Arti është paqe! Mesazhi i Jon Fosses në Ditën Botërore të Teatrit

Arte

Gazeta Express

27/03/2024 14:44

Jon Fosse është një shkrimtar, dramaturg dhe përkthyes  i njohur norvegjez i lindur në vitin 1959. Ai është i njohur për opusin e tij krijues, të gjerë, që përfshin drama, romane, poezi, ese, libra për fëmijë dhe përkthime. Në vitin 2023, ai u nderua me çmimin Nobel në Letërsi për dramat dhe prozën e tij novatore që i japin zë të pathënës. Sivjet ishte ai që duhej të përcillte mesazhin në Ditën Botërore të Teatrit, që përkon me datën e sotme, 27 Marsin, por ndryshe nga shume mesazhe tjera, ai duke iu referuar rrethanave në botë ka bërë më shumë një kërkesë për botën që të bëj paqe dhe jo luftë.

Arti është paqe

Secili nga ne është unik dhe sërish ngjajmë me çdo njeri tjetër. Pamja jonë e dukshme, e jashtme është e ndryshme nga ajo e të gjithë të tjerëve, sigurisht, gjithçka është bukur dhe mirë, por ka gjithashtu diçka brenda secilit prej nesh që i përket vetëm atij personi – që është vetëm ai person. Mund ta jetë shpirti i tyre, ose bota e tyre e veçantë. Ose mund të mos e emërojmë fare me fjalë, thjesht vetëm ta lëmë të jetë e tillë siç është, ndryshe.

Por, derisa ne të gjithë jemi të ndryshëm nga njëri-tjetri, ne jemi gjithashtu njësoj. Njerëzit nga çdo pjesë e botës janë thellësisht të ngjashëm, pavarësisht gjuhës që flasim, ngjyrës së lëkurës që kemi, ngjyrës së  flokëve që kemi.

Është një paradoks: që ne jemi krejtësisht të ngjashëm dhe krejtësisht të ndryshëm në të njëjtën kohë. Ndoshta një person është thellësisht paradoksal, në lidhjen ndërmjet trupit dhe shpirtit – kufiri mes tyre lidhet me tokën, të prekshmen dhe diçka që i kapërcen këto kufij materialë, që është transcendentale.

Arti, vetëm arti i mirë arrin në mënyrën e tij të mrekullueshme të kombinojë krejtësisht uniken me universalen. Na lejon të kuptojmë se çfarë është e ndryshme – ose ajo që është e huaj, themi – është universale. Duke vepruar kështu, arti thyen kufijtë midis gjuhëve, rajoneve gjeografike, vendeve. Ai bashkon jo vetëm cilësitë individuale të secilit, por gjithashtu, në një kuptim tjetër, karakteristikat individuale të çdo grupi njerëzish, ose të çdo kombi.

Arti e bën këtë jo duke shënuar dallimet dhe duke e bërë gjithçka të njëjtë, por, përkundrazi, duke na treguar se çfarë është ndryshe nga ne, çfarë është e huaj apo e panjohur. Pikërisht, arti i mirë përmban  diçka të huaj, diçka që ne nuk mund ta kuptojmë plotësisht dhe në të njëjtën kohë e kuptojmë, në një farë mënyre. Ai përmban, si të thuash, një mister. Diçka që na magjeps dhe kështu na shtyn përtej kufijve tanë dhe duke e bërë këtë krijon transcendencën që i gjithë arti duhet të përmbajë në vetvete dhe të na çojë drejt tij.

Nuk di asnjë mënyrë më të mirë për të bashkuar të kundërtat. Kjo është qasja e saktë e kundërt nga ajo e konflikteve të dhunshme që shohim shumë shpesh në botë, të cilat kënaqin tundimin shkatërrues për të asgjësuar çdo gjë të huaj, çdo gjë unike dhe të ndryshme, shpesh duke përdorur shpikjet më çnjerëzore që teknologjia ka vënë në dispozicionin tonë. Ka terrorizëm në botë. Ka luftë. Sepse njerëzit kanë gjithashtu një anë shtazarake, të shtyrë nga instinkti për të përjetuar tjetrin, të huajin, si një kërcënim për ekzistencën e dikujt dhe jo si një mister magjepsës.

Kjo është mënyra se si unikaliteti – dallimet që ne të gjithë mund t’i shohim – zhduken, duke lënë pas një ngjashmëri kolektive ku çdo gjë e ndryshme është një kërcënim që duhet çrrënjosur. Ajo që shihet nga jashtë si një ndryshim, për shembull në fe apo ideologji politike, bëhet diçka që duhet mposhtur dhe shkatërruar.

Lufta është beteja kundër asaj që qëndron thellë brenda të gjithëve ne: diçka unike. Dhe është gjithashtu një betejë kundër artit, kundër asaj që qëndron thellë brenda gjithë artit.

Unë kam folur këtu për artin në përgjithësi, jo për teatrin apo shkrimin e dramave në veçanti, por kjo ndodh sepse, siç thashë, i gjithë arti i mirë, thellë në vetvete, sillet rreth së njëjtës gjë: merr uniken, specifiken dhe e kthen atë në universale. Duke e bashkuar të veçantën me universalen duke e shprehur artistikisht: duke mos eleminuar specifikën e saj, por duke e theksuar këtë specifikë, duke lënë të shkëlqejë qartë atë që është e huaj dhe e panjohur.

Lufta dhe arti janë në kundërshti, ashtu si lufta dhe paqja janë në kundërshti- është kaq e thjeshtë:  arti është paqe! /portalb.mk