Tregimi i javës/ Winifred Holtby: Lista e viktimave

Arte

Gazeta Express

14/02/2025 15:10

Winifred Holtby (1898 – 1935), shkrimtare dhe gazetare britanike, e njohur për romanin e botuar pas vdekjes, ‘South Riding’,

LISTA E VIKTIMAVE

Nga Winifred Holtby

Znj.Lancing erdhi në dhomën e saj të pritjes dhe e shtoi një tjetër lulëkuqe mëndafshi në vandakun që rritej për vit në vazon cloisonné. Edhe një shërbim i kryer në Ditën e Armëpushimit; një Dy Minutësh Heshtjeje tjetër i mbajtur në Shërbimin Memorial në famulli, për të cilën kudjesej gjithmonë rektori i dashur. Ai e kishte humbur njërin prej djemve të tij më 1917. Ishte fort e trishtë.

E gjitha ishte fort e trishtë. Lufta kishte qenë e tmerrshme, e tmerrshme. Përcjellja e Fundit të udhëtimeve¹ muajin e kaluar i doli për hundësh Margaretit. E kishte mendjen te shfaqja gjatë gjithë kohës së shërbimit; te Stanhopi i ri i shkretë, që pinte aq shumë, dhe te shërbyesi qesharak; por më së shumti te thirrja e çuditshme, e tendosur, e tmerrshme por prapë eksituese, “O barelaxhi, o barelaxhi!”, në aktin e fundit. Pati një efekt të çuditshëm mbi të, sikurse të kishte, por jo me tamam, zbuluar sekretin e një frike të fshehur.

Epo, tash ajo ishte e lodhur. Ato këpucët e reja me lëkurë të lustruar nuk ishin aq të rehatshme. Kishte qenë goxha lehtësim të kthehej përsëri te pantoflat. Falë zotit kishte ende edhe një gjysmë ore para kohës së drekës, kur mund të pushonte dhe t’i hidhte një sy gazetës The Times. Arthuri e kishte lënë në kauç si zakonisht. Nuk ishte dukur edhe aq mirë në mëngjes, ai; por të fund të fundit, kush duket mirë në mëngjes? Kur je tetëdhjetë e dy vjeç. Pse, as ajo vetë s’ishte ndier edhe aq mirë dhe ishte gati se nëntë vjet më e re. Ajo u ul në kolltukun e madh dhe i zgjati këmbët e saj drejt zjarrit vallëzues.

Natyrisht, s’është se ajo vetë kishte pasur djem. Me Arthurin njëmend bukur në moshë, edhe duke qenë agjent special dhe vajzat duke bërë punë të lehta sekretarie dhe mbarështimi në spitalin lokal, ajo kurrë s’kishte qenë në gjendje ta ndiente se ishte përnjëmend në luftë. Ajo kishte bërë punën e saj, kishte përgatitur fashat, kishte mbaruar çorape, kishte shërbyer në Komitetin e Refugjatëve dhe kishte mbajtur familjen e vet me aq rreptësi sa dy nga kamerieret më të mira ishin detyruar të largoheshin; po kjo s’kishte qenë e njëjta gjë. Dhe përherë e kishte urryer të ndihej larg çdo gjëje – takëmeve më të mira në qytet, apo Ballos së Spitalit, apo marrëzisë pas patinazhit – apo edhe vetë luftës. E kishte lexuar Listën e viktimave çdo mëngjes me shumë kujdes dhe iu kishte dërguar shënime simpatike adhurimi atyre grave të tjera burrat dhe bijtë e të cilave ishin në mesin e të të kërkuarve apo të të rënëve; por nganjëherë nuk mund të gjente dot derman nga dëshira që gjendja e saj të ishte pakëz më heroike. Ato Nëna të Mrekullueshme Që i Kanë Dhënë Bijtë e Tyre iu kanë dhënë një përparësi të pashoqe morale grave të rëndomta që përballen vetëm me mungesën e sheqerit, problemet me shërbyeset dhe rregullimin e dritareve të errëta. Kur biri i vetëm i Nellie Goodsonit ishte vrarë, ajo pothuajse kishte ndier njëfarë zilie ndaj djalit për Fundin e Lavdishëm të tij, ndaj nënës për pikëllimin e saj të nderuar. Mëkati i saj prore ka qenë të lakmojë nderin.

