Shkruan Beqë Cufaj: Një thirrje zgjimi për Kosovën

Lajme

Gazeta Express

28/07/2025 16:50

Pesë muaj pas zgjedhjeve, Kosova gjendet në një krizë të thellë politike. Albin Kurti po qeveris pa mandat; parlamenti është i bllokuar. Demokracia është në një ngërç, ndërsa shoqëria është dorëzuar – dhe Evropa kryesisht po qëndron jashtë dhe po vëzhgon. Është koha për një thirrje zgjimi.

Shkruan: Beqë Cufaj, Forum for International Cultural Relations

Më 17 shkurt 2025 – tetë ditë pas zgjedhjeve parlamentare në Kosovë dhe në përvjetorin e 17-të të Republikës së Kosovës – publikova një artikull këtu që nuk synonte të ishte një himn lavdërimi. Nuk kishte qëllim të ishte melodramatik, por ishte më shumë një përpjekje për të thënë atë që dukej.

Diagnoza ishte se Kosova është një demokraci në formim me një klasë politike që lavdëron legjitimitetin e vet, por injoron përgjegjësitë e saj. Shkruajta për një Kosovë që qëndron në hijen e gjatë të Serbisë; për një dialog mes palëve që do të zhvillohej ngadalë, në rastin më të mirë; për një ngërç politik që mund të “hajë” kushtetutën dhe ta dëmtojë atë.

Pesë muaj më vonë, parashikimi u bë realitet. Ajo që u “paraqit bukur” nga qeveria de facto e rrëzuar e Albin Kurtit si një fazë kalimtare drejt një epoke të re, tashmë është shndërruar në normalitet jokushtetues. Nga pikëpamja kushtetuese, Kosova është tash një demokraci pa parlament, pa përfaqësim të popullit. Nuk miratohen ligje dhe as buxhet. Nuk ka kontroll mbi qeverinë në detyrë. Por shteti ende jeton. Ai po qeveriset nga një ekzekutiv vetëqeverisës. Aparati po punon në vend, pa mundësi për të fituar vrull. Në qendër të tij është Kryeministri Albin Kurti. Ai po vazhdon të qeverisë. Realisht ai nuk duhet të lejohet ta bëjë këtë. Por ai e bën, sepse mundet.

Kurti e di të vërtetën

Albin Kurti e di të vërtetën: shumica e tij ka ikur, ai është rrëzuar me votë. Dhe i gjithë vendi e di që ai e di. Në zgjedhjet e 9 shkurtit, partia apo lëvizja e Kurtit “Vetëvendosje!” mbeti forca më e madhe politike, por ra nga 50.2% në 42% të votave. Që atëherë, Republika e Kosovës është mbajtur peng – e lidhur dhe e heshtur nga një qeveri në detyrë pa mandat. Me këtë të ashtuquajtur qeveri kalimtare, Kurti sundon pa asnjë bazë ligjore. Nuk ka kryetar kuvendi që të udhëheqë përfaqësuesit e popullit. Nuk ka buxhet sipas të cilit qeveria mund të ndajë fonde. Parlamenti është i paralizuar. Por Kurti qëndron.

Ndoshta nuk është autokrat. Por është një lojtar që luan politikë sipas rregullave që i shkruan vetë dhe pastaj i thyen menjëherë. Për të, institucionet nuk janë autoritete të shtetit ligjor, por instrumente të pushtetit në kutinë e veglave të arbitraritetit. Njeriu që dikur valëviste kushtetutën si flamur në luftën kundër korrupsionit dhe nepotizmit, tani po e shpërbën atë. Pjesë-pjesë. Qetësisht dhe në heshtje, por me qëllim të qartë.

E vërteta është e thjeshtë. Votuesit i kanë thënë Kurtit: ti mund të vazhdosh të qeverisësh, por jo i vetëm. Por Kurti nuk pranon asnjë mendim tjetër, e lëre më të jashtëm.

