Poezia e javës/ Bashō: Katër haiku

Arte

Gazeta Express

05/09/2025 14:42

Bashō, poet dhe diarist japonez, u lind më 1644, në Igaueno afër Kyotos. Rininë e kaloi si shoqërues i birit të princit lokal dhe me të studioi shkrimin e vargjeve shtatëmbëdhjetë rrokeshe. Më pas nisi të udhëtonte nëpër vende të ndryshme, duke qenë i mirëpritur nëpër tempuj dhe nga poetët që e adhuronin. Në poezinë e tij ishte i ndikuar fuqishëm nga zenbudizmi

KËNGËT E GJINKALLËS

Çfarë qetie! 

zërat e gjinkallave depërtojnë 

në shkëmbinj. 

(shizukesa ya / iwa ni shimiiru / semi no koe)

[What stillness! voices of the cicada penetrate the rocks]

Gjinkallat (semi) jetojnë shtatë vjet nën tokë në një formë pothuajse jo të gjallë dhe pastaj krejt papritur gëlojnë mbi tokë. Në kërkim të partnerëve, ato hipin mbi një pemë që të këndojnë. Mandej takohen dhe vdesin, e gjithë kjo brenda një jave. Zëri i karkalecit japonez ka një timbër të çuditshëm pa tingëllimë dhe sado që disa perëndimorë e konsiderojnë të zhurmshëm, për një vesh të ndjeshëm ka heshtjen që mund të “dëgjojmë” në brendi të Grand Canyon. Për Basho-n ishte heshtja e mbrame që mund të depërtonte shkëmbinjtë. 

LUMI I PARAJSËSË 

Deti është i shkretë! 

Lumi i Parajsës derdhet nëpër 

ishullin Sado. 

(araumi ya / sado ni yokotau / ama no kawa)

[The sea is wild! stretching to Sado Island is the River of Heaven]

Basho kishte kaluar përmes barrierës së Ikifurit, sot prefektura e Niigatës, dhe ishte i rraskapitur. Siç kishte deklaruar, nuk kishte mundur të shkruante asgjë. Asgjë përveç këtyre vargjeve të tij më të mrekullueshme. ‘Lumi i Parajsës’ është termi i Lindjes së Largët për fenomenin qiellor që ne e quajmë ‘Udha e Qumështit’ dhe është një shprehje ku e ku më poetike. E kam lexuar për herë të parë këtë haiku në përkthimin dyvargësh të Miyamori Asatarō-s, në ‘Anthology of Haiku: Ancient and Modern’, qysh më 1938, në bibliotekën e Hawait. Nuk mund ta merrja me mend se Miyamori po më drejtonte për te pasioni jetëgjatë për poezinë e Basho-s, apo se një ditë në të vërtetë do të vizitoja Sadon, një ishull n; bregun e Honshu-s perëndimore. Thjesht isha i përthithur nga figurshmëria përlarëse e Basho-s.

NËN TË NJËJTËN ÇATI

Nën të njëjtën 

çati vajzat e lojës po flinin 

çufra tërfili dhe hëna 

(hitotsu ya ni / yūjo mo ne tari / hagi to tsuki)

[Under the same roof play girls were sleeping bush clover and the moon]

Basho ishte krejtësisht i dërmuar pas një dite tjetër udhëtimi të guximshëm dhe ishte ndalur në një bujtinë. Duke qenë i shtrirë aty, ai mund të dëgjonte zërat e grave që s’do mend ishin prostituta duke u qarë për gjendjen e tyre në të ndarat e tyre të ngushta. 

(Në idiomën japoneze, prostitutat janë ‘vajza të lojës’.) 

Të nesërmen ai iu premtoi atyre ta ndiqnin atë dhe Sorën, ashtu që, po të dilte nevoja, atyre do t’iu dilnin në ndihmë pelegrinët. Rëndom ky varg është lexuar sipërfaqësisht me hënë që simbolizon poetin dhe çufra e tërfilit vajzat. Pikërisht ky lloj simbolizmi e bënte Basho-n të bënte me duar nga dëshpërimi.

LULJA KAMELIE 

Një lule kamelie 

u këput dhe e derdhi 

ujin e vet

(ochizama ni / mizu koboshikeri / hana tsubaki)

[A camellia flower falls, spilling its water]

Lulja e kamelies është e rrumbullakët dhe e buçkane. Kur venitet, bie nga kërcelli i saj me një pëlltum të lehtë. Kur po praktikoja zazenin në rezidencë në Ryūtakuji, më 1951, kisha një pergamenë me një pikturë të Basho-s të varur në alkovën e dhomës sime. Alkova ishte e dekoruar me lule – lule kamelie që po mugullonin. Njëra prej tyre ra me atë pëlltumin e saj të lehtë dhe më frymëzoi të shkruaja haikun: “Një lule kamelie ra/ dhe pergamena e Basho-s/ u drodh një çikëz.” Kisha lexuar mjaft vargje të Basho-s atëkohë, por jo këto. Harmonizimi im i pavetëdijshëm me Basho-n dhe këto vargje këtu pothuajse gjashtëdhjetë vjet më parë më mahnitin tani. 

/Marrë nga Robert Aitken, ‘The River of Heaven’, Counterpoint, 2011

/Përkthimi: Gazeta Express