Trump duhet të rifillojë bisedimet Kosovë-Serbi për të arritur përparim të vërtetë

OP/ED

Gazeta Express

27/08/2025 10:56

Ndërsa administrata e dytë Trump nuk ka treguar interes për të ndërmjetësuar bisedimet Kosovë-Serbi deri më tani, ajo është treguar e paparashikueshme në iniciativat e saj diplomatike. Administrata Trump, për shembull, mund të angazhohet përfundimisht në këtë çështje për të kërkuar një “fitore” të politikës së jashtme nëse përparimi në iniciativat e paqes diku tjetër rezulton i pakapshëm.

Shkruan: Agon Maliqi

Gjatë muajve të fundit, Presidenti i SHBA-së Donald Trump është referuar vazhdimisht në ndërmjetësimin e tij të kaluar midis Kosovës dhe Serbisë, duke lavdëruar një marrëveshje të arritur midis tyre gjatë mandatit të tij të parë dhe madje duke pretenduar se ai parandaloi një luftë midis dy vendeve në fillim të këtij viti. Këto vërejtje ngritën vetulla në Ballkan, pasi rajoni kohët e fundit nuk ka qenë përparësi as për Shtetet e Bashkuara dhe as për Bashkimin Evropian (BE). A sinjalizon vëmendja e papritur e Trump një fokus të ripërtërirë të SHBA-së në rajon?

Për momentin, referencat e Trump për Ballkanin duken më shumë retorike sesa thelbësore. Ato janë pjesë e përpjekjes së tij më të madhe për ta quajtur veten si një “president paqeje” dhe një negociator të aftë, ndërsa gjithashtu i kontrastojnë politikat e tij me ato të administratës Biden. Këtë vit, Trump e ka përmendur çështjen Kosovë-Serbi vetëm kalimthi, duke treguar se nuk është qendrore në axhendën e tij.

Në shikim të parë, ka arsye të forta për të dyshuar se një fokus i madh diplomatik i SHBA-së në Ballkan është në horizont. Prioritetet e administratës qëndrojnë diku tjetër dhe ajo ende nuk është vendosur për një strategji koherente ndaj Evropës dhe Rusisë. Kritikët dhe ata që e përmbajnë këtë brenda administratës vazhdojnë të përplasen nëse Shtetet e Bashkuara duhet t’ia lënë sigurinë evropiane kryesisht Evropës, me Ukrainën në qendër të këtij debati. Departamenti i Shtetit as nuk ka emëruar një ndihmës sekretar shteti për çështjet evropiane dhe euroaziatike.

Nga ana tjetër, Shtëpia e Bardhë priti një takim këtë muaj midis udhëheqësve të Armenisë dhe Azerbajxhanit, dy shtete që kanë hyrë së fundmi në luftë, ku u nënshkrua një premtim paqeje në prani të Trump. Administrata mund të kërkojë ta përsërisë këtë formulë me mosmarrëveshje të tjera afatgjata. Nëse po, atëherë natyrshëm mund të shikojë nga Ballkani, ku Shtetet e Bashkuara mbajnë asete dhe investime të rëndësishme përmes NATO-s, dhe ku disa zyrtarë të lartë amerikanë kanë bërë përparime së fundmi.

Gjatë një vizite në Kosovë këtë muaj nga Zëvendës Ndihmës Sekretari i Mbrojtjes i SHBA-së David A. Baker, udhëheqësit e Kosovës vunë re se kishte diskutime mbi një program të përbashkët prodhimi armësh SHBA-Kosovë. Departamenti i Shtetit thuhet gjithashtu se ka konfirmuar se një program energjitik prej 200 milionë dollarësh i Korporatës së Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC) në Kosovë do të vazhdojë, edhe pse MCC u shkurtua ndjeshëm diku tjetër. Gjithashtu këtë muaj, Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Marco Rubio, priti Ministrin e Jashtëm serb, Marko Gjuriç, duke nisur një dialog strategjik dypalësh dhe duke bërë thirrje për ulje të tensioneve në Kosovë dhe Bosnjë e Hercegovinë.

Ka arsye të qarta për angazhimin e vazhdueshëm të SHBA-së në një rajon që ajo ka ndihmuar ta formësojë gjatë tridhjetë e pesë viteve të fundit. Mosmarrëveshjet e vazhdueshme në Ballkan i japin Rusisë mundësi për të luajtur rolin e prishësit në fqinjësinë e NATO-s dhe për të fragmentuar tregjet dhe rrugët tregtare që ndikojnë në investimet amerikane. Dhe e rëndësishmja, kërkesa për përfshirjen e SHBA-së mbetet e fortë në rajon – veçanërisht në Kosovë, ku mosbesimi në aftësinë e BE-së për të menaxhuar sfidat e mëdha të sigurisë, të tilla si marrëdhëniet Kosovë-Serbi, është i thellë.

Dialogu i udhëhequr nga BE-ja është në një bllokim

I nisur në vitin 2011 me mbështetjen e fortë të SHBA-së, dialogu i udhëhequr nga BE-ja midis Kosovës dhe Serbisë ka ngecur për më shumë se një vit. Problemi nuk është mungesa e marrëveshjeve, por më tepër një bollëk marrëveshjesh të pazbatuara.