Ai nuk pranon asnjë koalicion apo parlament që nuk është në pajtim me të. Nuk do marrëveshje me partnerë, por sundimin e vetëm të “Vetëvendosje!”. Prandaj i mbetet vetëm një strategji: pengimi. Më shumë se dyzet herë, parlamenti i ri ka tentuar të konstituohet dhe të zgjedhë një kryetar. Çdo herë është penguar nga rituale teatrale dhe shtrembërime ligjore: një teatër politik absurd.

Të rraskapitur nga kriza

Ngërçi që Kurti dëshiron po i paralizon të dyja palët: qeverinë e mundur dhe opozitën e forcuar. Opozita është gjithashtu e mbërthyer në “Jo për Kurtin!”. Nuk mund të dakordohet për një projekt të përbashkët, nuk mund të gjejë një gjuhë të përbashkët apo një lider. Kjo nuk mjafton për ta thyer ngërçin dhe për ta çliruar vendin nga kjo situatën pengu.

Në emisionet politike po përmendet se Kurti është bërë një “Vuçiq i dytë”, një riinkarnim i presidentit serb, i cili prej muajsh po shtyp një lëvizje proteste të vazhdueshme. Apo ndoshta Kurti thjesht është bërë administratori i lodhur i lëvizjes së tij thuajse-revolucionare “vetëvendosje”? Por nuk është vetëm ai që është i lodhur. I gjithë vendi është i lodhur – dhe i shurdhuar nga jehona e krizës së vazhdueshme.

Më 26 qershor, Gjykata Kushtetuese në Prishtinë vendosi se seanca inauguruese e parlamentit të sapozgjedhur duhet të mbahet brenda tridhjetë ditëve. Ky afat ka kaluar – pa pasur ndonjë pasojë. Siç pritej, asgje nuk ndodhi. Vendimi nuk ishte i zbatueshëm. Më 25 korrik, pas një ankese nga partitë opozitare për procesin e konstituimit, Gjykata lëshoi një urdhër shtesë: nga 27 korriku deri më 8 gusht, Parlamenti duhet të përmbahet nga çdo veprimtari zyrtare. Gjyqtarët me rroba të zeza mbeten tigra prej letre pa dhëmbë politikë.

Kjo dihet nga klasa politike. Presidentja Vjosa Osmani, kryetare e shtetit me bekimin e Kurtit dhe aleate e tij besnike për një kohë të gjatë, flet në mënyrë të mjegullt për “interpretime të reja” të tekstit kushtetues. Por kushtetuta nuk ka nevojë të interpretohet – ajo duhet të respektohet.

Para parlamentit u mblodhën njerëz. Shumë erdhën pa pankarta, dhe nuk u thirrën slogane. Njëri mbante një pankartë ku shkruhej: “Konstituimi nuk është opsion – është obligim”. Një tjetër pëshpëriste, gati në heshtje: “S’ka kush më dëgjon.” Nuk kishte kamion me altoparlantë, as rrugë të përcaktuar proteste. Ishte një shenjë e heshtur, një aktakuzë e heshtur ndaj heshtjes së institucioneve. Në kafenenë “Dit’ e Nat’”, jo larg parlamentit, dëgjohej një student juridiku duke pyetur: “A është kjo demokraci apo është një teatër që nuk e ndryshon skenarin?”

Shpirti i dorëzimit

Nëpër rrugë fryn shpirti i dorëzimit, jo rebelimit. Një ndjenjë pafuqie ndjehet nëpër kafene, forume interneti dhe radio diskutime. Në horizont nuk ka shenja ndryshimi. Dhe e njëjta pyetje shtrohet vazhdimisht: A është kjo ende Kosova që themeloi republikën në 2008-ën? Apo është thjesht një mbetje e një ideje që është harruar dhe ka humbur? Shoqëria civile mund të ngrejë zërin, por askush nuk po dëgjon.

