Poezia e javës/ Tal Nitzán: Katër djem, mbase pesë... - Gazeta Express
string(47) "poezia-e-javes-tal-nitzan-kater-djem-mbase-pese"

Poezia e javës/ Tal Nitzán: Katër djem, mbase pesë…

Arte

Gazeta Express

04/10/2024 17:18

Një skenë dhune ku është i përfshirë një fëmijë na shfaqet nga dy anë të kundërta. Duhet të përgjegjemi, ngase ngado që ta marrim, fëmija është i yni

KATËR DJEM, MBASE PESË…

Lexo Edhe:

Nga Tal Nitzán

Katër djem, mbase pesë, po e shkundin një kerr,

fytyrat e tyre të shtrembëruara nga drithërima e shkatërrimit.

Përposh rrotave të tij dergjet një abis.

Brenda kerrit është yt bir.

Kerri anohet.

Shkreti kudo përreth, shkreti

brenda teje dhe hiç pa u munduar ti e di tashmë,

asnjë zë s’do të dalë nga gryka jote.

Çfarë do të bësh?

Katër djem, mbase pesë, po e shkundin një kerr,

nën rrotat e tij është një abis.

Djaloshi në kerr nuk është yt bir.

Biri yt është jashtë me ta,

surrati i tij i shtrembëruar nga drithërima e shkatërrimit.

Çka do të bësh?

Four boys, maybe five…

Four boys, maybe five, are shaking a car,/ their faces distorted by the thrill of destruction./ Beneath its wheels lies an abyss./ Inside the car is your son./ The car tilts./ Desolation all around, desolation/ within you and without trying you already know,/ no voice will emerge from your throat./ What will you do?/ Four boys, maybe five, are shaking a car,/ under its wheels is an abyss./ The boy in the car is not your son./ Your son is outside with them,/ his face distorted by the thrill of destruction./ What will you do? (Përkthimi në anglisht nga Rachel Tzvia Back)

***

Komenti nga Carol Rumens

Kjo poezi e poetes izraelite, Tal Nitzan (Jaffa, 1961), na e sjell ndërmend një teknikë mësimore që lexuesit mund ta kujtojnë nga pyetjet aritmetike në shkollë, të parashtruara në formë të një “problemi” që fton forma të ndryshme të kalkulimit logjik që ta gjejnë përgjigjen. Për matematikën shkollore, ka vetëm një përgjigje korrekte, natyrisht, dhe vetëm një zinxhir të metodave deduktive. Problemi që na e parashtron Nitzan neve është bukur më ndryshe: është problem moral dhe na i propozon dy situata hipotetike, e dyta ia zë vendin të parës. Dhe pyetja është një sfidë e drejtpërdrejtë morale: “Çka do të bësh?”.

Koha e ardhme e sfidimit lë të nënkuptohet se situatat janë më shumë se sa hipotetike: ata do t’i shkundin vetë jetët tona një ditë. Ata përshkruhen me drejtpërdrejtshmërinë e kohes së tashme. Po na shfaqet banda e të rinjve, kerri që ata janë duke e shkundur në mënyrë të dhunshme dhe djali i vetmuar brenda kerrit. Shohim “shkretinë”, të brendshme dhe gjeografike, të ngrihet e turbulltë në njërin prej shtatë vargjeve pa shenja pikësimi. Kjo shkreti është në kontrast me fytyrat e djemve, “të shtembëruara nga drithërima e shkatërrimit”.

Te fjala “abis” në vargun e tretë shtohet një dimension i ri: ai që mund të ishte thjesht një skenar i zymtë urban, por familjarisht ogurzi, “anohet” si kerri dhe sipërfaqja solide nën rrotat e tij shembet. Atëherë ne shohim poshtë drejt në gojën e ferrit. Në një llahtar të tillë, rreziku tipik i dështimit të gjetjes së një zgjidhjeje rritet në mënyrë dramatike, duke i dhënë asaj pyetjeje me të cilën përfundojnë që të dy stancat një urgjencë shtesë. Abisi po ashtu mund ta gllabërojë secilin që përpiqet të “bëjë” diçka për t’u vetëpërmbajtur a për të shpëtuar.

Personi i detyruar të bëjë diçka natyrisht je ti, lexuesi – i cili këtu është prindi. Në stancën e parë, biri yt është viktimë, në të dytën, njëri prej bullistëve. Pyetja e përsëritur “çka do të bësh?”, implikon përgjigje të ndryshme. Është në dorën tënde ta gjesh. Mund të ndjesh më shumë tmerr dhe të jesh më shumë i shtyer të veprosh kur e sheh fëmijën tënd në rrezik fizik, të veçuar nga kapsula metalike e pasigurt brenda së cilës gjendet ai. Mund të përpiqesh të përballesh ti vetë me bandën për ta çliruar fëmijën. Do të ishte një emocion ndryshe, neveri ashtu si edhe frikë, nëse fëmija do të ishte njëri prej sulmuesve. Mund të përpiqesh me më shumë gjasë të përdorësh arsyen, t’i thuash ca fjalë me zë të lartë, të çirresh dhe t’i vërsulesh me tërbim dhe frikë. Mund të mundohesh të negociosh, me birin tënd dhe me bashkëvepruesit e tij. Por, jo, poezia ta ka vënë edhe një problem shtesë: vargu i tetë thotë se ti nuk je në gjendje të flasësh.

Poezia bashkëkohore për nga natyra e saj shpesh parashtron pyetje, zakonisht në një mënyrë të kapshme ose të pakuptueshme. Zgjedhja që bën Nitzani për të dhënë goditjen më të rëndë – imazhe troç dhe pyetje troç – e imponon përfundimin para vendimit.

Ekziston një analogji politike, me gjasë, me zgjedhjen mes luftimit dhe negociimit. Përsëritja e “drithërimës së shkatërrimit” përforcon një të vërtetë përtej arsyes në lidhje me dhunën.

Një poezi nga Rachel Tzvia Back mund të merret për një krahasim relevant. Në poezinë që i jep titullin përmbledhjes së saj What Use is Poetry, the Poet Is Asking, Pjesa III vë në qendër një nënë “që e dërgon birin e saj në luftë”, ose “nuk e pengon birin e saj që të shkojë në luftë”. Ajo përballet me gjykimin në “Gjykatën e Lartë të Nënave të mbajtur në netët me hënë të plotë / në vende qiellore të pazbuluara…” dhe poezia përfundon se “Ajo dhe Gjykata e Lartë e gjeti atë / Aty ku kishte humbur dhe përgjithmonë // Fajtore. Pyetja këtu, “çka do të bësh?”, mund t’u parashtrohet që të dy prindërve, natyrisht; kërkesa e tepërt është në autoritetin e të rriturit/ve ta bartë/in fajin. Te këta të rritur futemi edhe ne.

Një poete e shpërblyer vepra e së cilës është përthyer në më shumë se njëzet gjuhë, Nitzan u rrit në Kolumbi dhe Argjentinë, si edhe në Izrael dhe është një përkthyese e njohur i letërsisë hispanike. Përmbledhjet e saj përfshijnë: Doméstica (2002), An Ordinary Evening (2006), Café Soleil Bleu (2007), The First to Forget (2009), and Look at the Same Cloud Twice (2012).

/Marrë nga The Guardian

/Përkthimi Gazeta Express