Sistemi Financiar dhe Ekonomia pas Pandemisë COVID 19

Gazeta Express

07/05/2020 15:20

Shkruan: Fehmi Mehmeti

Zhvillimet deritanishme po e bëjnë të qartë se ekonomia jonë do të ballafaqohet me vështirësi edhe pasi të ndërpriten masat aktuale të kufizimit të lëvizjes së qytetarëve dhe veprimtarisë të kategorive të ndryshme të biznesit. Prandaj, masat e institucioneve shtetërore për ta ndihmuar rimëkëmbjen e ekonomisë janë të domosdoshme. Krahas lehtësimeve të ndryshme fiskale e financiare që janë ndërmarrë dhe mund të ndërmerren në të ardhmen, kërkohet një plan i qartë i injektimit të fondeve në ekonomi për të lehtësuar likuiditetin bizneseve dhe aftësinë e tyre për të financuar projekte investive.

Pakoja emergjente e prezantuar nga Qeveria e Kosovës pritet të luaj një rol shumë të rëndësishëm në zbutjen e vështirësive financiare me të cilat po ballafaqohen bizneset. Megjithatë, kjo është një pako emergjente e cila është paraparë të shërbejë si mbështetje afatshkurtër për të ndihmuar mbijetesën e bizneseve gjatë kësaj periudhe. Pakoja si e tillë përmban shumë shpenzime direkte nga ana e qeverisë, të cilat mund të mos jenë lehtë të përballueshme për buxhetin e shtetit në periudhë afatgjatë.

Prandaj, ne konsiderojmë se pas kalimit të fazës emergjente, duhet të fillojmë me fazën e rikuperimit, në të cilën sistemi financiar do të kishte barrën kryesore të financimit të ekonomisë, përderisa Banka Qendrore e Republikës së Kosovës dhe Qeveria e Kosovës do të kishin rol shumë të rëndësishëm indirekt në rritjen e burimeve të financimit.

Sistemi financiar i Kosovës përbëhet kryesisht nga sektori bankar, i cili paraqet një burim shumë të rëndësishëm financimi për ekonominë e Kosovës. Kreditë bankare kanë shënuar rritje të vazhdueshme gjatë gjithë funksionimit të këtij sektori në Kosovë, përderisa kushtet e financimit sidomos në vitet e fundit kanë shënuar përmirësim të theksuar. Sektori bankar i Kosovës ka një potencial mjaft të lartë kreditor për të rritur edhe më tepër kreditimin dhe për të plotësuar kërkesat e ekonomisë së vendit për financim.

Duke pasur parasysh vështirësitë me të cilat mund të ballafaqohet ekonomia jonë në periudhën e ardhshme, BQK-ja ka shqyrtuar me kujdes instrumentet që i ka në dispozicion për të rritur edhe më tutje potencialin kreditues të bankave, por pa e rrezikuar stabilitetin e këtij sektori. Masat që do të mund të ndërmarrë BQK-ja në një situatë të tillë përfshijnë lehtësime rregullatore për bankat, siç janë zvogëlimi i rezervës së detyrueshme dhe zvogëlimi i kërkesave për kapital (duke shqyrtuar zvogëlimin e peshës së mjeteve me rrezik për disa ekspozime në kategori të caktuara), me çka shtohen kapacitetet e bankave në dispozicion për t’u kredituar dhe mundësohet rritja e kreditimit pa pasur nevojë të shtohet kapitali. Përmes analizës ‘stres-test’, BQK-ja ka përcaktuar limitet deri ku mund të lehtësohen këto kërkesa rregullative, pa e rrezikuar qëndrueshmërinë e sektorit bankar.

Megjithatë, duhet pasur parasysh se efektiviteti i ndërmjetësimit financiar nuk varet vetëm nga ana e ofertës për kredi, por edhe nga ana e kërkesës për kredi. Prandaj, pavarësisht se sektori jonë bankar ka një potencial mjaft të madh kreditues, eksitojnë disa faktorë të cilët mund të sfidojnë kreditimin e sektorit bankar gjatë një krize ekonomike.