Gjatë dhjetë vjetëve pas luftës, gati se e kishte harruar ndjenjën e saj të çutishme të zilisë, ashtu siç e kishte harruar shijen e thjerrëzave të mbetura dhe zhurmën e letrave të mishit. Kishte pasur shumë gjëra për të menduar, martesën e Margaretës me Deryckun e saj të ri të mençur dhe martesën e Celias me dr. Studdleyn. E çuditshme se si ajo s’mund të mendojë kurrë për të si Eric – gjithmonë si dr. Studdley – dhe nipërit, banjën e re, operimin e Arthurit, vendosjen e ngrohjes qendrore dhe vetë neuritisin e saj. Jeta kishte qenë njëmend e plotë, e komplikuar dhe e mbushur me punë, ngase biznesi i Arthurit nuk kishte shkuar aq keq gjatë luftës dhe sado që kishte dalë në pension, prapëseprapë ai nxirrte fitime.

Ishte mëkat që ajo kurrë s’kishte qenë e zonja ta bindtte atë të ndante ndonjë gjë për vajzat. Asaj nate që qëndroi me Margareten për të shkuar në shfaqjen Fundi i udhëtimeve, asaj iu kujtua vajza, tashmë në fustanin e saj teatror që po merrte ngjyrë të kaltër, duke vendosur gotat e grejpfrutit në tavolinën e pastruar – se ajo ishte gjithmonë moderne, megjithëse mbante veç një kameriere ditën – dhe duke psherëtirë ‘Oh, veç të kishim pak kapital!’. Sikur Derycku të kishte pakëz kapital, mbase do të ishin ndier se mund të rrezikonin të kishin një bebe. Ato mënyrat moderne ishin që të gjitha të gabuara, mendoi znj. Lancing. Prapë, kur iu kujtua Celia dhe katër fëmijët e saj, me të pestin që po vinte, dhe parregullësia e shtëpisë së vogël të Studdleyt, me vaktet njërin pas tjetrit, nuk mund ta qortonte Margareten. Dukej e dhimbshme, mbase, të rinjtë kishin nevojë për para, ndërsa ato i kishin gjithmonë të moshuarit.

Sigurisht ajo kishte paguar ulëset e teatrit, taksin dhe gjithçka tjetër. Ajo vetë në të vërtetë s’kishte dashur të shihte Fundin e udhëtimeve, por të gjithë po flisnin për të dhe ajo ishte ndier tepër keq kur kishte thënë se kishte dëgjuar për të vetëm nga radioja e Arthurit. Asaj vërtet i pëlqenin shfaqjet e këndshme, lezetshme, diçka që të bën të qeshësh, me një histori të vockël dashurie dhe fustane të bukura. Gjithsesi Margereta ishte dukur bukur krenare që e kishte marrë me vete dhe kishte qenë një ndryshim i mirë nga kthimi në shtëpi pas vizitës te Nancy e shkretë.

Njëherë në muaj, që nga sulmi i dytë në zemër i Nancyt, znj. Lancing kishte shkuar në qytet të shihte motrën e saj. Ajo kishte mbetur pa mend nga ndryshimi që kishte pësuar Nancy nga sëmundja. Dy motrat nuk kishin qenë aq fort të lidhura me njëra-tjetrën dhe për vite të tëra marrëdhënia e tyre kishte qenë një irritim dhe tolerancë e heshtur. Po prej se e kishte parë Nancyn të dergjur në shtrat, mes perdeve të damaskut të mbuluara nga mëllagat, gojën e saj të mjerë të shtrembëruar dhe të folurën e trashë dhe të paqartë, atë e kishte kapur frika. Javët kalonin dhe një e rënë e telefonit do të nënkuptonte vetëm atë se kasapi s’mund t’i dërgonte veshkët me kohë për darkë, apo se Burketët donin të luanin brixh prej katër vetash; por znj. Lancing ishte prapë e frikësuar. Ata kishin thënë se sulmi i tretë ishte përherë vdekjeprurës dhe znj. Lancing s’donte që motra e saj të vdiste. Ngase pasi që ajo të vdiste asaj nuk do t’i mbetej askush më për t’i ndarë kujtimet e fëmijërisë së saj, të cilat bëheshin më të gjalla me kalimin e viteve. S’ishte askush tjetër që të mbante mend zgavrën në rrënjët e frashërit vajtues që kishte shërbyer si një kuzhinë e mrekullueshme saherë që kishin luajtur shtëpiash. Askush tjetër s’e mbante mend të shkretën znjsh. Wardle, governanten, e cila i kishte humbur tre gishtërinjtë e dorës së saj të majtë dhe fliste si thuthuqe. Dhe askush tjetër nuk e mbante mend atë natën dehëse kur pajtonit i doli rrota teksa po ktheheshin në shtëpi nga Hilarët dhe u detyruan të ecnin në pantoflat e tyre të ndejës nëpër borë.

