Tregimi i javës/ Alice Munro: Prue

Arte

Gazeta Express

14/06/2024 16:07

Alice Ann Munro (10 korrik 1931 – 13 maj 2024), shkrimtare kanadeze, fituese e Çmimit Nobel për Letërsi më 2013. Munro po ashtu është nderuar edhe me Man Booker International Prize më 2009, për veprën e saj; është tri herë fituese e Canada’s Governor General’s Award for Fiction; Writers’ Trust of Canada’s 1996 Marian Engel Award; dhe 2004 Rogers Writers’ Trust Fiction Prize për përmbledhjen Runaway.

PRUE

Nga Alice Munro

Prue jetoi një kohë më Gordonin. Kjo ndodhi pasi që Gordoni e kishte lënë gruan e tij dhe para se të rikthehej tek ajo – një vit e katër muaj gjithsej. Pas njëfarë kohe, ai dhe gruaja e tij u shkurorëzuan. Paskëtaj pasoi një periudhë pavendosmërie, e të jetuarit bashkë dhe ndaraz; mandej gruaja ia mbathi për në Zelandën e Re, me sa shihej përgjithmonë.

Prue nuk u kthye në Vancouver Island, ku Gordoni e kishte takuar kur ajo ishte duke punuar si drejtuese në një sallë ngrënieje në një rezort hotelerik. Ajo zuri një punë në Toronto, në një dyqan bimësh. Kishte shumë miq në Toronto aso kohe, shumica sish miq të Gordonit dhe të gruas së tij. E donin Pruen dhe ishin të gatshëm të ndienin keqardhje për të, por ajo qeshej me gjithë këtë. Ajo është shumë tërheqëse. Ajo kishte atë që kanadezët perëndimorë e quajnë theks anglez, megjithëse ajo ishte lindur në Kanada – në Duncan, Vancouver Island. Ai theks e ndihte atë të thoshte gjërat më cinike në një mënyrë të lezetshme dhe të shpenguar. Ajo e paraqiste jetën e vet përmes anekdotash dhe megjithëse poenta e shumicës së anekdotave të saj është se shpresat na zhgënjejnë, ëndrrat na vënë në lojë, asgjë nuk shkon ashtu siç presim, gjithçka shndërrohet në një mënyrë bizare dhe kurrë s’ka asnjë shpjegim për këtë, njerëzve prore u ndrinte fytyra pasi që e dëgjonin atë; ata thonë për të se është njëfarë lehtësimi të takosh dikë që nuk e merr veten aq serizoisht, që është kaq e avashtë, e qytetëruar dhe që kurrë nuk ka ndonjë kërkesë a ankesë.

E vetmja gjë për të cilën qahet sakaq është emri i saj. Prue është nxënëse, thotë ajo, dhe Prudence është një virgjëreshë e moçme; prindërit që ia kanë dhënë asaj këtë emër duhej të kishin qenë aq shkurtpamës sa të mos e bënin hesap as pubertetin. Çka sikur asaj t’i ishte rritur shumë gjoksi, tha ajo, apo të kishte zhvilluar një dukje që të zë frymën? Apo vetë emri ishte një garanci se s’do të ndodhnin asnjëra nga ato? Në të dyzetat e vona tash, mospërfillëse dhe e panjollë, duke u kujdesur për klientët me një gjallëri të shtruar, duke u dhënë kënaqësi mysafirëve në darkë, ajo mund të mos jetë larg asaj çfarë prindërit e saj kishin pasur në mendje: e ndritshme dhe e vëmendshme, një spektatore e hareshme. Është e vështirë të kapësh maturinë e saj, amësinë, trazimet e vërteta.

Fëmijët e saj të rritur, fryte të një martese të hershme në Vancouver Island që ajo e quante një katastrofë kozmike, vijnë ta vizitojnë dhe në vend se të kërkojnë para, si fëmijët e njerëzve të tjerë, ata sjellin dhurata, përpiqën të lajnë borxhet e saj, bien në ujdi t’ia izolojnë shtëpinë. Ajo është e kënaqur me dhuratat e tyre, t’i dëgjojë paralajmërimet e tyre dhe, si një vajzë kapriçioze, lë pas mendsh t’u përgjigjet në letrat e tyre.

Fëmijët e saj shpresojnë se ajo nuk do të qëndrojë në Toronto për shkak të Gordonit. Çdonjëri ka këtë shpresë. Ajo do të qeshte me këtë ide. Ajo organizon ndeja dhe merr pjesë në ndeja; nganjëherë del me burra të tjerë. Pikëpamja e saj rreth seksit është bukur e rehatshme për ata nga miqtë e saj që përfundojnë në gjendje të tmerrshme pasioni dhe xhelozie dhe ndihet e liruar nga vargonjtë e tyre. Duket se sheh seksin si një indulegjncë të parëndësishme, të papërfillshme, të shëndetshme, si vallëzimi dhe darkat e këndshme – diçka që nuk do të interferonte me të qenët e njerëzve të këndshëm dhe të hareshëm me njëri-tjetrin.

