Peizazhi Ekonomik i Kosovës – Një dikotomi ndërmjet sfidave dhe potencialit

OP/ED

Gazeta Express

16/01/2024 15:12

Vështrim nga Ilir Ibrahimi

Kosova këtë vit shënoi një nga rritjet më të ulëta ekonomike në 10 vitet e fundit dhe ekonomia jonë vazhdon të ballafaqohet me sfida të cilat po e pengojnë ndërtimin e një klime për ndërtimin e një transformimi ekonomik të vendit.

Gjendja e ekonomisë së Kosovës paraqet një mozaik të komplikuar të sfidave dhe potencialit të pashfrytëzuar. Korporatat e mëdha në Kosovë, pjesë thelbësore e ekonomisë, vazhdojnë të mos shihen si partnerë kryesorë në vend, madje shpesh shihen me një sy armiqësorë, gjë që mund të pengojë kontributin e tyre të mundshëm në rritjen ekonomike dhe zhvillimin.

Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (SME-të), veçanërisht ato në sektorin e prodhimit, përballen me një qasje të kufizuar në financim, duke i kufizuar aftësinë e tyre për të zgjeruar kapacitetet e prodhimit për të përmbushur kërkesën e lartë në tregjet perëndimore europiane.

Sistemi arsimor në Kosovë vazhdon të mos jetë në përputhje me kërkesat e tregut të punës, duke krijuar një hendek të konsiderueshëm të aftësive. Ky mosbalancim kufizon perspektivat individuale të karrierës dhe pengon konkurrueshmërinë dhe kapacitetin inovativ të vendit. Reformat aq të nevojshme, vazhdojnë të mbesin vetëm si pjesë e diskursit por assesi të gjejnë vendin në konkretizimin e tyre.

Sektori i TIK-ut, i dalluar si një nga industritë e vetme me neto eksport, tregon një fokus të madh në ofrimin e shërbimeve në vend të zhvillimit të produkteve. Ky fokus në ofrimin e shërbimeve ndonëse I mirëseardhur për momentin, në planin afatgjatë, mund të paraqesë rreziqe në aspektet e diversifikimit ekonomik dhe rritjes së qëndrueshme. Ky sektor është atraktiv për shkak të çmimeve që ofron dhe jo për shkak të inovacionit. Kjo në aspektin afatgjatë, nëse nuk ka ndonjë ndryshim strukturor mund të ndryshojë negativisht.           

Edhe pse shumë të mirëseardhura, remitencat nga diaspora krijojnë një varshmëri të ekonomisë duke rritur konsumin dhe duke e dekurajuar prodhimin. Një varshmëri kaq e lartë nga një burim I tillë I vetëm do të duhej të alarmonte çdo ekonomist, apo çdo politikbërës në fushën e ekonomisë.

Një çështje kritike që përkeqëson këto sfida është edhe mungesa e investimeve kapitale qeveritare. Kjo mungesë ka disa efekte negative në ekonomi si:

Zhvillimi i pamjaftueshëm i infrastrukturës: Mungesa e investimeve kapitale të qeverisë mund të çojë në infrastrukturë të vjetërsuar ose të pamjaftueshme, duke penguar efikasitetin ekonomik dhe rritjen.

Mbështetje e kufizuar për sektorët kyç: Pa investime qeveritare, sektorë të rëndësishëm si shëndetësia, arsimi dhe teknologjia mbeten të pazhvilluara, duke ndikuar në konkurrueshmëri dhe produktivitet.

Stimul i redukuar ekonomik: Investimet e pamjaftueshme kapitale mund të çojnë në nivele më të ulëta të aktivitetit ekonomik, duke ulur krijimin e vendeve të punës dhe rritjen e gjithmbarshme ekonomike.

Ndikimi në besimin e sektorit privat: Mungesa e investimeve qeveritare mund të bëjë që sektori privat të hezitojë për të investuar, duke çuar në një cikël të reduktuar të investimeve dhe ngadalësim ekonomik.

Kërkim dhe zhvillim i pamjaftueshëm: Mungesa e investimeve në këto fusha mund të ngadalësojë inovacionin dhe zhvillimin e industrive të reja.

Konkurrueshmëria globale: Kosova mund të mbetet prapa në tregun global, duke e bërë më të vështirë konkurrencën ndërkombëtare.

Për të adresuar këto sfida të shumëfishta, kërkohen përpjekje të përbashkëta nga sektorët publik dhe privat. Politikat duhet të riorientohen për të mbështetur korporatat e mëdha ndërsa nxisin rritjen e SME-ve, për të ulur hendekun midis arsimit dhe tregut të punës, për të inkurajuar inovacionin e produkteve në TIK, për të ulur varësinë nga remitancat dhe për të rritur ndjeshëm investimet qeveritare në sektorët kyçë ekonomikë. Me ndërhyrje strategjike dhe ndryshime në politikat, Kosova mund të kthejë sfidat e saj ekonomike në mundësi për rritje të qëndrueshme dhe të fortë.

Mundësitë ekzistojnë. Ato vetëm duhet shfrytëzuar me mençuri, pa paragjykim dhe me vizion të qartë.