Gjendja e jashtëzakonshme politike është bërë jetë e përditshme në republikë. “Ngërçi kushtetues” nuk nënkupton më “krizë shtetërore”, por tingëllon si një “problem teknik”. Kur një ngërç zgjat shumë, pushon së qeni skandal. Shoqëria është mësuar me të. Kriza është bërë pjesë e mobilimit. Artistët politikë heshtin. Intelektualët largohen – ose strehohen në sarkazëm. Edhe diaspora kosovare, zakonisht e shpejtë në gjykime dhe e zëshme në protesta, është çuditërisht e heshtur. Është përhapur një kulturë politike që nuk i beson të tashmes dhe nuk do të ketë asnjë punë me të ardhmen.

Por ndërsa Prishtina mbetet në vendnumëro, Beogradi po e shfrytëzon momentin. Kontrasti nuk mund të jetë më i thellë. Atje, të rinjtë janë në rrugë me pankarta dhe kërkesa; vendi duket në një gjendje transformimi dhe ndryshimi. Këtu, ka barrikada dhe salla gjysmë bosh në takime ku mikrofonët nuk përcjellin zë. Në Serbi, të rinjtë po protestojnë për një të ardhme pa frikë nga shtypja. Në Kosovë, një shoqëri e rraskapitur po mbyllet në vete.

Presidenti serb Vuçiq po i ikën krizës. Kreu i përkohshëm i qeverisë së Kosovës, Kurti, flet pa pushim pa thënë asgjë dhe pa bërë asgjë. Fjalët e tij? Përsëritje pa përmbajtje. Mesazhet e tij? Fraza patetike, të zbrazëta. Asnjë fillim i ri, askund. Vetëm një mbrojtje patetike e status quo-së e maskuar si rezistencë.

Ai ka qenë gjithmonë kështu: Kurti kurrë nuk i ka përmbushur premtimet. Ai nuk ka qenë kurrë alternativa që pretendonte të ishte ndaj establishmentit, por një populist me ndjeshmëri të përsosur për momentin e duhur. Ai gjithmonë ka qenë zëdhënësi i frustrimit të popullit. Dhe ka qenë gjithmonë mashtruesi që dëgjonte zërin e njerëzve kur ata paraprakisht ia kishin dhënë votën.

Vuçiqi po drejton gishtin nga Brukseli dhe përpiqet ta bindë popullin se BE-ja është fajtore për stagnimin. Por në Serbi, një brez i ri studentësh është zgjuar dhe po ngrihet kundër sistemit autoritar. Të rinjtë po pushtojnë universitetet, kërkojnë zgjedhje të ndershme dhe media të lira, dhe po refuzojnë intimidimin.

Ndërsa në Serbi fjala “demokraci” po mbushet me energji të re, në Prishtinë po shndërrohet në pluhur. Vuçiqi, i dobësuar nga politika e brendshme, nuk ka nevojë të bëjë asgjë për ta dobësuar Kosovën. Kosova po e bën këtë vetë. Albin Kurti, armiku i vetëshpallur i shtypjes dhe obstruksionit serb, ka kohë që është bërë aleat i tyre – duke e bllokuar dhe paralizuar vendin. Kjo është një ironi e hidhur, por sigurisht, jo e re.

Ndërkohë, BE-ja vazhdon të heshtë. Thotë se nuk dëshiron të “ndërhyjë”. Por Brukseli ka ndërhyrë prej kohësh – përmes mosveprimit të vazhdueshëm. Ndërsa BE-ja flet vazhdimisht për sundimin e ligjit dhe reformat për kandidatë të anëtarësimit, ajo hesht për një situatë në Kosovë që i tallë këto kërkesa.

Amerikanët e thirrën Kurtin

Uashingtoni është ndryshe. Më 12 korrik, Brendan Hanrahan, zyrtar i lartë në Byronë për Çështjet Evropiane të Departamentit Amerikan të Shtetit, ishte në Prishtinë. Nuk pati pritje zyrtare, as protokoll diplomatik, as buzëqeshje për kamerat. Kurti nuk u prit nga amerikanët – ai u thirr: mesa duket ata folën qartë, me fjalë dhe gjeste.

