Ditari i javës/ Pozzi: 4 shkurt 1935

Arte

Gazeta Express

05/04/2024 17:27

Antonia Pozzi (1912 – 1938), poete italiane. Duke parandjerë klimën e errët politike italiane dhe evropiane të ligjeve raciale, pak kohë para vetëvrasjes i kishte shkruar mikut të saj, poetit Vittorio Sereni: «mbase epoka e fjalëve ka mbaruar përgjigmonë». Në shënimin që ua kishte lënë prindërve kishte pëmendur “dëshpërimin vdekjeprurës”, mirëpo familja e kishte fshehur të vërtetën e vdekjes së saj.

4 shkurt 1935

Trazia ime. Është në këtë: se çdo gjë për mua është një plagë përmes së cilës personaliteti im do të donte të gurgullonte për t’u dhuruar. Por të dhuruarit e vetes është një akt jete që implikon një realitet afektiv përtej nesh: ndërsa çdo gjë që më thërret posedon realitet vetëm përmes syve të mi dhe, duke u munduar të dalë prej meje, t’i zgjidhë në atë limitet e mia, më del para në një formë tjetër dhe armiqësore.

Pse dje qava kur Banfi¹ foli për Anxhelikun? Edhe tek unë skemat treten dhe lind realizmi njerëzor. Ose përkatësisht do të donte të lindte po nuk mundet, në asnjë formë realiteti nuk mund të shprehet, si një vaj që s’gjen sy nga të cilët do të mund të shpërthente, një buzëqeshje që nuk ka fytyrë nga e cila të hapet.

Mbetje, nga i gjithë realiteti, në çdo hap. Dhe në çdo hap kërkime të reja për një grykëderdhje që nuk ekziston.

Dhe nuk duhet të ekzistojë.

Për këtë më paralajmëron vetëdija. Të dhurohesh është të abdikosh nga personaliteti vetjak.

«Nuk dua që ti ta humbësh veten para meje, dua që ti të mbetesh vetvetja», më tha Remi² një mbrëmjeje. E nuk ishte vetëm ai që po më refuzonte, por e gjithë bota në zërin e tij ma hidhte mbi supe përgjegjësinë e vetes sime. Sonte, në fund të një rruge me asfalt të lëmuar, përmbi një mur ishte një qiell i paanë i perëndimit të diellit, në mes kambana e një kishe, katrore si kullë.

Po as ai qiell s’më donte, edhe ai qiell nuk zgjidhte gjë, nuk ishte i imi, as unë e tij. I imi do të ishte veç nëse unë do të mund të hyja përmes personit tim, të thithja dhe të shprehja nga vetja ime, i ushqyer nga gjaku im njerëzor për të shkuar mes njerëzve.

Të krijoj. Po kush u zë besë këtyre duarve? «E dobishme është vetë të bërit, domethënëse është puna», më tha Banfi sot në mëngjes. Edhe Flauberti e gjente zgjidhjen e jetës vetëm te spazma dhe te flijimi i krijimit, pastaj, para punës së tij të kryer, vazhdonte të ndihej «Madame Bovary».

Ikja nga realja te fantastikja është e lejuar veç kur paguhet me mundimin aktiv të shprehjes. Për këtë, nga jeta ime e ëndërruar, mbetet moralisht e vlefshme vetëm «Jeta e ëndërruar³», ato dhjetë fleta që kam arritur t’i nxjerr nga vetja ime.

Materniteti im imagjinar ka qenë torturues, i vlefshëm deri atëherë kur bri meje qe një qenie⁴ që e bashkëndante këtë unazëz shpëtimi të një jete në një jetë tjetër, i vlefshëm derisa qe jo iluzion po shpresë dhe shpresë për mirë jo vetëm për mua; por kur doli të jetë iluzion dhe u bë vetëm dhimbje e imja, u shterpëzua, u skematizua. E ktheva në abstraksion dhimbjen time, një armaturë në të cilën do të mbështetesha, do ta shkarkoja përgjegjësinë e jetës sime. Nga ai moment dhimbja ime nuk pari më arsye, nuk pati më të drejtë të ekzistojë. Me ta realizuar refuzimin, do të duhej të filloja të jetoja, të mos e shndërroja atë në teori për ta mbështetur negativitetin e jetës sime. Sikurse ajo që kishte qenë jeta ime morale ta justifikonte jetën time amorale të ditës. Amorale sepse e pësuar, me vetëdije e pësuar si një shkapërdarje të personalitetit, një lëshim, përhumbje në gjëra, në shpirtra, në gjeste spontane, pa një bërthamë të brendshme, një dorë për t’i mbledhur fijet, për ta shtrydhur rrushin që të rrjedhë lëngu.

Të dëshirosh të dhurohesh nuk mund të mos jetë aspirata e epërme e një krijese; por të duash me çdo kush të dhurosh kur tashmë je në dijeni për refuzimin e gjërave, është një teprim i palejushëm, një projektim në fantazi gjigante që nuk kanë më realitet të një hijeje të zezë në mur.

Të punosh.

Sa e vogël është dhoma e Banfit. Si shumë librari të zeza, një akuarel i Sikstinës mbrapa kolltukut, një stampim i studios së Faustit para tavolinës.

Nga dritarja shihet një oborr shumë i vogël, dielli mbi pak tjegulla të pastra e të vjetra, një oxhak.

Në një vazo të vockël, tri degë të therpelës me lule të shëmtuara celuloidi të kuq të ngulura në to. Pse?

