Si jetojnë shqiptarët e Ukrainës dhe pse u vendosën atje

Gazeta Express

23/09/2020 12:44

Komuniteti shqiptar ka jetuar në territorin e Ukrainës që nga fundi i shekullit XVIII dhe fillimi i shekullit XIX. Shqiptarët ortodoksë fillimisht kishin imigruar në Bullgari, bashkë me gagauzët dhe bullgarët, duke u përpjekur të ikin nga shtypja e Perandorisë Osmane, e cila kishte triumfuar në Ballkan. Ata erdhën në tokat e Besarabisë dhe afër brigjeve të Detit të Zi, ku u vendosën, pjesërisht në Odesa e kryesisht në zona rurale. Gjysmë shekulli më vonë, disa nga ardhësit e Ballkanit imigruan në rajonin e Detit Azov, ku gjithashtu ndërtuan disa fshatra dhe ku pasardhësit e tyre jetojnë edhe sot.

Përktheu: Nasuf Abdyli

Duke pasur parasysh që fshatrat e Besarabisë janë shumëkombëshe (ku krahas njëri-tjetrit jetojnë bullgarët, shqiptarët, gagauzët, moldavët, rumunët, ukrainasit dhe kombësitë e tjera), festat shpesh bëhen së bashku. Për shembull, shqiptarët bashkë me bullgarët e festojnë Trifon Zarezanin, festë që i kushtohet vjeljes së rrushit.

Tash e pesë vjet, festivali ndërkombëtar i verës “Bolgrad Wine Fest” është mbajtur në Bolgrad gjatë vjeshtës, duke i bërë bashkë jo vetëm banorët e qytezave dhe fshatrave përreth, por edhe prodhuesit e verës nga Ukraina, Bullgaria dhe Moldavia. Në këtë festival shfaqen edhe biznese dhe organizata shqiptare.

Për çdo vit më 6 maj, shqiptarët e Besarabisë e shënojnë ditëlindjen e heroit kombëtar të Shqipërisë, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu. Një fakt interesant është që në të njëjtën ditë, gagauzët e festojnë versionin ortodoks të Kurban Bajramit – Ditën e Shën Gjergjit. Prandaj, shqiptarët dhe gagauzët prejnë kurbanë në këtë ditë dhe më pas të gjithë fqinjët bëhen bashkë dhe festojnë.

Fshati Karakurt

Karakurti është fshat që ndodhet afër Bolgradit në Besarabi. Gjatë periudhës sovjetike, fshati ishte emërtuar Zhovtneve dhe këtë emër e kishte deri në vitin 2016, kur gjatë procesit të dekomunizimit, fshatit iu kthye emri i tij historik. Fjala “karakurt” ka origjinë nga gjuhët turkike dhe e ka kuptimin “tmerr i zi” (qara – i zi, qurt – tmerr). Ky është emri i njërës prej merimangave helmuese. Ndoshta ky mister kurrë nuk do të zgjidhet kurrë – pse ardhësit shqiptarë, bullgarë dhe gagauzë vendosën t’i japin një emër të tillë fshatit që e ndërtuan këtu në vitin 1811?

Ditëve të sotme, në Karakurt mund të dëgjohen pesë gjuhë: shqipja, bullgarishtja, gjuha gagauze, ukrainishtja dhe rusishtja. Banorët lokalë thonë se kur tre persona të kombësive të ndryshme takohen në fshat dhe njëri nga ta e ka shqipen si gjuhë amtare, atëherë edhe dy personat tjerë flasin shqip për shkak se kjo është gjuha kryesore e komunikimit ndërkombëtar aty.

Sipas regjistrimit të popullsisë, në vitin 2001 në Karakurt jetonin deri në 3,000 njerëz. Prej tyre, 1,725 ishin shqiptarë, domethënë persona që e njohin veten si shqiptarë dhe që flasin shqip, shkruan Ukrainer, transmeton Gazeta Express.

Në vitet e gjashtëdhjeta të shekullit XIX (nga viti 1860 e në vitet në vazhdim), disa shqiptarë nga Besarabia u vendosën në pjesën veriore të Pryazovias, duke ndërtuar tri vendbanime atje: Tyuushkin (Heorhiivkan e sotme), Jandranin (Hamivkan e sotme) dhe Tazin (Divnynsken e sotme), të cilat ende ekzistojnë. Numri i banorëve të këtyre fshatrave është shumë më i vogël se popullsia e Karakurtit. Megjithatë, edhe atje ka muze të vogla funksionale të historisë lokale, ku mbahen artefakte të kulturës shqiptare, të cilat janë mbledhur nga njerëzit entuziastë të këtyre fshatrave.