Gradualisht, duket se edhe Brukseli po zgjohet. Gjatë vizitës së saj të parë në Kosovë më 22 maj, përfaqësuesja e lartë e BE-së për politikë të jashtme, Kaja Kallas, ishte dukshëm e rezervuar ndaj “kryeministrit në detyrë” Kurti. Ajo u takua edhe me përfaqësues të shoqërisë civile dhe partive opozitare. Shefja e diplomacisë evropiane paralajmëroi se vendit i nevojiten “institucione funksionale që mund të zbatojnë në mënyrë efektive reformat” dhe u bëri thirrje të gjitha palëve që të “kapërcejnë ngërçin politik dhe të formojnë shpejt një qeveri”. Asgjë nuk ka ndodhur në tetë javët që nga ajo kohë.

Ndërkohë, Kurti vazhdon të heshtë. Apo flet me vete. Pyetjet për koalicione të mundshme? I injoron. Paralajmërimet e Gjykatës Kushtetuese? Nuk i dëgjon. Apelimet nga opozita? U përgjigjet me përbuzje. Megjithatë, dorëheqja nuk do të ishte dështim personal apo politik, por një shprehje e ndershmërisë demokratike. Nuk do të ishte fundi, por fillimi. Por Kurti e sheh veten si të pazëvendësueshëm, madje si të domosdoshëm. Dhe kjo e bën të rrezikshëm. Një politikan që beson se pa të gjithçka do të shembet, lë pas më shumë dëme sesa mund të ketë bërë ndonjëherë mirë.

Ndoshta historia bashkëkohore kishte nevojë për dikë si Albin Kurti. Dikë që premtoi të kapërcejë të vjetrën, të dobësojë elitën dhe t’u kthejë fuqinë “popullit”. Dhe për një çast të shkurtër në historinë e kësaj republike të re, madje dukej çliruese të kishe dikë si ai. Kurti adoptoi një ton të ri, solli një stil të freskët, duke rrezatuar energji rinore. Por kjo energji shpejt u shua, dhe toni e stili i tij u zhvendosën drejt autoritarizmit.

Dalja në të re nuk ishte tjetër veçse cikli i vjetër i pushtetit. Ndryshimi me sistemin solli një sistem të pakufizuar. Mbrojtësi dhe ruajtësi i republikës e minoi dhe e shteroi atë. Jo me mjetet tradicionale të forcës brutale, por në mënyrë të përllogaritur me kujdes dhe pothuajse të heshtur.

Por kushdo që mban kushtetutën përpara dhe vepron si mbrojtës i popullit, ndërkohë që dobëson të dyja, nuk është reformator, por një mashtrues i zakonshëm që përpiqet të dalë si rinovues. Kurti premtoi të çlironte institucionet demokratike nga pisllëku i korrupsionit dhe nepotizmit. Në vend të kësaj, ai i ka helmuar dhe paralizuar institucionet. Koha e tij ishte e shkurtër. Dhe po vjen drejt fundit.

Historia e Kosovës nuk ka qenë kurrë historia e një individi të vetëm, një lideri të pazëvendësueshëm pa alternativë. Ka qenë gjithmonë një projekt kolektiv, për të cilin është luftuar në diasporë dhe është rezistuar në shtëpi, forcuar në zgjedhje, ruajtur dhe vazhduar përmes gjuhës dhe dialektit. Parlamenti ynë në Prishtinë është më shumë se një institucion legjislativ. Ai është ulësja e parë dhe më e nderuar e sovranitetit shtetëror – pas dekadash shtypjeje dhe më pas mbështetjeje ndërkombëtare. Nëse kjo ulëse tani është bosh, nëse nuk arrihet as zgjedhja e një presidenti të parlamentit, atëherë kjo është më shumë se një defekt teknik në motorin e demokracisë. Është një çarje e thellë institucionale, kulturore dhe historike.

