Misteri i madhësisë së universit

Mistere

Gazeta Express

03/04/2021 1:17

Kozmosi është rritur që nga Big Bangu, por sa shpejt? Përgjigjja mund të zbulojë nëse çdo gjë që kemi mësuar deri më tani në fizikë është gabim

Le të fillojmë duke thënë se universi është i madh. Në çfarëdo drejtimi që të shikojmë, rajonet më të largëta që kapen me sy të universit janë vlerësuar se janë rreth 46 miliardë vjet dritë larg. Ky është një hamendësim i versionit më të mirë të mundshëm – askush nuk e di saktësisht se sa i madh është universi në të vërtetë.

Është kështu për arsye se mund të shohim vetëm aq larg sa ka udhëtuar drita që nga fillimi i universit. Pasi që ekzistenca e universit është vlerësuar të ketë nisur para 13.8 miliardë vjetësh, ai është zgjeruar shumë që nga ajo kohë. Por meqë nuk dihet saktësisht se çfarë moshe ka, është goxha sfiduese për të vendosur se sa shumë zgjerohet përtej kufijve e gjërave që mund t’i shohim.

Një gjë që astronomët janë munduar ta përdorin për t’iu ndihmuar që ta bëjnë këtë gjë është një numër i njohur si “Konstante e përafërt”.

“Është matje se sa shpejt po zgjerohet universi në këtë kohë”, ka thënë Wendy Freedmann, astrofizikante në Universitetin e Chicagos, që gjithë karrierën ia ka kushtuar kësaj matjeje. “Kjo konstante vendos për shkallën e universit, moshën dhe madhësinë e tij”.

Fatkeqësisht, sa më shumë astronomë që e matin këtë numër, aq më shumë dallime shfaqen prej parashikimeve rreth universit. Një metodë e matjes ofron një vlerë, e cila është krejt ndryshe nga pritjet. Ose metodat e matjes janë të gabueshme ose ka ndonjë gabim në mënyrën se si kuptohet vetë funksionimi i universit. Por shkencëtarët tani besojnë se i janë afruar një përgjigjeje, falë eksperimenteve të reja për ta kuptuar se çfarë është në të vërtetë “Konstantja e përafërt”.

Matja e parë e bërë ndonjëherë e kësaj konstanteje më 1929 nga astronomi, nga i cili e ka marrë edhe emrin, Edwin Hubble, e ka vendosur në 500 kilometra për sekondë për megaparsec. Kjo vlerë do të thotë se për çdo megaparsec (një njësi e distancës ekuivalente me 3.26 milionë vjet dritë) që shikoni larg Tokës, galaksitë që i shihni po zgjerohen shumë larg nesh për 500km/s më shpejt sesa ato për një megaparec më afër.

Pas gati një shekulli që nga matja e parë e shkallës së zgjerimit kozmik, numri i konstantes ka ndryshuar vazhdimisht. Vlerësimet e tanishme e kanë vendosur diku mes 67 dhe 74km/s/Mpc.

Pjesë e problemit është se konstantja mund të duket ndryshe, varësisht se si matet.

Shumica e përshkrimeve rreth mospërputhjes së kësaj konstanteje pretendojnë se ekzistojnë dy mënyra të matjes së vlerës së tij – njëra e analizon se sa shpejt galaksitë e afërta me ne largohen, kurse e dyta e përdor prapavijën kozmike të mikrovalëve, drita e parë që ka shpëtuar pas Big Bangut.

Edhe sot mund ta shohim dritën, por për shkak se pjesë të largëta të universit po zmadhohen larg nga ne, drita është rrudhur në radiovalë. Këto radiosinjale, të zbuluara së pari aksidentalisht në vitet ’60, kanë dhënë pamjen e parë se si dukej Universi.

Dy forcat garuese – forca e gravitetit dhe forca e rrezatimit – kanë krijuar tërheqje kozmike të luftës me universin në fillimet e tij, gjë që ka shkaktuar pengesa që ende mund të shihen përbrenda prapavijës së mikrovalëve kozmike, si dallime të vogla në temperaturë.

Duke i përdorur këto pengesa, është e mundur që të matet se sa shpejt është rritur universi pas Big Bangut dhe mund të zbatohet në Modelin Standard të Kozmologjisë për ta dëshmuar shkallën e zgjerimit sot.

Ky model standard është një nga shpjegimet më të mira për mënyrën se si ka filluar universi, nga çfarë është krijuar dhe çfarë shohim përreth sot.

Një nga mjetet që mund të ndihmojë për gjetjen e përgjigjes të pyetjes për vlerën e “Konstantes së përafërt” është Teleskopi Hapësinor i James Webbit, i cili do të lansohet në fund të vitit 2021. Duke i studiuar gjatësitë e valëve infra të kuqe, ky teleskop do të mundësohet që të realizojë matjet më të mira që nuk do të errësohen nga pluhuri mes nesh dhe yjeve.

Nëse shkencëtarët e kuptojnë se dallimi në konstante vazhdon, atëherë do të jetë koha për fizikë të re. Ndonëse janë ofruar shumë teori për ta shpjeguar dallimin, asgjë nuk i përshtatet plotësisht hapësirës që ndodhet përreth nesh.