Shqiptarët në Ukrainë

Në shekullin XVI, një pjesë e shqiptarëve ortodoksë, toskët, imigruan në Bullgarinë Lindore, e cila në atë kohë i përkiste Perandorisë Osmane. Për tre shekuj, shqiptarët jetuan atje pranë bullgarëve dhe gagauzëve.

Shqiptarët e jugut imigruan në territorin e Ukrainës moderne në mesin e shekullit XVIII, kur këto toka ishin nën Perandorinë Ruse. Në atë periudhë, shumica e ardhësve përbëheshin nga vullnetarët shqiptarë, të cilët kishin shërbyer në forcat detare ruse gjatë Luftës Ruso-turke. Ata e kontrolluan Deltën e Danubit dhe pas përfundimit të luftës, u vendosën në Odesa dhe përreth saj. Në qendrën historike të Odesës ndodhen dy rrugë të njohura që lidhen me shqiptarët – “Mala Arnautska” dhe “Velyka Arnautska”. Në shekullin XIX, shqiptarët ortodoksë nga turqit quheshin “arnautë”.

Njëra nga shkaqet e zhvendosjes së shqiptarëve nga viti 1806 deri në vitin 1812 në Besarabi ishte shtimi i shtypjes në baza kombëtare dhe fetare në Ballkan, i cili atëherë ishte nën pushtetin e Perandorisë Osmane.

Disa mijëra familje ortodokse shqiptare refuzuan të konvertoheshin në Islam dhe filluan të kërkojnë një atdhe të ri. Për më tepër, mungesa e tokës së lirë gjithashtu e shkaktoi valën e zhvendosjes. Në atë kohë, në Besarabi dhe në Pryazovi kishte shumë toka të pabanuara, transmeton Gazeta Express.

Sipas burimeve të ndryshme, komuniteti modern i shqiptarëve të Ukrainës përbëhet nga 5,000 deri në 10,000 njerëz, ndërsa më pak se gjysma flasin shqip. Përpos në Besarabi dhe Pryazovi, shqiptarët gjithashtu jetojnë në qytete të mëdha si Odesa, Izmail, Donetsk, Luhansk, Kiev, Kharkiv, Lviv, etj.

Rodioni – Gjuha dhe komuniteti

Organizata e parë shqiptare në Ukrainë ishte Shoqata e Shqiptarëve të Odesës, e themeluar në vitin 1993, por e cila nuk ekziston ditëve të sotme. Kjo shoqatë ishte rrënja e institucionalizimit dhe revitalizimit aktiv të komunitetit lokal shqiptar. Disa organizata janë krijuar në Besarabi me kalimin e kohës, siç ishin Shoqata Edukuese dhe Kulturore Shqiptare “Rilindja” dhe Qendra e Karakurtit për Kulturën Shqiptare, e cila u hap në vitin 2016. Organizata shqiptare janë shfaqur edhe në Odesa dhe Izmail. Tash për tash, në rajonin Pryazovia vepron Shoqëria Edukuese dhe Kulturore Shqiptare “Dardania”.

Kryetari i Shoqatës “Rilindja”, shqiptar, Rodion Pandar, është lindur në Karakurt dhe është shkolluar në një shkollë lokale dhe më pas ka studiuar në një universitet në Odesë. Ai ka jetuar dhe punuar në Stamboll dhe Odesë për disa vjet, por më në fund u kthye në Besarabi.

“Sipas traditës shqiptare, djali më i ri (dhe unë jam djali i vetëm në familje, kam një motër) duhet të qëndrojë në shtëpinë ku është lindur për shkak se ai është trashëgimtari. Prandaj, pasi punova në Stamboll nga viti 1994 deri më 1996, prindërit më thanë “Bir, a po mendon të kthehesh në vendlindje?” e unë thashë “Baba, po unë kam një biznes që po ecën shumë mirë në Turqi”, ndërsa ai ma ktheu “Nëse je shqiptar, eja në shtëpi (qesh)” dhe unë u ktheva.

Rodioni thotë se multilingualizmi (dukuria kur në një vend fliten shumë gjuhë) në Karakurt dhe në fshatra tjera të Besarabisë është një fenomen i zakonshëm. Megjithatë, gjuha ukrainase ka filluar të studiohet jo shumë kohë më parë. Edhe pas vitit 1991, procesi mësimor në shkollat lokale është zhvilluar në rusisht për një kohë të gjatë.

“Fshati ynë është më i vjetër se 200 vjet. Sot gjithçka është e përzier dhe nuk ka dallim se kush jeni ju. Shumica e njerëzve të fshatit përdorin tri gjuhë. Tash ne e flasim edhe gjuhën e shtetit gjithashtu dhe nuk kemi pasur ndonjë shkollë ukrainase më herët. Më është dashur ta mësoj ukrainishten vetë”, tha Rodioni./Ukrainer; Gazeta Express