Sa e mbrojtur është Banka Kombëtare Zvicerane në krahasim me Rezervën Federale të SHBA-së?

Lajme

Gazeta Express

05/10/2025 18:08

Pavarësia e Bankës Kombëtare Zvicerane (SNB) është e sanksionuar në kushtetutë, një mbrojtje që homologu i saj amerikan nuk e gëzon. Por nga vjen ky koncept dhe si krahasohet Zvicra ndërkombëtarisht?

Presidenti i SHBA-së Donald Trump nuk i fsheh pikëpamjet e tij mbi vendimet e marra nga Rezerva Federale. Ai jo vetëm që ka ushtruar presion publik, por gjithashtu ka emëruar përkohësisht një nga këshilltarët e tij më të ngushtë ekonomikë, Stephen Miran, në Bordin e Guvernatorëve prej shtatë anëtarësh të Sistemit të Rezervës Federale (FED).

Shumë ekspertë janë të shqetësuar nga sjellja e Trump. “Këto veprime po dëmtojnë normën e pavarësisë së bankës qendrore,” tha Carolina Garriga e Universitetit të Essex për Swissinfo. “Por kjo nuk është ndryshe nga efekti i veprimeve të tjera që dëmtojnë institucione dhe norma të tjera demokratike dhe teknokratike, për fat të keq.”

Megjithatë, ndërsa pavarësia e sistemit gjyqësor amerikan është e sanksionuar në kushtetutën e SHBA-së, e njëjta gjë nuk mund të thuhet për bankën qendrore të vendit.

Nga vjen pavarësia e bankës qendrore (CBI)?

Dhënia e pavarësisë bankave qendrore është një koncept relativisht i ri. Kjo u shfaq si një përgjigje ndaj tendencave të inflacionit pas përfundimit të sistemit Bretton Woods. Norma e bankave qendrore të pavarura u përhap gjatë viteve 1980 dhe 1990. Në Zvicër, Banka Qendrore e Zvicrës është sanksionuar në kushtetutën e vendit që nga viti 1999.

“Në vitet 1980, shumë banka qendrore ishin në mënyrë efektive pjesë e ministrive të tyre të financave – 20 vjet më vonë, shumica kishin krijuar një strukturë pak a shumë të pavarur”, thotë avokati Hans Kuhn, i cili drejtoi shërbimet ligjore në Bankën Kombëtare të Zvicrës nga viti 2001 deri në vitin 2014.

Pse ndodhi kjo? Shkaku rrënjësor qëndron në kërkimin ekonomik. “Një numër i madh studimesh ekonomike kanë treguar empirikisht korrelacionin negativ midis Banka Qendrore e Zvicrës dhe inflacionit”, shpjegon Kuhn. Me fjalë të tjera, bankat qendrore të pavarura kanë për qëllim të mbajnë çmimet të qëndrueshme, pavarësisht nga një qeveri potencialisht dritëshkurtër. Edhe nëse peizazhi politik ndryshon.

Garriga gjithashtu e thekson këtë në një artikull akademik të botuar së fundmi. Të dhënat e Garrigës mbi pavarësinë e bankave qendrore në botë zbulojnë se sa ndryshe zbatohet norma në të gjitha vendet. Në vende të tilla si India, si dhe Japonia dhe Australia, bankat qendrore nuk janë ligjërisht të pavarura, transmeton albinfo.ch.

Në vende të tilla si Bjellorusia, Venezuela dhe Turkmenistani, por edhe në vende demokratike si Ekuadori, Garriga ka vërejtur “kufizime të konsiderueshme” mbi pavarësinë që nga fillimi i mijëvjeçarit. Sipas të dhënave të saj, CBI është përkeqësuar gjithashtu në Kinë dhe Indonezi.

Cilat janë kritikat demokratike të CBI-së?

Ngjarjet e fundit në SHBA kanë sjellë më shumë vëmendje tek kritikët që e shohin konceptin e autonomisë së bankës qendrore si jodemokratik.

Një nga këta kritikë është teoricienja politike Leah Downey, e cila vë në dyshim idenë se CBI çon në stabilitetin e çmimeve. Provat empirike, argumenton ajo, janë “më të përziera sesa pranohen zakonisht”, dhe të dhënat pas shumë studimeve të cituara shpesh janë të kufizuara. Downey gjithashtu vëren se argumentet në favor të pavarësisë në mënyrë efektive supozojnë “se politika monetare është unike”, ndryshe nga çdo fushë tjetër e politikave. Për të, kompleksiteti i politikës monetare nuk është arsye për t’u dhënë ekspertëve “autonomi mbi politikën”.

Downey gjithashtu beson se, në planin afatgjatë, CBI minon “shëndetin e demokracisë”. Ajo argumenton se politika monetare duhet të vazhdojë “të kryhet nga një bankë qendrore plot me ekspertë dhe palë të interesuara që është nën menaxhimin aktiv të legjislaturës”.

Në të njëjtën kohë, Downey i sheh veprimet e Trump si “qartësisht jo demokratike”. Nëse Trump do të donte vërtet të demokratizonte politikën monetare, ai do ta kishte çuar çështjen në Kongres, thotë ajo.

Përqendrimi i pushtetit në duart e një individi të vetëm është gjithashtu jokushtetues. “Hartuesit e kushtetutës amerikane i dhanë në mënyrë të qartë kompetencat buxhetore dhe fuqinë për të shtypur dhe rregulluar paratë legjislaturës, jo ekzekutivit”, thotë Downey.

Cila është situata në Zvicër?

