Epistula e javës/ Manganelli për Eben, 10 tetor ‘60

Arte

Gazeta Express

29/03/2024 15:57

Letrat e zjarrta të viteve 1960-1973 të Giorgio Manganellit drejtuar Ebe Flaminit (1917-1992) janë disi si tregimeve në kuptimin e plotë të fjalës.

10 tetor 1960

E dashura, do të doja të thosha Ebja ime – po ajo «ime» më ikën dorësh, si një copë buke që bie nga dora e një fatziu ngurrues, që e di se është për faqe të zezë, që qelbet raki të skaduar. Ebja ime – do ta them ngadalë – do të them kështu: EBJA IME. Do ta them me surratin e ngrirë dhe të ashpërsuar, për t’i sfiduar yjet, për t’i sfiduar “Ata”, të pafytyrët që e kalojnë natën rrugëve të pista të kryeqytetit, mes koshave të rrëzuara të mbeturinave, qen lehës, maçokë gjithë qime e dhëmbë. Do të them: Ebja ime, do ta them se një parullë, atë që në mesnatë rojat e rraskpatura, qull nga shiu, të fërruara nga era e fortë, i thonë një roje të re, që ta zërë vendin, të cilit do t’i takojë t’i katagolizojë ulërimat e çakallëve, të bëjnë raport për to. Ebja ime: po ia them me zë të ulët, dikujt që nuhat, që ua kalon – këtë mesazh – të tjerëve që janë të një mendjeje, pa fjalë, derisa na hanë me sy dhe i rrëmojnë sytë dinakë, të heshtur, të të pafytyrëve. Ebja ime; e bëj tatuazh nën thua, e shkruaj brenda dhëmbëve, derisa nëpër kryeqytetin e shkretë ka trafik të atyre, kalëruesve të njëbrirëshve, të pterodaktilëve; të të pafytyrëve të qetë që i lënë ngado mbetjet e ushqimit të tyre, të jashtëqitjeve të tyre. Ebja ime, nga të gjitha kopshtet, parqet, vendet e gjelbra, mbetet kjo gjethe e pasgjasë, për duar më finoke, më të vendosura se këto të miat. Ebja ime: të burgosurit u shkruajnë kështu të dashurve padurueshëm të tyre, ata që janë të mbajtur për aq sa t’ia ketë ëndja shkëlqësisë së tij. Dikush i thotë të burgosurit: A e ke ndokë? Ndokë atje jashtë, ku ka tramvaje, shtëpi, ku njerëzit dashurohen, grinden, lindin, kanë shije, refuzojnë ushqime, kanë preferenca rreth mënyrës së fjetjes, studiojnë gjuhë, mbledhin pulla postale? A e ke ndokë? Unë them: e mbaj mend një fytyrë: dhe ka shenja zëri, në ato buzë. A mjafton të them se është dikush? Mbase nuk mjafton. Po, sigurisht: mbaj mend një rrobë. Po të gjithë kanë rroba, do të thotë roja e burgut, një burrë i ngritur, që e ka parë botën me sy. Po, të gjithë. Të marrët, po ashtu: kanë rroba të forta, s’ka nevojë të hekurosen, kanë numra. Mbaj mend edhe diçka tjetër: ato heshtjet mes një fjale dhe një tjetre, mes një takimi dhe një tjetri, mes një puthjeje dhe një tjetre. Ti ke folur për puthjet, thotë roja e burgut: po s’është i rreptë, është i trishtuar. Kam folur për puthje. Çka mund t’i shkruaj Ebes – Ebes – ngase ajo fytyrë e ka një emër, jeton në një vend, bën gjeste, hap libra, mbyll dyer, ngre telefona, qesh, buzëqesh, ka kujtime, fle, madje edhe e ka NJË EMËR: është Ebe. Çka mund t’i shkruaj? Nuk e di sa është ora, këtu ajri nuk është me ngjyrë, e kam humbur kalendarin, ose e kanë ngrënë minjtë duke qenë se këtu poshtë asgjë nuk humbet; enda ka të tillë që nuk ngushëllohen me një varje buzësh të një nëne të vdekur para tridhjetë vjetësh. T’i shkruaj Ebes: po a ekziston Ebja? Ti thua se ka një emër, këmbëngul me dashuri roja e burgut, prandaj ekziston. Prandaj, nëse ti do të shkruaje, do ta lexonte. Mbase. T’i shkruash Ebes. I burgosuri shkruan letrën, ia dorëzon rojes. E lexojnë? E censurojnë? Po do të mjaftone që Ebes t’i mbërrinte një qoshk, një copëz e zarfit krejtësisht të bardhë – do të mjaftonte dhe Ebe, nëse ekziston, do të zhbardhësonte; i bardhë një zarf i kaluar nëpër këto duar s’do të ishte kurrë; shikoji këtu shenjat e putrave të meriimangave, kafshimet e minjve. Mjaftojnë, thonë gjithçka. Kjo del nga