Edhe Rita Washburn, Rita e vockël e praptë që vinte nga famullia të merrte mësime me to, tashmë kishte vdekur. Vetëm dy muaj më parë znj. Lancing e kishte mbuluar pjesën e përparme të kaltër të fundit të saj të zi me një shirit, para se të nisej për te Varreza e Gjelbër e Golderëve për funeralin e Ritës.

Mbase do të ishte mirë t’i kërkonte madame Callettes të bënte fundin e saj të ardhshëm me dy pjesë të përparme të ndashme, një të zezë dhe një me ngjyra. Se këtyre ditëve njeriu s’e di kurrë çfarë do të ndodhë. Çdo herë që znj. Lancing merr në dorë The Times shikon poshtë te faqja e të vdekurve me tutë. Kurrë s’e di kush mund të jetë i radhës. Eh, pothuajse s‘kishte mbetur më asnjë nga Bromleyt. Kjo ishte gjëja më e keqe e të qenit bebja e një klloçke.

Çdonjëri dukej se plakej shumë shpejt. Znj. Lancing nuk ndihej e plakur fare, veçse herë pas here lodhej ngapak dhe përherë këtyre ditëve ishte e vetëdijshme për atë frikë që rrinte në pritje.

E kapi The Times dhe e mbajti mes vetes dhe zjarrit. Epo, kishte një ngushëllim, s’do ta shihte vdekjen e Nancyt aty kurrë, siç e kishte parë atë të babait, ngase kishte qenë në pushime në Skoci me Arthurin dhe ata s’kishin ditur ku ta gjenin atë. Ajo e kishte rregulluar me kamerieren e Nancyt tash që t’i telefononte menjëherë nëse do të ndodhte ndonjë gjë, se e dinte shumë mirë se si, në pështjellimin e vdekjes, neglizhoheshin gjërat e rëndësishme.

E dinte shumë mirë. Ishte bërë goxha eksperte së fundmi në teknikalitetet e sëmundjeve të papritura, vdekjeve dhe funeraleve. Kishte qenë nëna e saj, vëllai i saj i madh Henry, kushërira Jane dhe mikesha e madhe, Millie Waynwright. Fëmijët e Milliet që të dy kishin qenë jashtë vendit kur kishte ndodhur dhe asaj i ishte dashur t’i rregullonte të gjitha punët. Në njëfarë mënyre ishte tipike për Millien t’u shkaktonte të gjithëve telashe sa më shumë që të ishte e mundshme. Millie e dashur, kokëfortë, e lezetshme dhe gërnjare, një grua e bukur e llastuar deri në fund, flokët e saj të valëzuara dhe të mbledhura, zverku i saj të zbukuruar me një ojnë të zbehtë ngjyrë jargavani dhe lulet e freskëta që ia sillte i shoqi çdo ditë. Por në të vërtetë kurrë s’e kishte përpirë dot vdekjen e Roddiet. Ishte mbytur nga një bombë që kishte shpërthyer aksidentalisht në Angli dhe në njëfarë mënyre kjo kishte qenë më keq se sa të kishte ndodhur në Francë.

Znj. Lancing mori The Times dhe i hodhi një sy Faqes së të Vdekurve në faqen ballore. ‘Adair, Bayley, Blaynes, Brintock, Carless.’ Frederick Carless – tash, a mund të jetë ky burri i Daisyt? Shtatëdhjetë e pesë – hm, jo aq më në moshë se sa që ishte ajo. Znj. Lancing kishte filluar t’i numëronte vitet e mikeshave të tyre me padurim, duke gjetur ngushëllim në rininë e saj krahasuese. ‘Davies, Dean, Dikes.’ Sot ishte një listë e gjatë. Mund të ketë qenë ndonjë ofensivë.