Liria e medias nën presion

Dhe shenjat e një krize historike po shtohen. Liria e shtypit, dikur krenaria e Republikës së re të Kosovës, është nën presion. Jo përmes dhunës së hapur, por përmes minimit të ngadalshëm.

Organizata ndërkombëtare si Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Medias (ECPMF) po ndezin alarmin. Flutura Kusari, avokatja kryesore në ECPMF, flet për “intimidim atmosferik” dhe dënon fushatat kundër gazetarëve që guxojnë të kritikojnë qeverinë e Kurtit: një qeveri që premtoi transparencë dhe tani kontrollon dhe pengon aksesin në informacione. Ka gjithashtu sinjale në rritje në fushën ekonomike. Kontrata në sektorin e energjisë, shpërblime pas tenderëve publikë, premtime subvencionesh – gjithnjë e më shpesh përfundojnë tek individë dhe kompani me lidhje të ngushta me partinë në pushtet. Borde menaxhuese të ndërmarrjeve shtetërore ngjajnë me komitetet ekzekutive rajonale të partisë në pushtet. Lufta kundër korrupsionit thirret me fjalë, por nuk ndiqet. Qeveria paraqitet si e pastër dhe e paprekshme, por kushdo që do të hedhë një vështrim më të afërt portretizohet si jopatriot.

Çka tash? Mund të imagjinohen tre skenarë, asnjë prej të cilëve nuk premton një përparim. E para: Gjërat mbeten siç janë, Kurti vazhdon të qeverisë “interimisht” pa bazë ligjore. E dyta: Presidentja shpall zgjedhje të reja pa asnjë perspektivë të sigurt për daljen nga ngërçi. E treta: BE-ja dhe/ose SHBA-ja imponojnë një kompromis, që mund të jetë vetëm një zgjidhje e përkohshme.

Çfarë nevojitet është një “ndryshim kulturor”, një “gjuhë e re politike”. Pushteti nuk duhet të kuptohet më si pronë e një individi, por si hua besimi nga populli. Nuk duhet të hezitojmë ndaj idesë që epoka e liderëve karizmatikë ka mbaruar.

Atë udhëheqje të komunitetit demokratik nuk e garanton individi në majën e aftësive apo ndikimit të tij, por institucionet dhe proceset. Ndoshta ky është përfitimi i heshtur i kësaj krize: ajo jo vetëm që bllokon procesin demokratik, por krijon një boshllëk që duhet të mbushet – jo me ideologji, por me pragmatizëm; jo me politikë pushteti, por me procedura.

Shembja e sistemit të vjetër

Albin Kurti nisi me qëllim të rrëzonte sistemin e vjetër – me një gjuhë të re, një qëndrim të ri dhe madje me ashpërsi të re. Për një çast, kjo dukej se po funksiononte. Por ata që duan ndryshim politik kanë nevojë për shumicë. Dhe ata që duan të udhëheqin duhet të dinë ku po shkojnë – jo vetëm ku nuk po shkojnë më. Mosbesimi i Kurtit ndaj elitave të vjetra nuk prodhoi asnjë ide për drejtimin e ri ku ai vetë dëshironte të shkonte, e jo më ta udhëhiqte atë.

Projekti i tij populist, frymëzuar nga shpirti i rebelimit, patosi kombëtar dhe arroganca morale, u shemb shpejt. Jo sepse ishte thelbësisht i gabuar, por sepse protesta nuk solli veprim të arsyeshëm qeverisës dhe, si pasojë, as një koncept të qëndrueshëm të një shteti kushtetues demokratik.

Çfarë mund të bëjë “Perëndimi”? Brukseli duhet ta bëjë mbështetjen institucionale dhe materiale, si dhe vazhdimin e negociatave për anëtarësim, të kushtëzuara me funksionimin e rendit kushtetues në Kosovë. Uashingtoni duhet të vendosë sanksione të synuara ndaj të gjithë atyre që janë veçanërisht të spikatur në forcimin e bllokadës dhe status quo-së.