Tash që gruaja e tij ia ka mbathur përgjithmonë, Gordoni vjen ta takojë Pruen me raste dhe nganjëherë i kërkon të dalin për darkë. Mund të mos shkojnë në restorant; mund të shkojnë në shtëpinë e tij. Gordoni është kuzhinier i mirë. Kur Prue apo kur gruaja e tij jetonte me të, ai nuk mund të gatuante fare, por posa e ndau mendjen, u bë – thotë ai me plot të drejtë – më i mirë se vetë ato.

Së fundmi ai dhe Prue ishin duke ngrënë darkë në shtëpinë e tij. Kishte përgatitur pulë Kievi dhe crème brûlée për desert. Si shumica e rishtarëve, kuzhinierëve seriozë, ai fliste rreth ushqimit.

Gordoni është i pasur, sipas standardeve të Prues dhe të shumicës së njerëzve. Ai është neurologjist. Shtëpia e tij është e re, ndërtuar në një shpatkodre në veri të qytetit, ku dikur kishte pasur ferma joprofitabile, piktoreske. Tash aty ka ca lloj shtëpish shumë të shtrenjta me ngastra gjysëm akrash, me dizajn arkitektonik. Prue, duke e përshkruar shtëpinë e Gordonit, do të thotë: “A e di se i ka katër banja? Pra nëse katër persona duan të bëjnë banjë në të njëjtën kohë, asnjë problem. Duket paksa e madhe, por është shumë e këndshme, përnjëmend, dhe kurrë s’është nevoja të kalosh nëpër sallon”.

Shtëpia e Gordonit e ka një zonë të ngritur të ngrënies – një lloj platforme, të rrethuar nga një plate për muhabete, një plate për muzikë dhe një ledh gjelbërimi të madh përposh një xhami të pjerrët. Nuk mund të shohësh zonën e hyrjes nga zona e ngrënies, por aty nuk ka mure ndarëse, kështu që nga njëra zonë mund të dëgjosh diçka nga ajo që është duke bëër vaki në tjetrën.

Gjatë ngrënies ra zilja e derës. Gordoni kërkoi ndjesë dhe mori shkallët teposhtë. Prue dëgjoi një zë femëror. Personi të cilit i përkiste ishte ende jashtë, kështu që ajo nuk mund t’i dëgjonte fjalët. E dëgjoi zërin e Gordonit, në ton të ulët, të kujdesshëm. Dera nuk u mbyll – dukej se personi nuk ishte ftuar brenda – por zërat nuk u ndalën, të ulët dhe të zemëruar. Papritur Gordoni lëshoi një britmë dhe u shfaq në gjysmën e shkallëve, duke valëvitur duart.

“Crème brûlée-ja”, tha ai. “A mundesh?”. Ai mori të kthehej mbrapshtë, ndërsa Prue u ngrit dhe shkoi në kuzhinë ta shpëtonte desertin. Kur ajo u kthye ai po kacavirrej shkallareve më ngadalë, i trazuar dhe i lodhur në të njëjtën kohë.

“Një mike”, tha ai i ngrysur. “A ishte gjithçka në rregull?”.

Prue e kuptoi se po fliste për crème brûlée-n dhe ajo tha po, ishte e përsosur, kishte mbërritur në kohën e duhur. Ai e falenderoi por nuk e cakërroi gotën. Dukej se nuk ishte merakosur prë shkak të desertit, por nga ajo që kishte ndodhur kur e kishte hapur derën. Për t’ia larguar nga mendja, Prue nisi t’i bënte pyetje profesionale rreth bimëve.

“Nuk di gjë prej gjëje rreth tyre”, tha ai. “Ti e di këtë”.

“Mendova se mund të ishte punë e jotja. Si gatimi”.

“Ajo merrej me to”.

“Znj. Carr?”, pyeti Prue, duke e përmendur emrin e shtëpiakes.

“Kush mendon ti?”.

Prue u skuq. E urrente të shihej me dyshim.

“Problemi është se mendoj se do të doja të të martoj”, tha Gordoni, pa ndonjë lehtësim të dukshëm shpirtëror. Gordoni është burrë i madh, me tipare të rënda. I pëlqen të veshë rroba të trasha, triko kaba. Sytë e tij të kaltër shpesh janë të përgjakur dhe shprehjet e tij tregojnë se aty është një shpirt i papërkrahje i hutuar duke u përpëlitur brenda kësaj fortese të pathyeshme.

 “Ç’telash”, tha Prue butësisht, edhe pse e njihte Gordonin mjaft mirë që të dinte se ishte.

