Georg Predota: Beethoven dhe paraja

Arte

Gazeta Express

08/06/2023 15:39

Përktheu nga anglishtja: Jola Tasellari

Beethoven pati vështirësi financiare për pjesën më të madhe të jetës e karrierës së tij. Në rastet që fitonte shumë para, prirej t’i investonte në aksione bankare. Megjithatë, zhvlerësimi i valutës austriake si pasojë e luftës së pambarimtë të Napoleonit, ia zbriti pasurinë me mbi pesëdhjetë për qind, dhe ia uli ndjeshëm pagën vjetore që merrte nga Arkduka Rudolf dhe princat Lobkowitz e Kinsky. Edhe kur Beethoven nuk kishte pse shqetësohej për paratë, frikësohej vazhdimisht për situatën e tij financiare.

Të nxjerrësh jetesën si muzikant i pavarur nuk është e lehtë, dhe në fillimet e tij në Vjenë, Beethoven ngriti reputacion si pianist virtuoz. Për më tepër, aftësia e tij improvizuese ishte legjendare. Pjesa më e madhe e të ardhurave në vitet e para në Vjenë, i vinte nga performancat në sallone. Më vonë, mundi të vendoste një tarifë hyrjeje për koncertet e tij, dhe në tridhjetekatër vitet që qëndroi në Vjenë, Beethoven u pagua për performancat e tij, në vetëm pesëmbëdhjetë koncerte publike. Megjithatë, Vjena e asaj kohe kish’ nisur të tërhiqte pianistë e muzikantë nga të gjitha anët e kontinentit, e kështu, iu desh pak kohë sa t’u bënte ballë xhelozive dhe intrigave të bashkëkohësve e rivalëve të tij. Cherubini, për shembull, e përshkroi si “të ashpër” mënyrën që Beethoven luante në piano, dhe atë vetë si “ende të paformuar mirë artistikisht”. Me gjithë popullaritetin që fitoi, Beethoven ia doli të kërkonte shuma të majme parash për performancat e tij. Fatkeqësisht, dëgjimi nisi t’i binte, dhe ky burim fitimi do t’i mbyllej njëherë e mirë.

Për të shtuar të ardhurat e tij, Beethoven nisi të jepte leksione private, gjë të cilën e urrente krejtësisht. Me temperamentin që kishte, kjo veprimtari pedagogjike nuk i përshtatej fort dhe njëherë, u acarua kaq shumë me studentin e tij, Karl Hirsch, saqë e kafshoi në sup, e pickoi dhe i bërtiti pa ndërprerje, me furi të madhe.

Konteshat e reja dhe sharmante i pranonte si studente, por, në përputhje me një traditë të vjetruar dhe me dëshirën për t’u konsideruar pjesë e aristokracisë, shpesh refuzonte të paguhej për shërbimet e tij. Kur kontesha Susanne Guicciardi e shpërbleu me një dhuratë për mësimet që i dha së bijës, Giuletta-s, Beethoven i shkroi:

E udhës është që ta dini, e dashur konteshë, se dhuratën do t’jua ktheja mbrapsht dje në mëngjes nëse nuk do të ishte për tim vëlla, që u gjend aty me mua. Por tani, për t’ju paralajmëruar, dhuratën po e pranoj, por nëse ju shkon edhe një herë ndër mend diçka e ngjashme, ju betohem se nuk do të më shihni më në shtëpinë tuaj.

Fort i mërzituri juaj,

Beethoven

Ndonëse sot i dimë ndjenjat e Beethoven-it për Giulietta-n, me humbjen e dëgjimit, ai nuk mundi më t’i ofronte as leksionet e pianos.

