A do të kryhet ndonjëherë lufta e Kosovës?

OP/ED

Gazeta Express

04/01/2023 12:57

Vendi është i dënuar me një cikël krizash

Shkruan: Tim Judah

Ka një afat kohor strikt të krizave në Kosovë. Kështu shkon aty. Fillimisht pas një mosmarrëveshje mes liderëve të Serbisë dhe Kosovës, një afat kohor vendoset nga ana e Kosovës për ta bërë këtë apo atë, ose barrikadat vendosen nga banorët serbë në veri të Kosovës. Diplomatët pastaj aktivizohen furishëm, fliten fjalë të ashpëra, dhe Ushtria Serbe vendoset në kufi, duke u siguruar që videot e konvojëve ushtarakë qarkullojnë në mediat sociale. Nacionalistët serbë fantazojnë që ata do të bëjnë diçka dhe tabloidet serbe shkumojnë duke thënë se shqiptarët e Kosovës do të të bëjnë luftë kundër popullit të tyre.

Në këtë pikë, pjesë të mediave perëndimore zgjohen dhe gazetarët, të cilët duket se kurrë nuk e kuptojnë që NATO ka mijëra trupa në Kosovë të cilët janë zotuar për ta mbrojtur atë nga Serbia, mendojnë që Serbia mbase mund ta pushtojë. Pastaj, arrihet marrëveshja, barrikadat hiqen deri herën tjetër.

Sot, jemi në fund të këtij cikli të fundit. Barrikadat të cilat qëndruan për 20 ditë janë hequr dhe të gjithë kanë shkuar në shtëpi- por këtë herë, diçka ishte shumë afër që të ndodhte. Barrikadat në fakt ishin kamionë që kishin bllokuar rrugët në 14 vende. Vetëm një javë më parë, derisa vizitova një fshat të Rudares, një koleg vuri re një cisternë të benzinës. Njerëzit nuk ishin të lumtur që ishte aty, ai tha: Ishte e mbushur; nëse do të kishte ndonjë incident të dhunshëm, ajo mund të eksplodonte.

Teksa flisnim, gjyqtarë, mësues, mjekë – në fakt dukej e gjithë borgjezia e lartë e veriut serb të Kosovës – endej lart e poshtë, duke biseduar me miqtë dhe duke ngrohur duart e tyre mbi prushanë. Disa ishin këtu sepse donin të ishin, të tjerë sepse shefat e tyre të emëruar politikë i kishin urdhëruar të ishin. Këtu ishin edhe liderët e partisë kryesore serbe të Kosovës.

Në një moment, një makinë u afrua dhe katër të rinj të maskuar qëllimshëm dolën jashtë dhe u larguan. Në qytetin e afërt të ndarë të Mitrovicës, ku jetojnë serbët në veri dhe shqiptarët në jug, veriu është i zbukuruar me flamuj serbë dhe i lyer me stema të diçkaje të quajtur “Brigada e Veriut”. Ato shkruajnë: “Mos u shqetësoni … Ne jemi duke pritur!” Por kush janë ata? Një milici serbe në pritje? Askush nuk e di me siguri.

Me tone të heshtura, banorët më thonë se vitin e fundit janë dërguar 600 burra për stërvitje ushtarake në Serbi. Por nuk ka asnjë mënyrë për ta marrë vesh , nëse nuk filloni t’u bëni pyetje njerëzve që vërtet nuk do t’u pëlqenin, çfarë është e vërtetë dhe çfarë është një dezinformatë e përhapur nga BIA, shërbimi inteligjent i Serbisë, i cili besohet gjerësisht se mban kontrollin këtu. Ndërkohë, vendasit ishin në radhë te bankomatët. Me barrikadat që kishin mbyllur dy pikat kufitare në veri, ata ishin të shqetësuar se bankat do të mbesin pa para.