Faktori i parë që dëshiroj ta potencoj ka të bëjë me rrezikun e rënies së kërkesës për kredi për shkak të arsyeve të shumta, siç mund të jenë dështimi i mundshëm i një numri të bizneseve, pastaj pasiguria e bizneseve për të investuar në zgjerim të kapaciteteve, si dhe rënia e kërkesës agregate në ekonomi.

Faktor tjetër mund të jetë rënia e besimit të bankave drejt ekonomisë. Në një kohë krize, pavarësisht se bankat mund të kenë potencial për të rritur kreditimin, ato mund të ballafaqohen me rënie të cilësisë së aplikacioneve për kredi, si dhe me pasiguri lidhur me performancën e ardhshme të bizneseve. Në këtë kontekst, ashtu siç ka ndodhur edhe gjatë krizës së fundit ekonomike globale, ne mund të ballafaqohemi me një situatë ku bankat janë më të rezervuara në trajtimin e aplikacioneve për kredi.

Në një situatë tillë, Qeveria e Kosovës mund të ketë një rol shumë të rëndësishëm për të mbështetur rritjen e financimit dhe përmirësimin e kushteve të financimit për bizneset përmes Fondit Kosovar për Garanci Kreditore (FKGK). Qeveria e Kosovës mund të rrisë kapitalin e FKGK-së për të mundësuar rritjen e vëllimit të kredive bankare të garantuara nga ky institucion, duke mundësuar kështu lëshimin e kredive të cilat mund të mos ishin lëshuar në mungesë të garancisë së FKGK-së.

Po ashtu, Qeveria mund të ndërmarrë edhe veprime (përfshirë edhe ndryshime të mundshme ligjore) me të cilat mund të zhvillohen instrumente të reja në kuadër të FKGK-së për të ndihmuar financimin dhe rimëkëmbjen e bizneseve. Këto instrumente do të mund të përfshinin subvencionimin e normave të interesit në kredi për bizneset ose kreditimin e drejtpërdrejtë të bizneseve nga FKGK pa interes dhe/ose me ‘grace’ periudhë të caktuar. Çdo instrument që ka të bëjë me financimin direkt të bizneseve nga FKGK do të duhej të zhvillohej vetëm në bazë të kritereve shumë qartë të specifikuara për kushtet që duhet të plotësojë një biznes për t’u kualifikuar për një mbështetje të tillë.

Mbështetja financiare indirekte e Qeverisë për bizneset, pra përmes FKGK-së, ka një numër avantazhesh në krahasim me mbështetjen financiare direkte të Qeverisë për bizneset. Këto avantazhe mund të përfshijnë:

1. Shtimi i kapitalit të FKGK-së nga ana e Qeverisë do të mund të kontribuojë në financimin e më tepër bizneseve në krahasim me situatën kur Qeveria financon bizneset në mënyrë të drejtpërdrejtë.

2. Qeveria kursehet nga nevoja e ngritjes së kapaciteteve njerëzore për administrimin e një procesi kompleks të injektimit të drejtpërdrejtë të fondeve te bizneset.

3. Përzgjedhja e bizneseve përfituese të ndihmës financiare nga Qeveria bazohet në ekspertizën financiare të FKGK-së dhe bankave komerciale, e cila është e domosdoshme për të siguruar arritjen e objektivave të një ndihme të tillë financiare.  

Bashkëpunimi i ngushtë ndërmjet të gjithë akterëve në ekonomi sigurisht se do të rezultojë në një platformë e cila do të adresoj në mënyrën më të mirë sfidat që na presin, prandaj unë jam optimist që ekonomia e Kosovës do të kthehet në një normalitet të ri më të mirë dhe me perspektive më të madhe për të ardhmen.