Republika Srpska përballet me kolaps institucional

Lajme

Gazeta Express

27/08/2025 7:23

Republika Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë ka qenë në paralizë politike në nivel shtetëror për tetë muaj, pasi një vendim gjykate e la entitetin pa president dhe, rrjedhimisht, pa një qeveri funksionale.

Asambleja Kombëtare e Republikës Srpska ka thirrur një referendum në të cilin votuesit do të vendosin nëse do të pranojnë vendimet e Përfaqësuesit të Lartë të bashkësisë ndërkombëtare, Christian Schmidt, gjykatës dhe Komisionit Qendror Zgjedhor (CIK) të BiH, të cilat ndëshkuan ish-presidentin e entitetit, Milorad Dodik.

Analistët dhe opozita besojnë se referendumi do të kundërshtohet ligjërisht, por gjithashtu mund të bëhet e paqartë se si do të funksionojë sistemi i entitetit nëse krijohet një boshllëk ligjor rreth zgjedhjes së një qeverie të re të RS, e cila është përgjegjëse për fusha kyçe si shëndetësia, arsimi dhe policia.

“Do të ketë një shpërbërje të plotë institucionale në Republikën Srpska”, tha për Radion Evropa e Lirë Enver Kazaz, një profesor universiteti nga Sarajeva.

Milorad Dodik u dënua dhe u shkarkua nga detyra në fillim të gushtit pasi u shpall fajtor për shpërfillje të vendimeve të Christian Schmidt, Përfaqësuesit të Lartë të bashkësisë ndërkombëtare në Bosnje dhe Hercegovinë. Ndër të tjera, Schmidt përdori pushtetin e tij për të shfuqizuar ligjet jokushtetuese të miratuara nga Republika Srpska në një përpjekje për të sfiduar vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës dhe Hercegovinës, në të cilën Dodik apeloi kundër vendimit.

Më 22 gusht, Asambleja Kombëtare thirri një referendum mbi vendimin e Dodikut dhe në të njëjtën kohë pranoi dorëheqjen e Kryeministrit të entitetit Radovan Višković, qeveria e të cilit mbetet në një “mandat teknik” derisa të emërohet një e re.

Dodik më pas propozoi Sava Minić si kryeministër të qeverisë së re, megjithëse vetëm presidenti i RS mund ta bëjë këtë, gjë që Dodik nuk e bën më zyrtarisht dhe ligjërisht.

Edhe pse referendumi mund të bllokohet ose anulohet, analistët parashikojnë se pasojat politike dhe ligjore të dorëheqjes së kryeministrit do të zgjasin me muaj, si në entitetin që Dodik ka udhëhequr për dy dekada ashtu edhe në qeverinë shtetërore të Bosnjës dhe Hercegovinës.

Që nga fillimi i këtij viti, SNSD e Dodikut ka bllokuar vendimet kryesore në qeverinë shtetërore dhe parlament, përfshirë miratimin e buxhetit të vitit 2025.

Këshilli i Ministrave i Bosnjës dhe Hercegovinës ende nuk e ka miratuar axhendën e reformave, e cila është një parakusht për disbursimin e një miliard eurosh nga Plani i Rritjes i Bashkimit Evropian për projektet e infrastrukturës, ndërsa Brukseli e ka ulur tashmë këtë shumë për Bosnjën dhe Hercegovinën me dhjetë përqind dhe ka paralajmëruar se do të reduktohet periodikisht.

Partia Socialdemokrate, Partia e Popullit dhe Drejtësisë dhe Partia Jonë (“trojka” e Sarajevës) e prishën koalicionin shtetëror me SNSD-në në fillim të vitit dhe kërkuan që opozita e RS-së të merrte pushtetin për shkak të veprimeve jokushtetuese të qeverisë në Republikën Srpska. SNSD-ja po bllokon shkarkimin e personelit të saj duke bojkotuar zgjedhjet.

A është RS-ja në një krizë institucionale?

