Shkencëtarët zbulojnë ushqimet që rrisin ndjeshëm rrezikun e demencës pas një studimi 15-vjeçar

Ushqimi/Dieta

Gazeta Express

10/09/2025 21:18

Të hash shumë mish dhe të pish pijet e gazuara të ëmbla përshpejton shfaqjen e demencës dhe sëmundjeve të tjera kronike, tregon një studim i madh 15-vjeçar.

Shkencëtarët ndoqën afërsisht 2,500 të rritur të moshuar dhe zbuluan se ata me dieta më jo të shëndetshme – të pasura me mish të kuq dhe të përpunuar, si bekoni dhe hamburgerët, dhe pijet e gazuara – zhvillonin sëmundje të trurit dhe të zemrës më shpejt se bashkëmoshatarët e tyre.

Nga ana tjetër, njerëzit që ndiqnin një dietë me stil mesdhetar, e pasur me perime, fruta, drithëra të plota, arra, bishtajore dhe yndyrna të shëndetshme, kishin shumë më pak sëmundje kronike se ata me dietën më të dobët.

E rëndësishme, dieta nuk duket se kishte ndikim të madh tek problemet e nyjeve që lidhen me moshën, si artriti.

Studimi, botuar në revistën Nature Aging, ndoqi pjesëmarrësit nga Studimi Kombëtar Suedez mbi Plakjen dhe Kujdesin në Kungsholmen (SNAC-K). Mosha mesatare në fillim ishte 71 vjeç, dhe pak mbi gjysma ishin gra.

Ata u monitoruan për deri në 15 vjet, dhe cilësia e dietës u vlerësua disa herë përmes pyetësorëve ushqimorë.

Studimi nuk i vendosi pjesëmarrësit në plane specifike ushqimore. Në vend të kësaj, shkencëtarët vëzhguan dietën normale të pjesëmarrësve dhe i vlerësuan sipas sa ngjasonin me disa modele të njohura të shëndetshme.

Dieta mesdhetare, tradicionale për Evropën jugore, fokusohet tek perimet, frutat, drithërat e plota, bishtajoret, arrat, peshku dhe vaj ulliri, me shumë pak mish të kuq ose ushqime të përpunuara.

Ndërkohë, dieta MIND është krijuar për të mbrojtur shëndetin e trurit dhe kombinon elemente të dietës mesdhetare me dietën DASH, e cila synon uljen e presionit të gjakut përmes reduktimit të kripës. MIND vë theks të veçantë tek perimet me gjethe dhe frutat e pyllit, duke kufizuar ushqimet e skuqura, gjalpin dhe ëmbëlsirat.

Gjithashtu u përdor Alternative Healthy Eating Index (AHEI), një sistem vlerësimi i zhvilluar nga studiuesit e Harvardit, që pasqyron ushqimet më të lidhura me uljen e rrezikut për sëmundje të mëdha. Ky indeks inkurajon konsum më të madh të frutave, perimeve, arrave, bishtajoreve dhe yndyrnave të shëndetshme, dhe penalizon mishin e kuq dhe të përpunuar, pijet e ëmbla dhe yndyrnat trans.

Të tre dietat u lidhën me ngadalësim të zhvillimit të sëmundjeve.

Në kontrast, një dietë që mori vlerësime të larta në Empirical Dietary Inflammatory Index (EDII) – me sasi të mëdha mishi të kuq, produkte të përpunuara dhe pije të gazuara – lidhej me akumulim më të shpejtë të sëmundjeve.

Shkencëtarët analizuan jo vetëm sëmundje të veçanta, por edhe “multimorbidity” – numrin total të sëmundjeve kronike që dikush ka me moshën.

Kjo përfshinte sëmundjet e zemrës, demencën, depresionin, Parkinsonin, diabetin, kancerin dhe problemet muskoskeletale si artriti ose osteoporoza.

Në fund të periudhës së monitorimit, njerëzit me dietat më të shëndetshme kishin mesatarisht dy deri në tre sëmundje kronike më pak se ata me dietat më të dobëta.

Dieta ishte e lidhur ngushtë me akumulimin e sëmundjeve kardiovaskulare dhe neuropsikiatrike – që përfshijnë demencën, sëmundjen e Parkinsonit dhe depresionin – por jo me problemet muskoskeletale.

Efekti mbrojtës i modeleve të shëndetshme ushqimore, si dieta Mesdhetare dhe MIND, ishte veçanërisht i dukshëm tek gratë dhe tek mosha më e avancuar (78 vjeç e lart).

Adrián Carballo-Casla, bashkëautor dhe studiues post-doktoral në Qendrën e Kërkimeve mbi Plakjen në Karolinska Institutet, tha:

“Rezultatet tona tregojnë sa e rëndësishme është dieta në ndikimin e zhvillimit të multimorbidity tek popullatat e moshuara.”

Ky lajm vjen ndërsa ekspertët paralajmërojnë se dieta e dobët dhe ushqimet ultra-të përpunuara po ushqejnë një epidemi sëmundjesh të stilit të jetesës, nga obeziteti dhe diabeti deri tek Alzheimeri.

Në prill 2025, një studim i madh raportoi se ushqimet ultra-të përpunuara përbëjnë më shumë se gjysmën e dietës britanike dhe mund të jenë përgjegjëse për 18,000 vdekje të parakohshme çdo vit, të lidhura me sëmundje si diabeti, kanceri, sëmundjet e zemrës dhe depresioni.

Demenca tani prek rreth një në 11 persona mbi 65 vjeç në Mbretërinë e Bashkuar, me më shumë se një milion britanikë të pritur të jetojnë me këtë gjendje deri në 2030.

Në mbarë botën, rastet pritet të trefishohen pothuajse deri në 150 milion deri në vitin 2050 me plakjen e popullatës.

Sëmundjet e zemrës dhe goditjet në tru mbeten dy nga vrasësit më të mëdhenj, duke përbërë rreth një të katërtën e të gjitha vdekjeve në MB çdo vit.

Ndërsa normat e vdekshmërisë kanë rënë falë përparimeve në trajtim dhe parandalim, numri i personave që jetojnë me paaftësinë afatgjatë që shkaktojnë këto kushte po rritet ndjeshëm.

Goditjet në tru, veçanërisht, janë tani një nga shkaqet kryesore të paaftësisë serioze tek të rriturit.

Autorët e studimit thanë se gjetjet e tyre shtojnë një bazë në rritje prove se cilësia e dietës luan një rol kyç në plakjen e shëndetshme, duke ngadalësuar potencialisht procesin e “inflammaging” – inflamacioni në nivel të ulët që akumulohet në trup me moshën dhe kontribuon në shumë sëmundje.

Ata shtuan se hapi tjetër është të identifikohen rekomandimet ushqimore që mund të kenë ndikimin më të madh në jetëgjatësi, dhe grupet e të moshuarve që janë më të prirur të përfitojnë, bazuar në moshë, gjini, sfond social dhe kushte ekzistuese. /GazetaExpress/