Rusia dhe Irani bashkëpunojnë në prodhimin e dronëve në Tatarstan

Lajme

Gazeta Express

11/08/2025 14:00

“Më në fund, diçka që askush tjetër nuk e ka”, thotë një gazetar rus në një dokumentar televiziv rreth fabrikës më të madhe të dronëve në vend. “Një prodhim kaq masiv i motorëve me dy kohë nuk ekziston askund tjetër në Rusi”.

Fabrika në fjalë, e vendosur në Alabuga, 600 milje në lindje të Moskës në rajonin rus të Tatarstanit, po prodhon gjithnjë e më shumë dronin sulmues Shahed-136 të zhvilluar nga Irani (i njohur në Rusi si Geran), por njeriu pas vendit beson se kjo mund të jetë një nga arritjet e saj më të mëdha.

“Ky është një objekt i plotë”, shton CEO Timur Shagivaleev në dokumentar, duke shpjeguar se shumica e komponentëve të dronit tani prodhohen në vend. “Shufrat e aluminit sillen dhe motorët bëhen prej tyre; mikroelektronika bëhet nga çipa elektrikë; trupat e avionit bëhen nga fibra karboni dhe tekstil me fibra – ky është një objekt i plotë”.

Kjo deklaratë sugjeron që prodhimi i Shahed të zhvilluar nga Irani, i cili formon shtyllën kurrizore të luftës me dronë të Moskës kundër Ukrainës, tani është integruar kryesisht në industrinë ushtarake të Rusisë. Analistët dhe zyrtarët e inteligjencës vlerësojnë se 90% e hapave të prodhimit tani zhvillohen në Alabuga ose në fabrika të tjera ruse.

Për këtë qëllim, imazhet e fundit satelitore tregojnë se vendi po vazhdon të zgjerohet, me objekte të reja prodhimi dhe konvikte që do të lejonin një rritje eksponenciale të prodhimit. Analistët e folur me CNN besojnë se kjo rritje do t’i mundësonte Rusisë të eksportonte një version të përditësuar dhe të testuar në betejë të dronit që fillimisht e importoi nga Irani – ndoshta edhe në vetë Teheranin.

Megjithatë, një burim perëndimor i inteligjencës thotë se zgjerimi dhe integrimi i plotë i Shahed-136 nga Rusia e ka lënë në mënjanë në mënyrë efektive Iranin, duke zbuluar një përçarje midis Moskës dhe Teheranit. Ata thonë se Teherani është bërë gjithnjë e më i paduruar me pak në këmbim nga Rusia, edhe pse ka mbështetur përpjekjet luftarake të Moskës jo vetëm me dronë, por edhe me raketa dhe mjete të tjera.

Kjo pakënaqësi u shpreh gjatë fushatës 12-ditore të bombardimeve të Izraelit kundër programit të armëve bërthamore të Iranit në qershor, gjatë së cilës dënimet e Rusisë u panë si mbështetje e vogël për një vend që e ka ndihmuar Moskën që nga nisja e pushtimit të saj në shkallë të gjerë të Ukrainës.

“Irani mund të ketë pritur që Rusia të bënte më shumë ose të ndërmerrte hapa të mëtejshëm pa qenë i detyruar ta bënte këtë”, tha për CNN Ali Akbar Dareini, një analist në Qendrën për Studime Strategjike me seli në Teheran, krahu kërkimor i zyrës presidenciale iraniane. “Ata mund të mos ndërhyjnë ushtarakisht, por mund të rrisin mbështetjen e tyre operacionale, siç është përmes dërgesave të armëve, mbështetjes teknologjike, ndarjes së inteligjencës ose masave të ngjashme.”

Megjithatë, qëndrimi i palëkundur i Rusisë nuk ishte i habitshëm për zyrtarin perëndimor të inteligjencës me të cilin foli CNN. Ai argumentoi se kjo tregonte “natyrën thjesht transaksionale dhe utilitare” të bashkëpunimit rus me Iranin.

“Ky bllokim i qartë tregon se Rusia nuk ndërhyn kurrë përtej interesave të saj të menjëhershme, edhe kur një partner – në këtë rast, një furnizues kryesor i dronëve – sulmohet”, tha ai.

Partneriteti Strategjik

Pas nisjes së pushtimit të plotë të Ukrainës në shkurt 2022, Rusia filloi të importonte dronë iranianë Shahed. Në fillim të vitit 2023, Moska dhe Teherani nënshkruan një marrëveshje prej 1.75 miliardë dollarësh për t’i lejuar Rusisë të prodhonte dronët brenda vendit.

6,000 dronët e përcaktuar në kontratën origjinale deri në shtator 2025 u prodhuan rreth një vit përpara afatit, dhe sipas Agjencisë së Inteligjencës së Mbrojtjes së Ukrainës, Alabuga aktualisht po prodhon më shumë se 5,500 njësi në muaj. Po e bën këtë gjithashtu në një mënyrë më efikase dhe me kosto efektive.

“Në vitin 2022, Rusia pagoi mesatarisht 200,000 dollarë për një dron të tillë”, tha një burim në Shërbimin e Inteligjencës së Mbrojtjes së Ukrainës. “Në vitin 2025, kjo shumë ra në rreth 70,000 dollarë.”

Ukraina tha gjithashtu se Rusia i kishte modernizuar dronët, me komunikime të përmirësuara, bateri më jetëgjatë dhe koka luftarake shumë më të mëdha, duke i bërë ato më vdekjeprurëse dhe më të vështira për t’u rrëzuar.