Në shkurt të vitit 2023, të dyja palët ranë dakord për një “rrugë drejt normalizimit të marrëdhënieve”. Marrëveshja nënkuptonte njohjen de facto të Kosovës nga Serbia duke e angazhuar Beogradin të përmbahej nga bllokimi i anëtarësimit të Kosovës në organizatat ndërkombëtare dhe duke pranuar dokumentet, simbolet dhe institucionet e saj. Në këmbim, Kosova u zotua të krijonte një Asociacion të Komunave me Shumicë Serbe për të ofruar të drejta dhe autonomi më të mëdha për serbët e Kosovës. Një muaj më vonë, palët miratuan një “plan zbatimi”, por mungesa e marrëveshjes mbi renditjen e planit ka të ngjarë ta dënojë marrëveshjen.

Mungesa e besimit në qëllimet e njëri-tjetrit, skepticizmi ndaj garancive të Perëndimit dhe përfitimet politike nga tensionet etnike i kanë shtyrë të dy palët drejt veprimeve të njëanshme në veri të Kosovës. Ndërsa Prishtina shpërbëri strukturat ilegale paralele të Serbisë, kryengritës serbë ndërmorën një sulm të armatosur të dështuar në fund të vitit 2023, ndërkohë që shumica e serbëve të Kosovës braktisën institucionet legjitime të shtetit. Rezultati ka qenë një kontroll më i madh i qeverisë qendrore mbi veriun e Kosovës, por edhe një ndarje më e thellë etnike brenda vendit dhe izolim në rritje në arenën ndërkombëtare. Bashkimi Evropian vendosi masa ekonomike kufizuese ndaj Kosovës në vitin 2023, shumica e të cilave mbeten ende në fuqi. Procesi i anëtarësimit të Serbisë në BE gjithashtu është ngrirë.

Politikat e brendshme e kanë përkeqësuar ngërçin. Gjashtë muaj pas zgjedhjeve të papërfunduara, Kosova ende nuk ka një qeveri të re me mandat për të negociuar. Ndërkohë, Serbia është përballur me valë të njëpasnjëshme protestash kundër korrupsionit të udhëhequra nga studentët që e kanë vënë presidentin e saj, Aleksandar Vuçiç, në mbrojtje. Ndryshimet në lidership në Uashington dhe Evropë e kanë kufizuar më tej vëmendjen perëndimore.

Administrata Trump mund të nisë bisedimet

Në janar, BE emëroi diplomatin danez Peter Sørensen si ndërmjetësin e saj të ri në dialogun Kosovë-Serbi, por ai duket se nuk ka mbështetjen politike të nevojshme për një fillim të ri. Brukseli këmbëngul se nuk ka alternativë ndaj marrëveshjeve të vitit 2023, të cilat i konsideron ligjërisht të detyrueshme dhe i ka përfshirë në kornizat e pranimit në BE të të dy vendeve. Megjithatë, dy vitet e fundit kanë treguar se pranimi – pika kryesore e ndikimit të BE-së – nuk ka më peshë në bindjen e asnjërës palë për t’u pajtuar.

Dyshimet duket se po rriten në Kosovë, e cila nuk njihet nga pesë shtete anëtare të BE-së, se vendi ka një rrugë realiste drejt pranimit në BE. Duke pasur parasysh këtë mosbesim, udhëheqësit e Kosovës nuk janë të gatshëm t’i lëshojnë asgjë Serbisë për atë që e sheh si një qëllim të paarritshëm. Në Serbi, publiku dhe elitat politike duket se po zhgënjehen gjithnjë e më shumë me BE-në. Beogradi në fakt e ka braktisur procesin e pranimit dhe është bërë kryesisht i papërgjigjshëm ndaj presionit të BE-së.

Ky bllokim mund të thyhet vetëm nga një goditje e jashtme. Uashingtoni ende mban ndikim vendimtar mbi të dyja palët. Dhe Shtëpia e Bardhë mund të ketë fuqi më të madhe për të thirrur se BE-ja, siç u demonstrua nga bisedimet e këtij muaji Azerbajxhan-Armeni. Ndërsa administrata e dytë Trump nuk ka treguar interes për të ndërmjetësuar bisedimet Kosovë-Serbi deri më tani, ajo është treguar e paparashikueshme në iniciativat e saj diplomatike. Administrata Trump, për shembull, mund të angazhohet përfundimisht në këtë çështje për të kërkuar një “fitore” të politikës së jashtme nëse përparimi në iniciativat e paqes diku tjetër rezulton i pakapshëm.

Megjithatë, sfida është të shmanget përsëritja e gabimeve të së kaluarës. Nëse Shtetet e Bashkuara rinovojnë angazhimin e tyre në bisedimet Kosovë-Serbi, ato duhet të synojnë zgjidhje të qëndrueshme në vend të takimeve të shpejta. Kjo kërkon plotësim në vend që të konkurrojë me angazhimet e BE-së, si dhe shtytje drejt një marrëveshjeje përfundimtare, ligjërisht të detyrueshme, të përqendruar në njohjen e ndërsjellë – një marrëveshje që do t’i lejonte Kosovës të konsolidonte plotësisht shtetësinë e saj dhe të bashkohej (të paktën) me institucionet shumëpalëshe perëndimore. Marrëveshjet që zgjidhin diçka më pak kanë provuar të jenë të brishta dhe të paqëndrueshme, duke e shtyrë thjesht kanaçen drejt administratës së ardhshme amerikane.