Poezia e javës/ Liu Xia: 2 qershor 1989

Arte

Gazeta Express

08/11/2024 15:06

Liu Xia (1961), poete, piktore dhe fotografe kineze. Xia është gruaja e shkrimtarit dhe aktivistit politik, fituesit të çmimit Nobel për paqe, Liu Xiaobo.

2 QERSHOR 1989

Për Xiaobo-n

Nga Liu Xia

Kjo nuk është kohë e mbarë

i thashë vetvetes

duke qëndruar përposh diellit të harlisur.

Duke qëndruar pas teje

e çika lehtë kokën tënde

dhe flokët e tua ma shpuan pëllëmben

duke më dhënë një ndjesi të çuditshme.

Nuk pata asnjë shanse

të them asnjë fjalë para se të bëheshe personazh

në lajme, çdonjëri duke i mbajtur sytë te ti

derisa po përfundoja e sfilitur

anash turmës

thjesht duke tymosur

dhe shikuar qiellin.

Një mit i ri, mbase, po lindte aty,

por drita e fortë e diellit

nuk më lejoi ta shihja.

Shënim:

Titulli i poezisë i referohet njërës prej ditëve të Protestës së sheshit Tienanmen, në Pekin, të protestave të njohura të mbajtura nga data 15 prill deri më 4 qershor 1989, që përfunduan me atë që njihet Masakra e sheshit Tienanmen. Ushtria kineze kishte përdorur pra me këtë rast armët dhe tankët për ta shuar protestën, duke shkaktuar vdekjen e qindramijëra protestueve dhe mijëra të plagosur.  

Dy ditë para përfundimit të përgjakshëm të asaj serie protestash, një çift, grua e burrë, poete e poet, fotografe e aktivist, dy qytetarë, dy në të vërtetë të panjohur, janë në mesin e protestuesve, në sheshin me nam Tienanman. Ashtu siç mbase kishin qenë për çdo ditë, ose të paktën aq herë sa do të kenë mundur. Ata po bëjnë thjesht atë që u thotë ndërgjegjja, atë për të cilën konsiderojnë të jenë të thirrur nga vendi i tyre, nga shoqëria e tyre, nga vetë ekzistenca e tyre. Jo pse janë më të mirë se të tjerët, e megjithatë, ngase janë më të guxishmëm dhe më të ndershëm, më të ndërgjegjshëm se të tjerët. Zor se do ta thoshin këtë për veten, mirëpo zor se të tjerët do të ishin të ndershëm po të mos e thoshin këtë për ta.

Përtej kësaj, poetja, zëri i poezisë, zëri narrativ do ta lërë veten nën hije, për ta nxjerrë në shesh, protestuesin në shesh, në dritë, në vëmendjen e lexuesit dhe kohës, të dashurin, bashkëshortin, në atë ditë që nuk ishte «kohë e mbarë», ndërkohë që do ta ketë djegur «dielli i harlisur». Në fakt, poeti, bashkëprotestuesi, ishte tashmë i njohur, Liu Xiaobo kishte qenë tashmë i dënuar tri herë nga regjimi despotik – kundër të cilit ja ku ishin përsëri duke protestuar – në forma të ndryshme, përfshirë famkeqin riedukim. Megjithatë, pa pasur ajo fare «shanse/ të thoshte asnjë fjalë», me gjasë as rreth asaj se si kur e kishte çikur lehtë kokën e tij, floktë ia kishin shpuar pëllëmbën, «duke më dhënë një ndjesi të çuditshme».

Kësodore, protestuesja, bashkërshortja, papritur e gjen veten në margjina, në skaj, në njërin krah të masës kompakte të protestuesve, «duke tymosur dhe duke shikuar qiellin».

Megjithëse në të vërtetë është ajo që ka parë, ndier dhe inkurajuar, me dashurinë e saj, me jetën e saj, në jetën e saj, lindjen e një miti të ri, prapëseprapë, aty, në atë turmë, në atë ditë, ai mit do t’i shfaqet para syve turmës, vendit, botës. Ajo vetëm do të klithë brenda vetes, e trandur nga një fakt, fenomen i thjeshtë natyror: «drita e diellit të fortë nuk më lejoi ta shihja».

Po mbase kjo mund të lexohet edhe ndryshe. Dielli i mitit të ri, protestuesit poet, aktivist që ngrihet mbi turmën, do të jetë aq verbues sa, ajo, e dashura, poetja, fotografja, nga frika për jetën e tij, nuk do të arrijë ta shijojë, ta njohë për të tillë.

/Marrë nga Liu Xia, ‘Empty Chairs’, Graywolf Press, 2015

/Përkthimi: Gazeta Express