Pyetni njerëzit në Mitrovicën e veriut se çfarë duan dhe, në fund të fundit, kjo është thjesht një jetë normale – jeta që askush këtu nuk e ka shijuar për më shumë se një çerek shekulli. Por sa e mundshme është kjo? Si të pritet Nyja Gordiane e Kosovës, e cila ka lënë të lidhur me njëri-tjetrin fatin e serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës (dhe Kosovës dhe Serbisë)? Lufta e Kosovës përfundoi në vitin 1999, por ende diplomatët dhe liderët politikë nuk kanë qenë në gjendje ose nuk kanë dashur të bien dakord për një kornizë përfundimtare për bashkëjetesë paqësore.

Në fillim të shpërbërjes së Jugosllavisë në vitet nëntëdhjetë, Kosova, provinca jugore e Serbisë, mbeti e mbyllur brenda Serbisë — edhe pse popullsia e saj ishte me shumicë etnike shqiptare, e refuzoi sundimin serb dhe u shtyp nga Sllobodan Millosheviqi, lideri i atëhershëm i Serbisë, i cili e kishte hequr autonominë e krahinës.

Pas luftës në Kosovë të viteve 1998-99 ndërmjet guerilëve kosovaro-shqiptarë dhe Serbisë, dhe më pas ndërhyrjes së NATO-s, Kosova u bë protektorat i OKB-së. Në vitin 2008, ajo shpalli pavarësinë. Kjo u pranua nga shumica, por jo të gjitha vendet perëndimore, dhe u refuzua nga Serbia, Rusia dhe Kina ndër të tjera. Shqiptarët e Kosovës argumentuan se kishin të drejtën e vetëvendosjes; Serbia argumentoi se integriteti i saj territorial e kapërceu këtë, edhe pse askush në Serbi nuk donte apo dëshiron të riintegrojë një rajon plot me shqiptarë armiqësorë.

Nga popullsia prej 1.8 milionësh e Kosovës, rreth 100,000-120,000 janë serbë. Më shumë se gjysma jetojnë në Kosovën qendrore dhe jugore, ndërsa pjesa tjetër jetojnë në veri, një zonë kompakte që ngjitet me Serbinë. Tani, thonë serbët vendas në veri, tabelat janë kthyer. Marko Jaksic, një avokat dhe aktivist politik nga Mitrovica veriore, thotë se Albin Kurti, kryeministri i Kosovës, “po bën të njëjtat gjëra si Millosheviqi gjatë viteve nëntëdhjetë, vetëm ne kemi ndryshuar anë”. Është lloji i argumentit që i bën shqiptarët e Kosovës të flaktë nga inati.

Unë dhe Jaksiç po flisnim në kafenenë e hotelit Number One, disa qindra metra larg urës mbi Ibër që ndan qytetin në dysh. Ai e nis bisedën duke treguar se pikërisht para 10 vitesh e kisha pyetur se cila ishte zgjidhja për Kosovën dhe se kishte thënë se kufiri ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk ishte “aty lart”, domethënë në veri të vendit ku ishim ne, por “në urë”. Ai beson se Kosova duhet të ndahet. Është një ide që vjen dhe shkon si batica e zbatica. Derisa ai shkoi në Hagë në vitin 2020 për t’iu përgjigjur akuzave për krime lufte, Hashim Thaçi, deri atëherë presidenti i Kosovës, dhe lideri i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, luajtën me idenë e ndarjes, por vendet kryesore perëndimore lëvizën për ta anuluar atë.

As ndarja nuk ishte popullore në Kosovë dhe Serbi. Problemi nuk ishte veriu i Kosovës, por precedenti. Nëse veriu i Kosovës i kthehej Serbisë, atëherë ç’të themi për luginën e Preshevës së populluar nga shqiptarët në Serbi ose rajonet e banuara me shqiptarë të Maqedonisë së Veriut ose rajonet serbe dhe kroate të Bosnjës dhe Hercegovinës? Pra, Kutia e Pandorës mbetet e mbyllur. Atëherë, si mund të jetojnë serbët e Kosovës një jetë normale në Kosovë, veçanërisht në veri?

Përgjigja për këtë pyetje është çuditërisht e thjeshtë. Me vullnet politik nuk ka asnjë çështje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe mes serbëve dhe shqiptarëve, që nuk mund të zgjidhet ose të paktën të fshihet. Të dy palët kanë biseduar në një dialog të sponsorizuar nga BE për më shumë se një dekadë dhe shumë marrëveshje janë arritur – edhe nëse nuk janë zbatuar të gjitha.

