Shpjegim shkencor: A ekzistojnë fantazmat në të vërtetë?

Lajme

Gazeta Express

05/07/2021 16:48

A janë të vërteta fantazmat? Gjurmuesit e fantazmave pëlqejnë të besojnë se fantazmat ekzistojnë, por shkenca dhe logjika janë ‘zbuluesit’ e vërtetë të fantazmave.

Përkthyer nga livescience.com

Nëse besoni në fantazma, dijeni që nuk jeni të vetmit. Kultura të ndryshme nëpër të gjithë botën besojnë në shpirtra që i mbijetojnë vdekjes për të jetuar në një “mbretëri tjetër”. Në fakt, fantazmat janë ndër fenomenet më të besuara paranormale: Miliona njerëz interesohen të dinë më shumë për fantazmat dhe mijëra tjerë lexojnë histori fantazmash në Reddit çdo ditë. Në të vërtetë, është më shumë sesa thjesht argëtim. Një sondazh i Ipsos i vitit 2019 zbuloi se 46% e amerikanëve thonë se besojnë vërtet në fantazma. (Dhe vetëm 7% e të anketuarve thanë se besojnë te vampirët).

Ideja që të vdekurit “ekzistojnë” mes nesh është një ide e lashtë, e shfaqur në histori të panumërta, nga Bibla te “Makbethi”. Madje pjell një zhanër folklorik: tregimet fantazmë. Besimi te fantazmat është pjesë e një rrjeti më të gjerë besimesh paranormale të lidhura, duke përfshirë përvojën “afër vdekjes”, jetën pas vdekjes dhe komunikimin shpirtëror. Besimi u ofron shumë njerëzve rehati – fundja kush nuk do dëshiron të besonte se anëtarët tuaj më të dashur të familjes po “interesohen” rreth jush?

Njerëzit janë përpjekur të (ose pretendojnë) komunikojnë me shpirtrat për kohëra. Klube të ndryshme për fantazmat u janë kushtuar kërkimit të provave rreth fantazmave, këto klube janë formuar në universitete më prestigjioze, përfshirë Cambridge-in dhe Oxford-in dhe në vitin 1882 u krijua organizata më e shquar: Shoqëria për Kërkime Psikike. Një grua me emrin Eleanor Sidgwick ishte një hetuese (dhe më vonë presidente) e atij grupi. Në Amerikë gjatë fundit të viteve 1800, shumë mediume psikike pretenduan të flisnin me të vdekurit – por më vonë u ekspozuan si mashtrime nga hetuesit skeptikë si Harry Houdini.

Vetëm vite më vonë, hulumtimi rreth fantazmave u bë një interes i përhapur në të gjithë botën. Pjesa më e madhe e kësaj është si rezultat i serialit televiziv shumë të popullarizuar “Hunters Ghost”, i cili transmetoi 230 episode dhe nuk gjeti prova ‘të vërteta’ për fantazmat.
Dy aktorët kryesorë të këtij seriali ishin njerëz të zakonshëm (hidraulikë, në fakt), të cilët vendosën të kërkonin prova rreth shpirtrave. Mesazhi i tyre ishte: Ju nuk keni nevojë të jeni një shkencëtar apo të keni ndonjë trajnim në shkencë ose hetim. E tëra që ju nevojitet është pak kohë e lirë, një vend i errët dhe ndoshta disa pajisje nga ndonjë dyqan elektronik. Nëse shikoni mjaft gjatë, ndonjë dritë ose zhurmë e pashpjegueshme mund të jetë dëshmi e fantazmave.

Këto kritere të paqarta për ngjarje fantazmë janë pjesë e arsyes pse mitet për jetën e përtejme janë më të gjalla se kurrë.

Shkenca dhe logjika e fantazmave

Një vështirësi në vlerësimin shkencor të fantazmave është se një larmi e jashtëzakonshme e fenomeneve u atribuohet fantazmave, filluar nga një derë që mbyllet vetvetiu, tek çelësat që mungojnë, një zonë e errët në një korridor deri te një vizion të një të afërmi të vdekur.

Kur sociologët Dennis dhe Michele Waskul intervistuan përvojat fantazmë për librin e tyre “Ghostly Encounters: The Hauntings of Everyday Life” (Temple University Press) në vitin 2016, ata zbuluan se “shumë pjesëmarrës nuk ishin të sigurt nëse kishin hasur në një fantazmë dhe mbetën të pasigurt nëse fenomenet e tilla ishin të mundura, thjesht sepse ata nuk panë diçka që përafronte imazhin konvencional të një ‘fantazme’”. Në vend të kësaj, shumë nga të anketuarit ishin thjeshtë të bindur se kishin përjetuar diçka të çuditshme – diçka të pashpjegueshme, të jashtëzakonshme, misterioze ose të frikshme “.