qelia, nga zgavra. Unë jam në fund, flas me myshkun që çdo mëngjes e heq nga hunda, pas gjumit të vëngër. Por letra është jashtë. Mbarset me ajër, ban erë bari; kur mbërrin te Ebja, është e lirë, mund ta ketë shkruar një njeri i lirë, i shëndoshë, që mban syzet për t’u mbrojtur nga arroganca e lezetshme e diellit, një burrë i nxirë. Po mes meje e Ebes ka vite myshku. Çt’i them Ebes? Ebja është e durueshme. I lexon shkronjat e deformuara, i deshifron. E shmang naforat e myshkut të thatë dhe krimbor. Është Ebja. Poshtë te ne, përposh myshkut, në gjirizet e kryeqytetit të okupuar, ku jetojmë duke ngrënë minj të mëdhenj dhe duke lexuar klasikë të vjetër, zëri se EBJA EKZISTON është një lloj legjende. Flitet nënzë: të pafytyrët përgjojnë sirtarët, me veshët e lshtë në formë hinke, të kapshëm dhe të lëvizshëm. Dikush, një i ri i eksituar dhe bardhosh, që s’e bën hesap dielin, me duart e gjera e të gërvishtura që i dridhen – me thonj krejt të brishtë, ngjyrëvjollcë – ka shkruar në mur, me verën e zbehtë të gjakut të tij të fikur, ka shkruar: EBJA EKZISTON. Minjtë e kanë ngrënë, ne i kemi ngrënë minjtë, ndërkohë të riun e dashuruar e kemi ngrënë ne. Por kur kalojmë nëpër atë degë të gjirizeve, duke u shtirur se s’po ndodh asgjë, kërthazi, ia ngulim sytë murit, mes shkarravinave, shenja të pista të përvijuara nga minj dijetarë, dregëza e vruge, ai emër, ajo e tashme dëftore; para atij muri ndalen më të druajturit ta ndezin një cigare dhe e rrokjezojnë atë emër, ndërkohë që sipër i dëgjojmë të kalojnë karrocat e të pafytyrëve, gjëmojnë si një bubullimë e mekur. Nga skutat ne hedhin, gjoja se rastësisht, fleta gazete: nëpër rrugë megafonët arrogantë ulërijnë ato fjalët që mbërrijnë deri te ne. PËRGËNJËSHTROHET, EBJA NUK EJZISTON. E shkruajnë këtë në gazetat e tyre. Një shkencëtar i njohur i… ka shkruar: nuk kemi asnjë edhe një dëshmi të vetme se Ebja ekziston. Ia kanë dhënë një dekoratë tjetër. Është një njeri që i ka shkruar dymbëdhjetë libra, më i arsyeshmi ndër të cilët është në gjashtë vëllime; stilist, njeri magjepsës. Askush nga ne, fshatarë, minatorë, çatibërës, askush nga ne, lopçarë, kapës qensh endacakë, punëtorë krahu, nuk do të ishte në gjendje të diskutonte me të, jemi të pagdhendur, jemi të mjerë, jetojmë në gjirize. Bëjmë në mure vziatime të pagdhendura dhe të pakuptueshme, themi se është Ebe. E gjithë kjo nuk është shkencore. Sigurisht, nuk kam dëshmi për këtë. Askush nuk di asgjë. Dikush thotë se jo vetëm që ekziston Ebe, por që madje edhe është në kontakt me ne. Të tjerët thonë: Ebe është e vërtetë, ekziston, por s’është me ne; është e rëndësishme, është e ndritur, edhe asaj do t’i japin dekorata, të pafytyrët. Ne jetojmë në gjirize, hamë minj, a është e mundshme që Ebe të mos ekzistojë? Pse ka vdekur, ai djali i zbehtë, pse rrymat lyshtërore i sjellin ato fyej të pastra të atyre që kanë vizatuar atë fytyrë në murin e asaj që na është shtëpi, kloakën e shkretë.

Si është Ebe? Është shumë gjëra: është e gjatë dhe është e vogël, flet dhe hesht, është e durueshme dhe zemërake, fle dhe është zgjuar; pra, EKZISTON. Ose, bëhemi se ekziston. Shtiremi se ekziston. Do të donim të ekzistonte. Të pafytyrët kanë frikë: përndryshe s’do të mundoheshin të na bindnin se nuk ekzsiton. Po të ekziston Ebe, po të lejonte ta duam, po të na donte Ebja… A mund të lindin palmat në gjirize? A mund të dalin skifterëzat nga skutat? Ne na dridhen duart. Sot nishani ynë nuk është i saktë. Po sikur të ekzistonte Ebja, nëse Ebe nuk është sajesë e mendjeve të etura, nëse – falna, nëse në mesnatë dyshojmë për ekzistencën tënde.

Giorgio

/Marrë nga Giorgio Manganelli, “Mia anima carnale – lettere a Ebe”, Sellerio, 2023

/Përkthimi: Gazeta Express