Zilja e derës ra prapë, ra dy herë, tri herë, para se Gordoni të mbërrinte aty. Këtë herë pati një goditje, si diçka që hidhet dhe godet fort. Dera u përplas dhe Gordoni menjëherë doli aty ku mund të shihej. U kalamend në shkallare dhe ngriti dorën te koka, ndërkohë që bëri një gjest me dorën tjetër për të lënë të kuptohej se s’kishte ndodhur asgjë serioze, Prue ishte duke u ulur poshtë.  

“Thesi i mallkuar i natës”, tha ai. “Ma solli”.

“Të qëlloi?”.

“Vetëtimthi”.

“Lëshoi një tingull të fortë për një thes nate. Kishte gurë në të?”.

“Me gjasë konserva”. Deodoranti i saj e gjëra të tilla”.

“Oh”.

Prue e pa t’i derdhte vetes një pije. “Do të doja një kafe, po qe e mudnur”, tha jo. Shkoi në kuzhinë të vinte ujin për t’u zier dhe Gordoni i shkoi pas.

“Mendoj se jam i dashuruar me atë person”, tha ai.

“Kush është ajo?”.

“Nuk e njeh. Është goxha e re”.

“Oh”.

“Por ma ha mendja se dua të martohem me ty, pas ca vitesh”.

“Pasi që të mos jesh më i dashuruar me të?”.

“Po”.

“Eh. Ma merr mendja se askush s’e di çfarë do të ndodhë pas ca vitesh”.

Kur Prue tregon këtë histori, thotë, “Mendoj se ai tutej se do të qeshja me të. Ai s’e di pse njerëzit qeshin apo ia përplasin për koke thasët e gjumit, por është i vetëdijshëm se e bëjnë këtë gjë. Ai është përnjëmend njeri për së mbari. Darka e këndshme. Pastaj vjen ajo dhe ia përplas thesin e gjumit. Dhe është bukur i arsyeshëm kur mendon të më martojë mua pas ca vitesh, pasi të mos jetë më i dashuruar. Mendoj se së pari kishte menduar të ma thoshte këtë që unë ta flija mendjen”.

Ajo s’e përmend se mëngjesin e nesërmë e lagoi një nga kopsat e Gordonit nga tryeza e tij. Kopsat janë prej qelibari dhe ai i ka blerë në Rusi, gjatë pushimeve që i kishte pasur me gruan e tij pasi që ishin ribashkuar. Ato duken si katrorë ëmbëlsirash, të arta, të tejndritshme dhe kjo që e gjeti i rri për merak në dorë asaj. E futi në xhepin e xhaketës së saj. Po e more një nuk është ndonjë vjedhje e vërtetë. Mund të jetë një përkujtim, një shaka intime, një copëz e pa rëndësishme.

Ajo është vetëm në shtëpinë e Gordonit; ai ka dalë herët, siç bën zakonisht. Kujdestarja e shtëpisë nuk vjen deri në orën nëntë. Prue nuk është e detyruar të jetë në dyqan deri në orën dhjetë; mund t’i përgatisë vetes mëngjesin, të rrijë dhe të pijë kafe me kujdestaren, e cila është shoqe e saj që prej kohësh të largëta. Por posa që e ka futur kopsën në xhep, nuk qëndron më. Shtëpia duket tepër e shkretë për ta kaluar edhe ndonjë moment në të. Vetë Prue, në të vërtetë, ia kishte zgjedhur ngastrën e ndërtimit. Por ajo nuk është përgjegjëse për planin – gruaja e tij veç ishte kthyer në atë kohë.

Kur u kthye në shtëpi e vuri kopsën në një kuti të vjetër duhani. Fëmijët e kishin blerë këtë kuti duhani në një dyqan rrangallash para shumë vitesh dhe ia kishin dhënë asaj si dhuratë. Ajo konsumonte cigare në atë kohë dhe ata ishin në merak për të, kështu që ia dhanë atë kuti përplot me karamele, bonbone dhe sheqerka, me një shënim që thoshte, “Të lutemi më mirë shëndoshu”. Kjo qe për ditëlindjen e saj. Tash kjo kuti ka brenda një mori gjërash veç kopsës – të gjitha gjëra të vockla, jo të ndonjë vlere të madhe por as pa të jo, pra. Një pjatë të smaltë, një lugë të argjendit sahi për kripë, një peshk të kristaltë. Nuk janë kujtime sentimentale. Kurrë nuk ua hedh sytë dhe zakonisht harron se i ka aty. Ato nuk janë plaçkë me vlerë, nuk kanë domethënie rituale. Ajo nuk merr ndonjë gjë saherë që shkon në shtëpinë e Gordonit, apo saherë që rri më gjatë, apo të mbajë shënime për atë që ajo mund ta quajë vizitë e paharrueshme. Nuk e bën kur është e hutuar dhe nuk duket të jetë e detyruar nga dikush. Thjesht merr diçka, herë pas here, e fut në errësirën e kutisë së vjetër të duhanit, dhe pakashumë e harron fare.

/Marrë nga Alice Munro, “The moons of Jupiter”, Vintage, 2007

/Përkthimi: Gazeta Express