Prishtina që mbeti pa dorë, pa shije, pa kujdes

OP/ED

Gazeta Express

29/05/2025 10:25

Një qytet që i shpëtoi luftës, por nuk i shpëtoi harresës. Ku burrat e rinj si Shpendi dhe Perparimi me diploma të mëdha premtuan shumë, por lanë pas vetëm beton dhe zhgënjim.

Shkruan: Baton Haxhiu

Qytetet nuk janë vetëm ndërtime, janë ndjenja të ndërtuara. Dhe Prishtina nuk ndjehet. Nuk frymon. Nuk i gëzon as ditët me diell, as netët me shi. E gdhendur në beton pa harmoni, e shpërfytyruar nga ndërtimet pa leje dhe pa mendim, kryeqyteti i Kosovës është kthyer në një mozaik të shëmtuar që nuk i flet as të shkuarës as të ardhmes. Ka 25 vjet nga çlirimi dhe ende asnjë dorë nuk ka lënë një gjurmë që të quhet qytetformues. Më saktë, çdo dorë që ka ardhur, ka pasur një pengesë ose një justifikim.

Pas luftës, qyteti u mbush me njerëz të ikur nga shtëpitë e djegura. E mbushën qytetin si në eksod, por pa një plan, pa një drejtim. Salih Gashi, i pari që mori çelësin e Prishtinës pas luftës, nuk ishte aty me shpirt. Ishte thjesht aty sa për të qenë. Rremuja e tejkaloi. Ishte një epokë e errët, ku hijet e luftës mbuluan edhe dritën e vizionit. Pastaj u vra Rexhep Luci, arkitekti që ndoshta do të kishte ndalur barbarinë urbane. Ai vdiq si luftëtari i fundit për një qytet që ende nuk kishte lindur. E ndaloi shkatërrimin e parkut Germia. Dhe u vra!

Më pas, Ismet Beqiri dhe Isa Mustafa bënë përpjekje të stabilizojnë infrastrukturën. Rruga B, sheshi “Zahir Pajaziti”, shkolla të reja, fusha sportive. Por ajo që mungoi ishte dora që i jep qytetit shije. E bënë më të kalueshëm, por jo më të bukur. Ndërtuan, por nuk kultivuan. Bënë qendrën por harruan tërësinë.

Dhe kur më në fund qyteti u besua një gjenerate të re, u mendua se Shpend Ahmeti do të ishte ndryshimi. Ishte djali i ri, me përgatitje të huaj, i kthyer nga Harvard, i vendosur, i fjalës. Por më shumë sesa të qeveriste qytetin, ai u përfshi në eksperimente politike. Fuqia e tij për të bërë ndryshim ishte minimale dhe ai nuk kuptoi se në një qytet të shëmtuar nuk ndërtohet zhvillim. Në vend që të ndalte shemtinë, ai u bë bashkëudhëtar i saj. Tetë vite u humbën. Të gjitha shpresat që Prishtina do të bëhej një qytet evropian u tretën mes fjalëve boshe dhe premtimeve që mbetën në letër.  Peshën e tij e vrau vetëvendosja dhe dy komesarët politikë të saj që vendosen për kryeqytetin.

Kur doli ideja se kryeqyteti ka nevojë për një arkitekt, erdhi Perparim Rama që do të mbahet mend si një tjetër simbolikë e zbrazët. Me mbështetje të gjerë, me imazhin e njeriut të përgatitur, ai dështoi të kuptonte se në politikë nuk mjafton vizioni i bukur në letër. Duhet urtësia për ta kthyer në veprim. Dhe ai nuk e kishte. Ishte vetmitar, arrogant, i pashkëputur nga imazhi ptej arkitekti por i shkëputur nga realiteti. Premtoi një qytet për njerëz, por nuk diti të ndërtojë as rrugë për njerëz. Nuk mbolli gjelbërim, nuk ktheu funksionalitetin, nuk krijoi asnjë ndjesi moderne për jetën urbane.