Zyrtari i inteligjencës perëndimore tha se Irani fillimisht dukej se i mirëpriti përpjekjet e Rusisë për të lokalizuar rreth 90% të prodhimit të Shahed 136 në Alabuga, por përmirësimet e Moskës duket se e kanë zënë në befasi.

“Ky zhvillim përfaqëson një humbje graduale të kontrollit të Iranit mbi produktin përfundimtar, i cili tani prodhohet kryesisht në nivel lokal dhe në mënyrë të pavarur”, shpjegoi burimi. Ata shtuan se qëllimi përfundimtar i Moskës është të “dominojë plotësisht ciklin e prodhimit dhe të çlirohet nga negociatat e ardhshme me Teheranin”.

Dareini thotë se sjellja grabitqare e Rusisë nuk është e habitshme, duke e përshkruar marrëdhënien midis dy vendeve si “bashkëpunim dhe konkurrencë”.

“Është e qartë se rusët duan më shumë, marrin më shumë dhe japin më pak, dhe e njëjta gjë vlen edhe për Iranin”, shpjegoi ai. “Irani i ka siguruar Rusisë dronë, teknologji dhe fabrikën, dhe kjo nuk ka qenë e kotë”.

Megjithatë, gjatë zgjerimit të saj, Alabuga nuk ka qenë në gjendje të përmbushë detyrimet e saj ndaj partnerëve të saj iranianë, tha zyrtari. Sipas tij, përveç humbjes së kontrollit mbi produktin përfundimtar, autoritetet dhe kompanitë iraniane, veçanërisht Sahara Thunder, janë ankuar edhe për disa mospagesa, pjesërisht për shkak të sanksioneve ndërkombëtare shtypëse kundër ekonomisë ruse që kanë qenë në fuqi për më shumë se tre vjet.

CNN nuk ka qenë në gjendje ta verifikojë në mënyrë të pavarur këtë. CNN i është drejtuar administratës së Alabugas për koment, por ende nuk ka marrë një përgjigje.

“Këto pengesa e shtojnë zhgënjimin e Teheranit me bllokadat që pengojnë transferimin e teknologjive të aviacionit rus në Iran, të cilat Moska i kishte premtuar në këmbim të mbështetjes së saj”, shtoi zyrtari.

Shpëtimi i Marrëdhënieve?

Armëpushimi midis Izraelit dhe Iranit e ka çuar Teheranin të tërhiqet kryesisht nga arena ndërkombëtare për të riorganizuar, riorganizuar dhe rindërtuar atë që u shkatërrua gjatë konfliktit. Përveç dëmeve të raportuara gjerësisht në objektet bërthamore të Iranit, Izraeli ka synuar disa objekte të tjera iraniane.

David Albright, një ish-inspektor i armëve të OKB-së dhe kreu i Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare (ISIS), beson se zgjerimi i Alabugas mund t’i lejojë Moskës të ofrojë mbështetje kuptimplote dhe të dërgojë disa nga versionet e përditësuara të Shahed përsëri në Iran.

“Disa nga objektet e prodhimit të dronëve [të Iranit] u bombarduan dhe ata lëshuan shumë [dronë], kështu që ata mund ta bënin këtë për të rindërtuar rezervat e tyre”, tha Albright. “Dhe pastaj Irani mund të kryejë inxhinieri të kundërt ose të sigurojë teknologjinë për të prodhuar Shahed me cilësi më të mirë.”

“Mendoj se kjo është shumë e rrezikshme,” shtoi ai.

Pajisje të tjera ushtarake mund të jenë gjithashtu në rrugën e tyre drejt Teheranit. Të dhënat e gjurmimit të fluturimeve të disponueshme publikisht tregojnë se një avion transporti ushtarak Ilyushin-76 i operuar nga Gelix Airlines fluturoi nga Moska në Teheran më 11 korrik.

IL-76 është një avion i rëndë transporti që përdoret shpesh nga ushtria ruse për të transportuar trupa dhe pajisje ushtarake, dhe Gelix Airlines është lidhur me transportimin e pajisjeve ushtarake në të kaluarën.

Avioni kaloi rreth tre orë në tokë dhe më pas fluturoi përsëri në Moskë.

CNN nuk mundi të konfirmonte se çfarë kishte në bord, por mediat iraniane raportuan se ishin komponentët e fundit të një sistemi rus të mbrojtjes ajrore S-400.

CNN kontaktoi Ministrinë Ruse të Mbrojtjes për koment mbi tensionet midis dy vendeve, por nuk mori asnjë përgjigje. CNN gjithashtu kontaktoi qeverinë iraniane, si në Teheran ashtu edhe përmes ambasadës së saj në Mbretërinë e Bashkuar, por ende nuk ka marrë një përgjigje.

Këto zhvillime të fundit nënvizojnë bindjen thelbësore të Dareini-t në lidhje me marrëdhëniet midis dy vendeve: Ndërsa mund të ketë tensione, në fund të fundit edhe Irani do të përfitojë nga partneriteti.

“Irani ka dhe ka shumë të ngjarë të vazhdojë të marrë gjithçka që i nevojitet për sigurinë e vet”, deklaroi ai. “Qofshin pajisje ushtarake, bashkëpunim ekonomik, teknologji apo çfarëdo që i nevojitet.”

/cnn