Përvoja personale është diçka, por prova shkencore është një diçka tjetër. Një pjesë e vështirësisë në hetimin e fantazmave është se nuk ka një përkufizim ku kanë rënë dakord të gjithë se çfarë është një fantazmë. Disa besojnë se ata janë shpirtra të të vdekurve të cilët për çfarëdo arsye “humbasin” rrugës për në botën tjetër; të tjerët pohojnë se fantazmat në vend të kësaj janë ente telepatike që projektohen në botë nga mendjet tona.

Ka shumë kontradikta të natyrshme në idetë për fantazmat. Për shembull, a janë fantazmat materiale apo jo? Ose a mund të lëvizin nëpër objekte të forta pa u vënë re nga ne, apo mund të përplasin dyert dhe të hedhin objekte nëpër dhomë duke shkaktuar zhurma. Sipas logjikës dhe ligjeve të fizikës, mund të jetë njëra ose tjetra. Nëse fantazmat janë shpirtra njerëzorë, pse shfaqen të veshur dhe me sende të pajeta si: kapele, kallamishte dhe fustane – për të mos përmendur rastet e shumta të trenave fantazmë, makinave dhe karrocave?

Nëse fantazmat janë shpirtrat e të vdekurve, vdekja e të cilëve ishte “e shkruar”, pse ka vrasje të pazbardhura, pasi fantazmat thuhet se komunikojnë me mediume psikike, atëherë ato duhet të jenë në gjendje të identifikojnë vrasësit e tyre për policinë? Pyetjet vazhdojnë e vazhdojnë – dhe çdo pretendim në lidhje me fantazmat ngre arsye logjike për të dyshuar në to.

Gjurmuesit e fantazmave përdorin shumë metoda kreative (disa edhe të dyshimta) për të zbuluar pranitë e shpirtrave. Pothuajse të gjithë gjurmuesit e fantazmave pretendojnë të jenë shkencorë dhe shumica e japin atë pamje sepse ata përdorin pajisje shkencore të teknologjisë së lartë siç janë instrumentet Geiger, detektorët e Fushës Elektromagnetike (EMF), detektorët e jonikë, kamerat me rrezatim infra të kuq dhe mikrofonët sensualë. Megjithatë, asnjë nga këto pajisje nuk është treguar ndonjëherë aq ‘precize’ sa në të vërtetë të zbulojë fantazmat. Për shekuj të tërë, njerëzit besuan se flaka mori ngjyrë të kaltër në prani të fantazmave. Sot ka shumë pak njerëz që e besojnë këtë, por ka të ngjarë që shumë prej shenjave të marra si prova nga gjurmuesit e fantazmave në ditët e sotme do të shihen po aq të gabuara dhe të vjetruara në shekujt në vijim.

Studiues të tjerë pohojnë se arsyeja e vetme që fantazmat nuk janë vërtetuar që ekzistojnë është se thjesht mungon teknologjinë e duhur për të gjetur ose zbuluar botën shpirtërore.
Por edhe kjo nuk mund të jetë e saktë: Fantazmat ekzistojnë dhe shfaqen në botën tonë të zakonshme fizike (dhe për këtë arsye mund të zbulohen dhe regjistrohen në fotografi, film, video dhe regjistrime audio), ose nuk ekzistojnë. Nëse fantazmat ekzistojnë dhe mund të zbulohen ose regjistrohen shkencërisht, atëherë duhet të gjejmë prova të forta për këtë – megjithatë nuk e bëjmë. Nëse fantazmat ekzistojnë, por nuk mund të zbulohen ose regjistrohen shkencërisht, atëherë të gjitha fotot, videot, audio dhe regjistrimet e tjera që pretendohet të jenë dëshmi të fantazmave nuk mund të jenë fantazma. Me kaq shumë teori themelore kontradiktore – dhe kaq pak shkencë të sjellë në temë – nuk është për t’u habitur që megjithatë përpjekjet e mijëra gjurmuesve të fantazmave në televizione dhe gjetkë për dekada, nuk është gjetur asnjë copë provë e fortë rreth fantazmave.
Dhe sigurisht, me zhvillimin e fundit të “aplikacioneve fantazmë” për smartphone, është më e lehtë se kurrë të krijosh imazhe në dukje drithërues dhe t’i ndash ato në mediat sociale, duke e bërë akoma më të vështirë ndarjen e fakteve nga trillimet, për studiuesit e fantazmave.