Sa absurde. Po mendonte për këtë si të ishte një listë e viktimave; po kjo ishte kohë paqeje. Lufta kishte mbaruar para më shumë se dhjetë viteve. Ishte Dita e Armëpushimit, dita kur kombi mendon me krenari për të vdekurit e tij të lavdishëm.

Ata s’duhet të plaken, siç plakemi ne që kemi mbetur, Mosha s’duhet t’i merakosë, as vitet e tyre t’i ndëshkojnë; Gjatë perëndimit të diellit dhe në mëngjes, Ne do t’i kujtojmë ata².

Ne që kemi mbetur plakemi, mendoi znj. Lancing. Vitet na ndëshkojnë ne. Ne biem në luftë me Kohën që nuk ia di për armëpushimin. Kjo faqe në The Times është Lista e Viktimave.

Drejtoi shikimin te lulëkuqet e mëndafshta all të kuqe në vazo. Në fushat flandiane³ lulëkuqet rriten ngase aty kanë vdekur të rinjtë, kështu kishte thënë famullitari vetëm një orë më parë, me qëllim që të bota të jetë një vend më i mirë për ata që vijnë më pas. Por, të moshuarit që vdesin ngase vitet i kanë ndëshkuar, a nuk ka mbetur ndonjë nder në largimin e tyre? Natyrisht, ata do të duhet të shkojnë një ditë, t’ua lënë botën të rinjve. Znj. Lancing mendoi për Margaretn dhe ofshamën e saj, ‘Veç të kishim pakëz kapital!’, të lëshuar pa dashakeqësi dhe pa qëllim. Nuk e kishte pasur mendjen t’i thoshte ndonjë gjë tërthorazi nënës së vet, por natyrisht ajo e dinte se kur të shuheshin prindërit e saj, asaj dhe Celias do t’u mbeteshin nga 12.000 dollarë. Të moshuarit duhet të ikin. Të rinjtë duhet të trashëgojnë.

Hija e vdekjes e errësonte botën kur ishe mbi shtatëdhjetë vjeç; po prapë përveç frikës, nuk armiqësore; nuk ishte çnderuese. Ishte thjesht pjesë e jetës. Veçse s’i kishte pëlqyer pamja e fytyrës së Arthurit atë mëngjes dhe kishte dashur që zemra e tij të ishte më e fortë.

Hapja e papritur e derës së dhomës së pritjes e zgjoi. I ngrit dhe pa fytyrën e zbehtë të frikësuar të shërbyeses së re.

‘Oh, të lutem, zonjë, a do të vish? I zoti i shtëpisë është duke pasur një sulm ose diçka të tillë në dhomën e duhanit’.

Zemra e Arthurit. Natyrisht. S’kishte si të ndodhte ndryshe.

Si nga veshët e saj të vërtetë, znj. Lancing dëgjoi të kumbonte nëpër shtëpi britma e çuditshme, ngacmuese, alarmuese dhe e kobshme e ‘O barelaxhi, o barelaxhi!’.

Ajo e diti se kjo ishte frika që s’kishte pasur guxim ta ballafaqonte, se kjo ishte ora që e kishte pritur me tmerr të pashprehshëm. Dhe tash që kishte ardhur, ajo nuk ishte e tronditur më.

U ngrit qetësisht nga karrigia e saj, e la The Times përsëri mbi kauç, i tha Etheles, ’Mirë pra. Do të vij menjëherë. Të lutem telefonoji dr. Burleghit’.

Dhe me një hap të palëkundur u nis drejt derës.

Nuk ishte jashtë kësaj gjëje këtë herë. Kjo ishte lufta e saj dhe ajo kishte mësuar si të sillej.

Shënime:

1) Journey’s End – dramë shumë e suksesshme e R.C. Sherriff (1896-1975), e shfaqur për herë të parë më 1928.

2) Vargje të njohura të Robert Laurence Binyon-it (1896-1943), nga poezia ‘To the Follen’, botuar së pari në The Times, 21 shtator 1914; shpesh kësaj poezie i referohen si ‘Ode of the Remembrance’.  

3) Nga ‘Flanders Fields’, poezi lufte e oficerit kanadez John Alexander McCrae (1872-1918).

/Marrë nga ‘The Penguin Book of First World War Stories’, Penguin, 2007

/Përkthimi: Gazeta Express