Sapo vëmendja e Beethoven-it u kthye nga kompozimi, pagesa nisi t’i bëhej me komisione. Përgjithësisht kjo përfshinte një paradhënie për punën si kompozitor, dhe pas përfundimit të kompozimit, financuesi kishte të drejta ekskluzive për gjashtë muaj. Pas këtij afati, kompozimin e mbante financuesi, ndërsa Beethoven kishte të drejtën ta shiste. Së fundmi, studiuesit e kanë cilësuar Beethoven-in një biznesmen të paskrupullt. Megjithatë, në disa aspekte, duket se ka qenë thjesht i paaftë, pasi paratë nga komisionet për kryeveprat e tij, zor se i dilnin për të nxjerrë jetesën.

Beethoven mori një shumë të papërfillshme prej pesëqind florinash për Simfoninë e katërt nga konti Franz Oppersdorf, i cili do t’i ofronte me kënaqësi pesëqind florina shtesë për një simfoni tjetër. Kjo kërkesë e kontit e vuri në vështirësi kompozitorin, i cili ia kishte premtuar simfoninë e katërt botuesit, Breitkopf-it^[1]. Me ngut i shkroi një letër këtij të fundit, ku i shpjegoi se kompozimin “ia kish’ marrë një zotëri i nderuar”. Mandej, simfoninë e premtuar për të cilën kishte marrë paradhënie nga Oppersdorf, ia shiti Breitkopf-it. Simfonia e pestë e Beethoven-it ra në duart e Breitkopf-it për njëqind dukat, gati katërqind e pesëdhjetë florina, dhe Oppersdorf me të drejtë refuzoi të paguante pjesën e tij. Me marrëveshje të tilla, nuk është habi që Beethoven s’do të mbante dot as apartamentit e vet. Kështu, për njëfarë kohe iu desh të bashkëjetonte me Konteshën Von Erdödy.

Gjatë jetës, Beethoven dëshmoi ndryshime të vrullshme në tregun e muzikës dhe në thelb jetoi si “kompozitor modern, me të ardhura nga puna e tij në një ekonomi të lirë”. Nga ana tjetër, botuesit muzikorë po përhapeshin me shpejtësi anembanë Gjermanisë dhe Austrisë, por gjithsesi ishin mbrapa krahasuar me Anglinë, Italinë dhe Francën. Me konceptet e honorarëve dhe të drejtave ndërkombëtare që ishin ende të panjohura, kompozitorët prisnin të paguheshin vetëm një herë për punën e tyre. Botuesit kishin njëfarë mbrojtjeje brenda vendit të tyre, por jashtë tij mund të kopjoheshin dhe të piratoheshin lirisht. Piratët nga ana tjetër mbizotëronin dukshëm tregun muzikor përmes vjedhjes së muzikës, “modifikimit, ndryshimit të emrave të kompozitorëve, dhe vendosjes së emrave të tyre mbi kopjet e blera prej botuesve origjinalë”.

Si pjesë e këtij mjedisi kaotik e të rrëmujshëm, synimi parësor i Beethoven-it ishte të fitonte sa më shumë para të mundej për çdo kompozim. Ndërkohë që krahasonte oferta nga botues të ndryshëm, me raste i vinte në lojë kundrejt njëri-tjetrit. Beethoven, duke ecur në hapat e Joseph Haydn, interesohej të publikonte kompozimet e tij në më shumë se një shtet. Në këtë mënyrë, do të merrte dy ose më shumë pagesa dhe mund t’i bënte kompozimet e tij më tërheqëse, duke kërkuar më pak para prej botuesve. Siç mund të merret me mend, botuesit kundërshtuan, njëlloj si Beethoven. Beethoven nuk ishte ndonjë pionier i mendimit dhe veprimit në biznes, por ia doli të publikonte njëkohësisht një numër të madh kompozimesh nga dy ose më shumë botues në shtete të ndryshme. Anton Schindler, ndër biografët e parë të Beethoven-it, marrëdhënien e këtij të fundit me paranë dhe marrëveshjet muzikore, e përmblodhi në një mbishkrim në hyrjen e Kuintetit të Harqeve, Op. 129, “Rondo alla ingharese quasi un capriccio”. Ai shkroi, “Zemërimi për një qindarkë të humbur, i shfryrë përmes tekave”. /Exlibris