Shqiptari njëdimensional

OP/ED

Gazeta Express

21/06/2022 16:12

Familja nuk duhet parë e përjetuar as si detyrim, as si nevojë. Kur të çlirohemi nga kjo, do të fillojmë të çlirohemi edhe nga mënyra e të menduarit skematik të cilën e kemi të trashëguar (dhe të ngulitur thellë) nga shkolla komuniste. Po nuk ndodhën këto transformime, mbase, demokracia më shumë do të bëhet për ne ngërç mental se sa një sistem vlerash, shansesh dhe mundësi për secilin

Dritan Dragusha

Shoqëritë e dhunshme janë shoqëri të frikësuara dhe si të tilla tolerante bëhen për shkak të frikës. Kjo frikë buron nga shumë drejtime dhe shoqëri të tilla pastaj janë edhe të dhunshme. Në shoqërinë kosovare dhuna si burim ka edhe shtresëzimin social patriarkal, ku një mentalitet i tillë dhune, përveç karakter disiplinues, ka synuar edhe edukim (dajaku ka dalë prej xheneti). Kjo ka bërë që dhuna të shihet si një mjet i domosdoshëm. Në shoqëri të tilla ku dhuna konsiderohet si mjet edukues, aty ka shumë frikë. Vendi ku dhuna merr karakter shenjtërues është familja. Familja tek ne është parë si institucioni më i lartë në hierarkinë e vlerave shoqërore (kështu shihet edhe sot). Kundërshtimi i familjes është kundërshtim i kryevlerës, pra, rrjedhimisht është kundërshtim i gjithë rendit vleror. Kjo ka bërë që të ndërtohen autoritete shoqërore me karakter fisnor, duke filluar nga autoriteti i babës, plakut në familje, të parit të fshatit/fisit, i mësuesit, i hoxhës e priftit, i fallxhorit e fallxhores, madje edhe i politikanit. Këto autoritete nuk kanë ardhur në shprehje si rezultat i profesionit apo emancipimit kulturor. Jo, këto autoritete burojnë nga një mentalitet paramodern, ku përmes bindjes ndërtohen relacionet ndërsociale. Bindja ndaj tjetrit që në fillim ngulitet në familje: mos fol!, mos ja kthe fjalën se është më i vjetër!, mos…!. Të gjitha këto mos kanë ndikuar në formimin e karakterit tonë si individ, ku pastaj si kolektivitet i nënshtrohemi autoriteteve që i prodhon kjo shoqëri.

Një aspekt tjetër që na ka familjarizuar me atë se si të bindemi dhe se duhet të bindemi ndaj tjetrit është edhe ideologjia komuniste. Siç tanimë e kemi të njohur, pas Luftës së Dytë Botërore shumica dërmuese e shqiptarëve në Kosovë ishin analfabetë (flitet se deri në fund të viteve ’60-ta mbi 90% e popullatës ka qenë analfabete), dhe shkollimi masivë fillon nga kjo kohë, e sidomos pas hapjes së Universitetit të Prishtinës. Pra, si të flasim, si të shkruajmë, e sidomos si të mendojmë i kemi të mësuar përbrenda ideologjisë komuniste. Kosovari intelektual paradoksalisht (në shumicën e rasteve) paradigmë të mendimit e ka komunizmin. Ajo mënyrë e të menduarit njëdimensional për nga aspekti vleror ka qenë shumë kompatibile me sistemin e vlerave patriarkale që veç e kishim të mishëruar. Këto dy koncepte vlerash kishin afinitete ndaj njëra-tjetrës, sidomos tek mënyra se si duhej të sillej shoqëria. Sikurse patriarkalizmi ashtu edhe komunizmi kërkonin bindjen e shoqërisë, besimin e pakusht, pra nënshtrimin. Këto dy rende të tilla shoqërore e përplotësonin njëra-tjetrën; patriarkalizmi si rend shoqëror arkaik, ku dhuna ishte violina e parë e raportit ndërsocial, në aspektin vleror edukativ dhe kulturor plotësohej nga ideologjia komuniste. Prandaj, shoqëria kosovare ende e ka të vështirë të çlirohet nga dhuna dhe nga mendimi i mbyllur, nga mendimi ekskluziv.

Ne, pothuajse në përgjithësi, kemi elemente të theksuara autoritariste. Këto forma sjelljesh dhe shprehjesh kanë bërë që të mbingarkohemi nga sadomazokismi. Bile-bile një marrëdhënie të tillë e gjejmë të shtrirë në tërë konstruktin ndërsocial. Si në familje, në kopshte, në qytet, në shkolla, në universitete, në politikë e në akademi, etj. Pothuajse në çdo komunikim interpersonal dhe institucional a grupor, kemi një mënyrë shumë të çoroditur të ndërtimit të raporteve. Kjo mënyrë e të reflektuarit të individit, që është i ndërtuar nën diktatin e autoritetit, është bërë pasaporta e karakterit të tij. Duke çimentuar moralitetin që bart familja dhe pagabueshmërinë e mendimit që na ka instaluar ideologjia komuniste, kemi krijuar një shoqëri që më shumë i ngjan një turme se sa një qytetarie.

Çka ndodh me/për një shoqëri kur jeton në një gjendje të tillë? Prej shumë problemeve mendoj se dy elemente janë të rëndësishme. E para: një shoqëri e kësillojtë nuk mund të shkëputet nga tribalizmi, madje vetëm sa e forcon edhe më atë, sepse secili me secilin janë në borxh permanent dhe pamundësohet kapërcimi në një stad më cilësor të vendosjes së marrëdhënieve. Mbase, për këtë Karl Popper-i thoshte se: “tribalizëm domethënë theksim i skajshëm i rëndësisë së fisit, pa të cilin individi nuk është asgjë”. Kurse elementi i dytë: pamundësohet ose ngadalësohet deri në minimum tranzicioni i sistemit shoqëror dhe politik, që ka për synim demokracinë. Fillon dhe stërkeqet deri në atë pikën sa që demokracia paradoksalisht fillon dhe bëhet mirëmbajtëse efektive e tërë kësaj gjendje të përçudnuar shoqërore. Një gjendje e tillë edhe shoqërinë edhe shtetin i zhvendos deri në kufijtë e një kolapsi total. Për këtë, kur gjendja socio-politike arrin në këto limite, fillon gjendja e status-quo-se, e cila bëhet mbytëse në shumë drejtime.

Pra, përveç që duhet të çlirohemi nga familja, domethënë, të çlirohemi nga mënyra se si e shohim familjen dhe se si ajo na sheh ne, duhet të çlirohemi edhe nga mind-set­-i nënshtrues që famillja mbjell tek ne përmes dhunës fizike, e sidomos moral-psikologjike. Familjen nuk duhet parë më si një institucion i shenjtë (seç kam një përshtypje se mbrapa çdo të shenjtë e fshihet një pisllëk i madh), por si një grup social ku njerëzit që e përbëjnë atë e ndërtojnë marrëdhënien mbi baza racionale, ku liritë, të drejtat dhe detyrimet i takojnë secilit proporcionalisht. Pra, familja nuk duhet parë e përjetuar as si detyrim, as si nevojë. Kur të çlirohemi nga kjo, do të fillojmë të çlirohemi edhe nga mënyra e të menduarit skematik të cilën e kemi të trashëguar (dhe të ngulitur thellë) nga shkolla komuniste. Po nuk ndodhën këto transformime, mbase, demokracia më shumë do të bëhet për ne ngërç mental se sa një sistem vlerash, shansesh dhe mundësi për secilin.