Shkencëtarët bëjnë një zbulim për misterin së si u ulë IQ 2000 vite më parë në Europë

Mistere

Gazeta Express

07/01/2025 22:58

Ishte një nga perandoritë më të avancuara teknologjike në histori. Por Romakët mund të kenë luftuar me rënien kognitive për shkak të ndotjes, sipas një studimi.

Shkencëtarët sugjerojnë se ndotja e gjerë me plumb – e shkaktuar nga minierat – uli IQ-në e pothuajse tërë popullsisë evropiane të kohës.

Për studimin e tyre, ekipi, nga Instituti i Kërkimeve të Shkretëtirës në Nevada, shqyrtoi kore akulli – kolona akulli deri në 3,400 metra të gjatë që nxirren duke përdorur shirita të mëdhenj.

Bubujat e gazit të ngujuar në akull ofrojnë informacion rreth atmosferës së periudhave të kaluar, ndërsa praninë e ndotësve si plumbi mund ta përdorim për të treguar aktivitetin industrial.

Analiza e tre koreve të akullit zbuloi se emetimet e plumbit në Evropë u rritën ndjeshëm rreth vitit 15 p.e.s., pas ngritjes së Perandorisë Romake. Ato mbetën të larta për rreth 150 vjet deri sa Perandoria filloi të bie.

Duke kombinuar gjetjet e tyre me kërkimet aktuale që lidhin ekspozimin ndaj plumbit me rënien kognitive, shkencëtarët vlerësuan se ndotja nga plumbi gjatë kësaj periudhe do të kishte sjellë një rritje mesatare të niveleve të plumbit në gjakun e fëmijëve me rreth 2.5 mikrogramë për deciliter.

Si rezultat, kjo do të kishte shkaktuar një rënie të gjerë të IQ-së prej 2 deri 3 pikë të IQ-së në të gjithë Perandorinë Romake.

“Ky është studimi i parë që merr një rekord ndotës nga një korë akulli dhe e kthen atë për të marrë përqendrimet atmosferike të ndotësve dhe pastaj të vlerësojë ndikimet tek njerëzit,” tha Joe McConnell, autori kryesor i studimit. “Idenë që mund ta bëjmë këtë për 2,000 vjet më parë është mjaft e re dhe emocionuese.”

Ndotja e plumbit në lashtësi rridhte kryesisht nga minierat e argjendit, kur minerali i pasur me plumb galena shkrihej për të nxjerrë argjendin. Shumica e këtij plumbi më pas lihej në atmosferë.

Në të rriturit, nivelet e larta të ekspozimit ndaj plumbit lidhen me paftësinë për të pasur fëmijë, anemi, humbje kujtese, sëmundje të zemrës, kancer dhe përgjigje të ulët imuniteti.

Ndërsa tek fëmijët, edhe nivelet e ulëta të ekspozimit janë lidhur me uljen e IQ-së, sfida me përqendrimin dhe suksesin akademik të reduktuar.

“Plumbi dihet të ketë një gamë të gjerë ndikimesh negative në shëndetin e njeriut, por ne zgjodhëm të fokusohemi tek rënia kognitive, sepse është diçka që mund ta matim,” tha bashkë-autori Nathan Chellman, transmeton GazetaExpress.

“Një ulje e IQ-së prej 2 deri 3 pikësh nuk duket shumë, por kur e aplikohet kjo për pothuajse të gjithë popullatën evropiane, bëhet diçka e madhe.”

Ndërkohë që rekordet e koreve të akullit tregojnë se ndotja me plumb në Arktik ishte 40 herë më e lartë në vitet 1970 – në kulmin e saj – studimi tregon se si “njerëzit kanë ndikuar në shëndetin e tyre për mijëra vjet përmes aktivitetit industrial,” tha ekipi.

Gjetjet e tyre u botuan në Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). /GazetaExpress/