Por pa një ndryshim zemre në Prishtinë, të gjitha iniciativat do të mbeten pa efekt. Kushdo që dëshiron të bëhet pjesë e Evropës dhe komunitetit perëndimor të vlerave duhet të përmbushë kërkesat minimale: ndarjen e pushteteve, respektimin e institucioneve demokratike dhe veprimin transparent qeverisës. Mbi të gjitha, kjo kërkon vetë shoqërinë kosovare. Kërkon një realizim kolektiv që Republika e Kosovës nuk ishte dhuratë e historisë, por një premtim i fituar me mundim ndaj vetes. Kur njerëzit – studentë, gazetarë, artistë, në përgjithësi qytetarë – përfshihen përsëri, kjo republikë e re do të marrë një vitalitet të ri. Ndoshta jo menjëherë, por së shpejti.

Gjenerata që humbi gjithçka në shtypjen e regjimit të Milosheviqit, e cila kulmoi me gjenocidin dhe luftën e Kosovës në 1998/99, dhe fitoi gjithçka me pavarësinë e Republikës së Kosovës në 2008, tani duhet të shohë fëmijët e saj të rriten në një vend ku institucionet demokratike janë shteruar. Ndoshta rilindja e demokracisë kosovare nuk do të fillojë me një slogan zgjedhor, por me një thënie të thjeshtë: Gjërat nuk mund të vazhdojnë kështu.

Dhe ndoshta hapi i ardhshëm për kryeministrin de facto të dështuar nuk duhet të jetë triumfi mbi kundërshtarët, por dorëheqja. Ndoshta e ardhmja e tij duhet të nisë me pranimin: Unë jam i zëvendësueshëm. Dhe me kuptimin që trashëgimia e tij politike nuk qëndron në ngjitjen pas pushtetit, por në lëshimin e tij. Ndërkohë, opozita nuk duhet vetëm të paralajmërojë, por të veprojë. Dhe Evropa duhet të udhëheqë në vend që të hezitojë. Dhe shoqëria kosovare, që ka kapërcyer më shumë kriza se thuajse çdo tjetër në rajon, duhet të ngrihet edhe një herë të fundit. Jo për Kurtin, as kundër tij. Por për republikën. Demokracitë nuk shkatërrohen nga lakmia për pushtet e disave, por nga dëshpërimi i shumicës.

Kushdo që dëshiron të bëhet pjesë e Evropës dhe komunitetit perëndimor të vlerave duhet të përmbushë kërkesat minimale: ndarjen e pushteteve, respektimin e institucioneve demokratike dhe veprim qeverisës transparent.

Historia e Kosovës është shënuar nga çarje. Nuk është një rrëfim romantik i përparimit. Kur flamujt e Republikës së Kosovës u ngritën në Sheshin Zahir Pajaziti në Prishtinë më 17 shkurt 2008, nuk ishte një ceremoni për të festuar atë që ishte arritur, por një festë e asaj që ishte e mundur. Energjia sociale ishte e papërpunuar, dhe njerëzit ishin të hapur për të marrë përgjegjësi për të rejën. Sot, pikërisht kjo mungon: gatishmëria për të mësuar.

Sot, Prishtina sundohet nga një njeri që nuk i beson edukimit, sepse edukimi ngre pyetje. Ai e sheh kritikën si mosbesim dhe e ngatërron heshtjen me besnikëri. Ne duhet të ndërtojmë mbi rrugën e ndjekur në 2008, me një riafirmim të identitetit të shoqërisë – jo përmes emrave, por përmes normave. Institucionet demokratike që u formuan atëherë nuk ishin të plota. Ato dukeshin të qëndrueshme sa herë që mbështeteshin nga shumica relativisht e qëndrueshme. Por ato prishen kur mungon vullneti për kompromis.