“Po sikur partia në pushtet të emërojë kryeministrin dhe dikush ta kundërshtojë vendimin e Asamblesë Kombëtare përmes Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës dhe Hercegovinës? Kush do të jetë atëherë kryeministri dhe cilët do të jenë ministrat? Po sikur bashkënënshkruesi nga pala tjetër, për çfarëdo arsye, të mos e pranojë kryeministrin e ri? Atëherë jemi në telashe”, tha për Radion Evropa e Lirë Nedeljko Glamočak, një përfaqësues i Partisë Demokratike Serbe në opozitë në Asamblenë Kombëtare. Glamočak i sheh zgjedhjet e parakohshme si zgjidhjen e vetme për pasigurinë që rrethon pranimin e qeverisë së re nga institucionet financiare ndërkombëtare dhe vendase, si një mënyrë për të krijuar kushte që presidenti i zgjedhur dhe qeveria e re të rivendosin stabilitetin, “pavarësisht nga përkatësitë e tyre politike”.

Enver Kazaz, profesor universiteti dhe analist politik nga Sarajeva, i tha Radios Evropa e Lirë se është e nevojshme të monitorohet se si do të reagojnë bashkëpunëtorët më të ngushtë të Dodikut, “sepse kjo i tërheq ata në ilegalitet politik dhe ata do të detyrohen të zgjidhin vetë ekzistencën e tyre”.

Kazaz thekson se është thelbësore që të mos ketë pasur incidente dhe që si partia në pushtet e Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës ashtu edhe opozita e Republikës Srpska po bëjnë thirrje për paqe dhe stabilitet.

“Qytetarët po tregojnë mençuri dhe vetëdije më të madhe sesa oligarkitë politike”, tha Kazaz.

Ai beson se Dodiku po e shfrytëzon referendumin si “një truk të lirë politik për të mbajtur peng të gjithë entitetin ndaj rënies së tij politike dhe për të ruajtur pasurinë e tij personale”.

Cila është e ardhmja e referendumit?

“Zyra e Prokurorit të BiH tani mund të thërrasë ish-Presidentin e RS-së Milorad Dodik për nxitje të një vepre penale të shpërfilljes së vendimeve të Gjykatës së BiH-së dhe vendimeve të mëparshme të Gjykatës Kushtetuese të BiH-së”, thotë Dževad Mahmutović, profesor i së drejtës penale.

Ai kujton se Dodiku “e zbatoi personalisht vendimin” duke e blerë atë për afërsisht 18,000 euro.

“Pjesa e dytë e vendimit mbetet, masa që ndalon kryerjen e funksioneve të zgjedhura ose të emëruara, si masë sigurie”, tha për Radion Evropa e Lirë Mahmutović, i cili është delegat në Klubin Boshnjak në Këshillin e Popujve të Republikës Srpska.

Kjo dhomë e dytë e parlamentit të entitetit, e përbërë nga përfaqësues të boshnjakëve, kroatëve, serbëve dhe të tjerëve, ka të drejtën e vetos ndaj vendimeve të Asamblesë Kombëtare. Gjykata kushtetuese e entitetit të RS-së vendos më pas për këtë veto. Nëse gjykata e rrëzon veton, vendimi ose ligji bëhet i formës së prerë kur nënshkruhet nga presidenti i entitetit.

Mahmutović thekson se është e mundur të kërkohet një shqyrtim kushtetues nga Gjykata Kushtetuese Shtetërore e BiH-së dhe se ai “po përgatit tashmë një ankesë” kundër ndryshimeve në Ligjin e Referendumit në RS, të cilat lejojnë formimin e një komisioni ad hoc, sepse ai beson se përfaqësimi i barabartë i boshnjakëve, kroatëve dhe serbëve në këtë komision nuk është i garantuar.

“Sa i përket vetë referendumit, Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës ka vendosur tashmë se asnjë vendim gjykate nuk mund të shqyrtohet në një referendum”, tha Mahmutović për Radion Evropa e Lirë.

Bashkimi Evropian, përmes delegacionit të tij në Bosnjë dhe Hercegovinë, dënoi iniciativën e Dodikut për referendum dhe deklaroi se vendimi i Gjykatës së Bosnjës dhe Hercegovinës duhet të respektohet./RSE