Pse i thashë se shkruaj vargje të tmerrshme⁵?

Po ç’të drejtë jam unë të flas për vargjet e mia, si diçka (sic) që e justifikon inercinë time, mosveprimin tim praktik? Kur pikërisht nga dyshimi, nga mosbesimi rrënjësor në vlerën e faqeve të mia ka lindur kjo gjendje shpirtërore e sotme, kjo etje që t’i shoh qartë limitet e mia, këtë vullnet të përqendrimit?

Tash nuk mund të dal huq, tash është nevoja të dalë fituese, të shtirem se besoj në një vlerë qoftë edhe minimale të gjërave të mia, t’ia dërgoj Banfit disa nga faqet e mia. E pastaj?

Askush s’ma rrëmben nga shpirti gjykimin e Pacit⁶. E mbi të gjitha çfarë më autorizon t’ia bashkëngjes një rëndësi çfarëdo një aktiviteti që deri dje e konsideroja jo detyrim po kënaqësi shpirtërore, jo mundim po strehë? Po çfarë të drejte kam unë më duket vetja dikushi?

E tash do të ketë nevojë që Banfi t’i shoh gjërat e mia. Një muaj më parë, sa e lumtur do të kisha me qenë: guximtare, e gatshme të rrezikoj. Po sot më duket se dëshuroj të krijoj përshtypje të mirë, duke vënë në pah diçka në të cilën nuk besoj më.

Atë mbrëmje, pas fjalëve të Pacit, «Shkruaj sa më pak që të jetë e mundshme», të eci pa i drejtuar gjunjët, të gjej instinktivisht një rrugë të shkretë prej kohësh, të ngjitem te zonja Olga⁷ – po me vetëdijen të recitoj, edhe në atë moment, para meje, pjesën e birit plangprishës – të besoj se është e lejueshme ta hedhim kështu mbi të tjerët vuajtjen tonë, të hyj në një shtëpi nga e cila jam shkëputur për fajin tim dhe të marr falenderimet dhe lumturinë spontane që të tjerët – më të mirë se unë – ta shfaqin në mënyrë që të kthehesh. Turp të kërkosh.

Po nëse uji që e ke turbulluar – ti, ti me skemat e tua morale të varura në një faqe muri dhe trupin tënd në rrugë, me sytë e hapur, t’i pranosh të gjitha poshtërsitë, derisa dobësisë tënde të dëshiruar t’i përgjigjet shëmtia (shëmtia?, apo më parë një konceptim ndryshe i jetës që ti e bën të shëmtuar duke dëshiruar të na ofosh tënden?) e dikujt – nëse uji kthjellohet nuk është merita jote dhe nuk do të duhej ta pish kurrë më. Porse ti kthesh dhe e shuan etjen.

Edhe Piero⁸ u tregua i mirë. Më ngushëlloi me vargjet e Gëtes: «Kur mulliri i poetit ikën, mos dëshiro ta ndalësh. Ai që njëherë ka kuptuar, do të arrijë prapë të të falë»?

Po nëse unë s’arrij ta falë veten?

Remi sot: «Mendoj se ti je shumë inteligjente, por shumë e çrregullt». I thashë: «Nuk ma ndien për parregullësinë time mendore (ama ma ndien që ç’ke me të), më e rënda është parregullësia ime morale» (po a mund të flas me tamam për një parregullësi morale?).

Kështu është: Kur të hedhin poshtë nga një anë, të hidhesh ti vetë nga një anë tjetër, qoftë edhe të rreme, për kënaqësinë që të ndihesh, të paktën në këtë, se po përgënjeshtrohesh. Ndërsa Remi nuk më përgëneshtroi, e kështu një gjë në të cilën nuk besoja kur e thosha m’u konfirmua dhe befas e gjeti të vërtetën e vet.

«Duhet të kesh më shumë vullnet – më tha. – Nga ana tjetër vullneti është si muskul” mjafton ta ushtrosh».

Prej se e kam njohur Remin dhe të tjerët, kam nisur të jetoj shpirtërisht. Skemat e personalitetit tim janë thyer në kontakt me personalitetet e tyre të forta. Më kanë bërë shumë mirë, se s’kanë pasur pikë mëshire. Janë të padjallëzueshëm vetëm atëherë në të vërtetë e meritoj, jo atëherë kur imagjinoj se e meritoj. Janë realitete të gjalla që më përgjigjen, nuk huazphen si vizione.

Shënime:

Antonio Banfi (1886-1957), docent i estetikës dhe historisë së filozofisë pranë Regia Universita të Milanos. Pozzi ishte duke u dimplomuar tek ai me një tezë mbi Flaubertin.

Remo Cantoni (1914-1978) , nxënës i Banfit dhe filozof i njohur.

Bëhet fjalë për një kanconierë të vogël dashurie ku Pozzi flet për raportin e saj me Antonio Maria Cervin.

Antonio Maria Cervi.

Pozzi aludon në një takim të mëhershëm me Banfin për tezën e diplomës, ku me gjasë do t’i ketë folur për poezitë e veta.

Enzo Paci (1911-1976), nxënës i Banfit dhe shok i Pozzit.

Olga Levi, gruaja e Claudio Trevesit dhe nëna e miqve të Pozzit, Paolo dhe Piero Levit. Claudio Trevesi ishte njëra prej figurave më të rëndësishme të socializmit reformist italian, i përndjekur nga fashizmi.

Marrë nga Antonia Pozzi, “Mi sento in un destino”, Ancora, 2018

/Përkthimi: Gazeta Express