Pavarësia e FED-së është e sanksionuar në ligjin amerikan. Megjithatë, në Zvicër, gati 60% e votuesve të kualifikuar miratuan kushtetutën e re federale në pranverën e vitit 1999, duke mbështetur kështu – me vetëdije ose jo – pavarësinë e SNB-së. Neni 99 thotë se “si një bankë qendrore e pavarur, Banka Kombëtare Zvicerane do të ndjekë një politikë monetare që i shërben interesit të përgjithshëm të vendit”. Autoritetet zvicerane janë përgjegjëse për “bashkëpunimin dhe mbikëqyrjen” e administratës së saj.

Në Zvicër, çdo ndryshim në kushtetutë duhet të vihet në votim mbarëkombëtar. Kjo do të thotë që – nëse peizazhi politik ndryshon – do të jetë më e vështirë për qeverinë dhe parlamentin të sfidojnë pavarësinë e bankës qendrore sesa në SHBA. Ekonomisti Ernst Baltensperger e përshkruan këtë për Swissinfo si një “pengesë shumë më të lartë demokratike”. Edhe më vendimtar, argumenton ai, është elementi i “vetëangazhimit”. Sipas tij, si parlamenti ashtu edhe populli ndihen të detyruar të mbështesin parimin e CBI-së.

Në Zvicër, një Këshill Bankar prej 11 personash mbikëqyr punën e SNB-së, një shoqëri aksionare me shumicën e aksioneve të mbajtura nga 26 kantonet. Pesë anëtarë të këshillit zgjidhen nga asambleja e përgjithshme, ndërsa gjashtë emërohen nga qeveria. Anëtarët e Këshillit Bankar pritet të përfaqësojnë shkencën, biznesin dhe politikën dhe të kenë një formim në ekonomi.

Për momentin, për shembull, këshilli përfshin një profesor finance dhe presidentin e sindikatës më të madhe të Zvicrës. Si një organ mbikëqyrës, Këshilli Bankar i propozon qeverisë anëtarë të rinj të drejtorisë kur lindin ndryshime. Qeveria më pas i emëron ata për gjashtë vjet, që është më shumë se një legjislaturë parlamentare.

A është SNB një institucion demokratik?

A e bën kjo SNB-në një institucion të demokracisë zvicerane? Hans Kuhn, ish-kreu i shërbimeve ligjore të SNB-së, thotë: “Neni 99 i jep pushtet të madh. Megjithatë, struktura e tij rregullohet me ligj. Ekziston llogaridhënie dhe ekziston një tension që duhet të kuptohet dhe të balancohet me kujdes.”

Mbi të gjitha, Kuhn beson se CBI është “e pranuar dhe e respektuar gjerësisht”. “Respekti është i fortë, ndonjëherë edhe i tepruar. Shpesh ndiej se njerëzit ngurrojnë sepse nuk e kuptojnë plotësisht temën”, thotë ai.

Megjithatë, shumë mocione në parlamentin zviceran ndikojnë te SNB. Në fund të vitit 2024, federata e biznesit economyssuisse paraqiti analizën e saj të “momenteve zvicerane Trump”. Sipas studimit, të gjitha partitë politike kanë nisur mocione në lidhje me SNB që nga viti 2014, me shumicën që vjen nga e majta. Rreth 15%, thotë studimi, trajtuan mandatin e bankës dhe pak më pak se një e treta u përqendruan në bilancet e saj. Sa nga mocionet ishin të suksesshme është e panjohur, tha economyssuisse për Swissinfo.

Kuhn mban një pikëpamje të nuancuar kur parlamenti dhe publiku politik debatojnë se si duhet të përdoren fitimet e SNB. “Nuk është e ndaluar të mendosh për SNB”, thotë ai. “Por mandati i saj kryesor nuk duhet të ndërhyhet.” Ai shton se çdo ndërhyrje në normat e interesit nga parlamentarët do të ishte veçanërisht delikate.

“Krahasuar me SHBA-në, SNB është një institucion i fuqishëm dhe i ngadaltë”, thotë Kuhn. FED, shpjegon ai, nuk ka një këshill bankar për të propozuar kandidatë. Nëse një qeveri zvicerane do të ishte kritike ndaj SNB-së dhe do të donte të zëvendësonte udhëheqjen e saj, procesi do të ishte mjaft i ngadaltë.

Si mund të ndikojnë zhvillimet e fundit në SHBA në botë?

“Në SHBA, kjo mund të ndodhë shumë shpejt”, thotë Kuhn, duke përmendur shpërfilljen e shpeshtë të konventave shoqërore. “Kur aktorët politikë i shpërfillin këto norma, ata mund t’i dëmtojnë shpejt këto struktura të brishta.” Ai beson se Stephen Miran – ndryshe nga dy guvernatorët e tjerë të FED-së të emëruar nga Trump – nuk ka aftësitë ekonomike të kërkuara me ligj.

Kuhn e konsideron të vështirë të parashikohen efektet e valëzuara të veprimeve të Trump, por ai “beson se arsyeja do të mbizotërojë”. Ai beson se shumë vende do të vazhdojnë të mbështesin normën e CBI-së dhe ka shpresa të mëdha se shtetet e tjera, edhe kur bëhet fjalë për tarifat, nuk kanë përdorur hakmarrje. Trump sigurisht nuk është kreu i parë i shtetit që ushtron presion mbi një bankë qendrore. Ish-kryeministri i Japonisë, Shinzo Abe, bëri të njëjtën gjë me Bankën e Japonisë në vitin 2013.

Megjithatë, kur qeveria amerikane ushtron presion mbi Rezervën Federale (FED), pasojat mund të ndikojnë në të gjithë ekonominë globale. “Dollari është monedha globale ankorë”, thotë Kuhn. “Nëse vlera e ankorës bie, rreziqet janë të mëdha.”/Albinfo.ch