Pushtimi rus i Ukrainës ka injektuar gjithashtu energji të re në negociatat, të cilat udhëhiqen nga Miroslav Lajcak i BE-së, i cili mbështetet nga Gabriel Escobar, një diplomat amerikan. Megjithatë, që nga qershori, ata kanë shuar zjarrin, duke mposhtur krizat mbi targat, kartat e identitetit dhe tani barrikadat. Por ata kanë një plan, të mbështetur nga Franca dhe Gjermania, i cili mund të jetë baza për një zgjidhje afatgjatë. Diplomatët flasin për “dy Gjermanitë”, me të cilat nënkuptojnë se Serbia dhe Kosova mund të jetojnë krah për krah (siç bënë dy Gjermanitë e Luftës së Ftohtë), duke mos e njohur njëra-tjetrën zyrtarisht por si shtete të pavarura.

Por kjo është vetëm gjysma e ekuacionit. Në këmbim të njohjes de facto, që do të thotë të trajtohet si shtet fqinj nga Serbia, Kosova pritet t’i përmbahet zotimit të nënshkruar në vitin 2013 me të cilin komunat serbe në Kosovë mund të formojnë një lloj asociacioni, duke u dhënë atyre autonomi efektive në fusha të tilla si. si shëndetësia dhe arsimi. Gjykata Kushtetuese e Kosovës e ka refuzuar këtë dhe Kurti bëri fushatë energjike kundër saj në opozitë, por tani presioni është mbi të nga mbështetësit e tij perëndimorë për të gjetur një mënyrë për ta ofruar atë në një formë apo në një tjetër.

Kriza aktuale e ka zmbrapsur keq kauzën e normalizimit. Serbët kanë dhënë dorëheqje nga parlamenti, nga gjyqësori dhe, në veri, nga forca policore e Kosovës. Ata gjithashtu dhanë dorëheqje nga asambletë lokale, gjë që shkaktoi zgjedhjet për të reja të cilat tani janë shtyrë deri në prill pasi zyrat elektorale në veri u sulmuan. Tatjana Lazarevic, redaktore e portalit të lajmeve KoSSev në veri, thotë se që kur serbët u larguan nga policia, pjesëtarët shqiptarë të policisë së Kosovës janë dërguar në veri dhe vendasit i shohin ata “100% si një forcë okupuese”. Ajo shton se serbët në veri “nuk donin të integroheshin në shtetin e Kosovës… dhe as nuk e duan këtë sot”. Por nëse ka një marrëveshje normalizimi mes Kosovës dhe Serbisë, mendon ajo, njerëzit thjesht do të jetojnë me të.

Nëse do të ishte kështu, nëse do të kishte një marrëveshje, çfarë zgjedhje do të kishin serbët e Kosovës? Veriu i Kosovës mund të jetë një vend i rrezikshëm. Nëse është në interesin e Serbisë të bëjë një marrëveshje, mospajtimi nuk do të tolerohet. Ky është një vend ku politika dhe krimi i organizuar mbivendosen, edhe më shumë se kudo tjetër në Ballkan.

Megjithë lojën me aksione të larta të luajtura me barrikadat këto javët e fundit, nuk është gjithçka dëshpërim dhe pesimizëm. Lajçak më tha: “Tensionet nuk kanë qenë kurrë më të larta në 20 vjet; Mosbesimi nuk ka qenë kurrë më i thellë.” Por Jeff Hovenier, ambasadori amerikan në Kosovë, dha një notë më optimiste. Ai më tha se, përderisa qëllimi përfundimtar ishte njohja reciproke e Kosovës dhe Serbisë, “e cila për fat të keq tani nuk është e mundur, sfidat e sotme ende mund të tejkalohen. Nëse e shihni këtë marrëveshje, këtë punë si një hap të përkohshëm drejt kësaj… ka mundësi reale.”