Prishtina sot është një qytet ku ndërtimet ngjiten si kërpudhat, ku ajri rëndon më shumë se makinat, ku çdo rrugë është zgjidhje e përkohshme dhe çdo lagje e re është plagë e vjetër. Lagjet periferike kanë mbetur si kufoma urbane, të ndara nga trupi i qytetit. Nuk kanë infrastrukturë, nuk kanë shkolla, nuk kanë jetë. Dhe qentë endacakë janë fytyra më e sinqertë e braktisjes.

Prishtina është qyteti me më pak shije në rajon. Nuk ka identitet. Nuk ka ritëm. Nuk ka stil. Asgjë nuk është e lidhur me vizion, çdo gjë është si ngjarje spontane, çdo hapësirë publike është ose e lënë pas dore ose e mbushur me kioska që mbysin çdo perspektivë. Ky është një qytet që është ndërtuar pa kujdes, pa ndjesi dhe pa respekt për njeriun.

Në “Mati 1” dhe “Mati 2”, ku jeton klasa e re e mesme, ka pallate me parkime në bodrume që nuk funksionojnë dhe sheshe publike që nuk kanë asnjë pemë.

Në “Veternik” jetojnë të pasurit në vila të larta, por të rrethuar me mure, pa asnjë lidhje me jetën e qytetit. Në “Tasligje” dhe “Dardani” endet një brez i lodhur, që njeh gjelbërimin vetëm si kujtim të fëmijërisë. Në “Kodrën  e Trimave” fëmijët ecin nëpër rrugë të pashtruara dhe shkojnë në shkolla që ankohen dhe ftohen dimrit dhe zhurmojnë verës.

Në “Ulpianë” është ruajtur një kujtim i rregullsisë jugosllave, por është lënë në harresë si diçka që nuk përkon me kaosin e ri. Ndërsa “Bregu i Diellit”, dikur një lagje e gjallë, është kthyer në një ngërç trafiku dhe ndërtimeve vertikale pa frymë.

Qyteti nuk është më i njerëzve. Është i ndërmjetësve të pasur, i lejeve selektive, i arkitekturës që nuk flet, i betonit që nuk të sheh në sy. Në një kryeqytet ku edhe trotuarët janë luks, as barin nuk e mbjell kush sepse askush nuk di më çka është shija.

Dhe tani lind pyetja: a mund të shpëtohet kjo gjë që e quajmë kryeqytet? Ndoshta po. Por jo me burrat që kemi provuar. Ata kanë dëshmuar se janë ose të pafuqishëm ose të painteresuar. Me arkitekt që heshtin dhe nuk kritikojnë dhe nënshkruajnë cfardo që pronari i një projekti thotë.

Ndoshta është koha që qyteti të provohet në duar të një gruaje. Një grua që e ndjen qytetin si trupin e vet. Që e sheh rrugën si hapësirë të jetës, jo si rresht betoni. Që kujdeset si për shtëpinë, si për një lagje të tërë.

Ose, ndoshta duhet një Edi Rama. Një maniak i shijes, një çmendur i ngjyrës, një arkitekt që ndjen qytetin jo si detyrë, por si nder. Ai që në mes të rrëmujës nuk heshti për ngjyrën e një fasade, që besoi se qyteti është më shumë se shërbim. Është ndjesi. Është kujdes. Është kujtim i gjallë.

Kryeqyteti i Kosovës meriton më shumë sesa funksionarë të lodhur dhe teknokratë pa shpirt. Meriton dikë që e don qytetin. Sepse Prishtina nuk ka nevojë për më shumë ndërtime. Ka nevojë për dashuri. Dhe për dorë. Për një dorë që di të mbjellë një pemë siç mbjell një ide. Dhe ta rritë të bukur.

Nesër:

Do të jetë një ftesë publike për një kryetar të ri që di rimendimin e Prishtinës, jo vetëm si qytet fizik, por si mënyrë jetese dhe ndërgjegjeje kolektive. Dikush që ka shije dhe ka sens politik.