Pse disa besojnë?

Shumica e njerëzve që besojnë në fantazma e bëjnë këtë si rezultat i disa përvojave personale; ata u rritën në një shtëpi ku ekzistenca e shpirtrave (miqësorë) u mor si e mirëqenë, për shembull, ose ata kishin ndonjë përvojë të paqëndrueshme. Sidoqoftë, shumë njerëz besojnë se mbështetja për ekzistencën e fantazmave mund të gjendet në një shkencë jo më pak të vështirë se fizika moderne. Pretendohet gjerësisht se Albert Einstein sugjeroi një bazë shkencore për realitetin e fantazmave, bazuar në Ligjin e Parë të Termodinamikës: Nëse energjia nuk mund të krijohet ose shkatërrohet, por vetëm të ndryshojë formën, çfarë ndodh me energjinë e trupit tuaj kur ju vdisni? A mund të manifestohet disi kjo si një fantazmë?

Duket një supozim i arsyeshëm – derisa të gjurmoni fizikën elementare. Përgjigja është shumë e thjeshtë dhe aspak misterioze. Pasi një person vdes, energjia në trupin e tij shkon atje ku shkon e gjithë energjia e organizmave pas vdekjes: në mjedis. Energjia çlirohet në formën e nxehtësisë dhe trupi “bartet” te kafshët që na hanë (d.m.th., kafshët e egra nëse lihemi të pavarrosur, ose krimbat dhe bakteret nëse na varrosin), dhe bimët që na thithin. Nuk ka asnjë “energji” trupore që i mbijeton vdekjes për t’u zbuluar me mjete popullore për gjurmues fantazmash.

Derisa gjurmuesve amatorë të fantazmave u pëlqen ta imagjinojnë emrin e tyre në një skaj të ndonjë artikulli hulumtues rreth fantazmave, ata janë në të vërtetë të angazhuar në atë që folkloristët e quajnë “shkelje të legjendës”. Në thelb është një formë e lojës, në të cilën njerëzit “interpretojnë” një legjendë, shpesh duke përfshirë fantazma ose elemente të mbinatyrshme. Në librin e tij “Aliens, Ghosts, and Cults: Legends We Live” (University Press of Mississippi, 2003) folkloristi Bill Ellis tregon se gjurmuesit e fantazmave shpesh e marrin seriozisht kërkimin dhe “bëjnë përpjekje për të sfiduar qenie të mbinatyrshme, i ballafaqojnë ato në formë të dramatizuar me vetëdije, pastaj kthehen në “të sigurtën”… Qëllimi i deklaruar i aktiviteteve të tilla nuk është argëtim por një përpjekje për të provuar dhe përcaktuar kufijtë e botës ‘reale’ “.

Nëse fantazmat janë reale dhe janë një lloj energjie apo entiteti ende i panjohur, atëherë ekzistenca e tyre (si të gjitha zbulimet e tjera shkencore) do të zbulohet dhe verifikohet nga shkencëtarët përmes eksperimenteve të kontrolluara – jo nga gjurmuesit e fantazmave të fundjavës që enden nëpër shtëpitë e braktisura në errësirë natën vonë me kamera dhe elektrik dore.

Në fund të fundit (dhe përkundër maleve me fotografi, tinguj dhe video të paqarta) provat për fantazmat nuk janë ‘më të mira’ sot sesa ishin një shekuj më parë. Ka dy arsye të mundshme për dështimin e gjurmuesve të fantazmave për të gjetur prova të mira. E para është se fantazmat nuk ekzistojnë dhe se raportet e fantazmave mund të shpjegohen nga psikologjia, perceptimet e gabuara, gabimet dhe mashtrimet. Opsioni i dytë është që fantazmat ekzistojnë, por që gjurmuesit e fantazmave nuk posedojnë mjete shkencore ose mendësi për të zbuluar ndonjë provë domethënëse.

Megjithatë, gjurmimi i fantazmave nuk ka të bëjë fare me provat (nëse do të ishte, kërkimi do të ishte braktisur shumë kohë më parë). Në vend të kësaj, ka të bëjë me argëtimin me miqtë, tregimin e historive dhe kënaqësinë e pretendimit për të kërkuar buzë të panjohurës. Mbi të gjitha, të gjithë e duan një histori të mirë fantazmë.