Ivan Vejvoda, një analist serb dhe drejtues i programit të së ardhmes së Evropës të Institutit për Shkenca Humane në Vjenë është dakord. Pavarësisht ngecjes aktuale, “të dyja palët e kuptojnë se duhet ta bëjnë këtë, por ata ende po kërkojnë një mënyrë në të cilën ata rezultojnë të jenë pala fituese, por nuk ka asnjë fitues në këtë. Të gjithë do të humbasin diçka – ose më mirë, askush nuk do të marrë gjithçka që dëshiron. Por kjo është pikërisht ajo që ka të bëjë me kompromisin: të arrihet një situatë ku dikush shkon përpara.” Më pas ai vazhdoi të renditte shembuj nga Irlanda e Veriut në Ishujt Faroe, nga vendi Bask deri në Tirolin e Jugut, ku janë siguruar të gjitha mënyrat e zgjidhjeve të zbatueshme për të drejtat e pakicave.

Vetë Kurti mendon se Serbia nuk është e interesuar për një kompromis dhe Vuçiq thotë se Serbia nuk do ta njohë kurrë Kosovën. Vuçiq ende dëshiron ndarje, më tha Kurti dhe flet sikur është “në kërkim të makinës së kohës… herë dëshiron të kthehet në 1999 e herë në 2007 [para shpalljes së pavarësisë së Kosovës], por ju e dini… treni është larguar nga stacioni. Nuk mund të kthehemi më atje.”

 Shumë prej diplomatëve e shohin Kurtin kokëfortë dhe që ka humbur njëfarë mbështetjeje perëndimore, por politika e tij për të luajtur vrazhdë me Vuçiqin ka dhënë rezultate. Vuçiq është në këmbë dhe i është dashur të pranojë për disa çështje gjatë muajve të fundit: më 15 dhjetor, Kurti aplikoi për kandidaturën në BE dhe gjithashtu më në fund ka siguruar një premtim se qytetarët e Kosovës nuk do të kenë më viza Shengen nga viti 2024.

Megjithatë, mes gjithë këtyre zgjidhjeve teknike, një pjesë e problemit – në fakt, një pjesë shumë e madhe e problemit – është personale. Disa vite më parë, intervistova Hashim Thaçin, i cili kishte qenë një anëtar udhëheqës i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës kur Vuçiq ishte ministër në qeverinë e Millosheviqit. Kur mbaroi intervista më pyeti: “A po e sheh Aleksandrin?”

Në fillim, mbeta i heshtur – më pas kuptova se ai po fliste për Vuçiqin. Në ditët e sotme nuk ka përmendje emrash në një mënyrë të tillë. Vuçiq dhe Kurti e përçmojnë njëri-tjetrin. Kur Vuçiq ishte ministër, Kurti ishte i burgosur politik në një burg serb; më 1 dhjetor, Vuçiq e quajti publikisht Kurtin “llum terrorist”. Mungesa e çdo raporti personal e bën shumë më të vështirë gjetjen e një marrëveshjeje.

Pasi u larguam nga hoteli Number One në Mitrovicën e veriut, unë dhe Jaksiç shkuam te ura mbi Ibër ndërsa po kthehesha në jug në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës. Mund të ecësh nëpër urë, megjithëse është e ndaluar për qarkullim që nga viti 1999. Jakshiq më tha se si administrator i gjykatës për gjykatën e unifikuar të Mitrovicës, ai dhe kolegët e tij shqiptar ishin ndarë me lotë në sy si miq, kur ai si gjithë serbët në gjykatë, kishte dhënë dorëheqjen kur serbët u larguan nga institucionet e Kosovës. Tani nuk kishte më kthim, mendoi ai.

Por më pas ne qeshëm nëse do t’i bëja të njëjtat pyetje edhe pas 10 vitesh. Nëse do të vendosnim bast, do të thosha se mundësit që të të kishte kthim janë 60 me 40.

Tim Judah është gazetar dhe autor i disa librave. Ai ka raportuar nga lufta e Kosovës

Përkthyer dhe përshtatur nga Gazeta Express

Artikulli në gjuhën angleze është publikuar në UnHerd