Paqja dhe Dialogu mes dy rendesh botërore

OP/ED

Gazeta Express

09/05/2025 16:41

Autor: Enver Hoxhaj

Njëzet e pesë vjet më parë, mendonim se Kosova do të ishte lufta e fundit në Evropë dhe se kosovarët do të ishin kombi i fundit që do të përballej me gjenocid. Nëse vite më parë, mendonim se rikthimi i luftës në Evropë ishte përtej imagjinatës dhe madje flisnim për një paqe të përjetshme – ajo që Immanuel Kant e quante “ewiger Frieden” në gjermanisht – sot po jemi dëshmitarë të rikthimit të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit në Evropë dhe Azi.

Sot, më shumë se kurrë, kemi nevojë për mendim të ri dhe një dialog global, pasi jetojmë në një botë në tranzicion. Jemi në një periudhë të transformimeve të thella, dhe paqja, parashikueshmëria, stabiliteti dhe siguria nuk kanë qenë kurrë më shumë të rrezikuara – si në nivelin mikro, ashtu dhe global. Siguritë e rendit global liberal po shpërbëhen, sepse rendi global që u krijua pas vitit 1945 (dhe që më pas u stabilizua pas vitit 1991) është nën sulm kudo. Rendi i vjetër po vdes, por ai i riu ende nuk ka lindur. Ka një ndjenjë gjithnjë e më të madhe se jemi në një periudhë të ndërmjetme gjeopolitike dhe do të doja të ndaj disa komente për paqen dhe dialogun në këtë kontekst historik.

Si dikush që ka qenë pjesë e procesit të negociatave për pavarësinë e Kosovës në vitet 2006-2007 dhe që, pas shpalljes së pavarësisë në vitin 2008, pati detyrën për të ndërtuar një shtet nga fillimi – duke përfshirë institucionet politike, ekonomike dhe kulturore – dhe që ka shërbyer dy mandate si Ministër i Jashtëm me qëllim që ta vendosë Kosovën në hartën e botës përmes njohjeve ndërkombëtare, anëtarësimeve dhe marrëdhënieve diplomatike, e kuptoj rëndësinë e paqes, dialogut dhe diplomacisë jo vetëm nga librat, por edhe nga përvoja jetësore.

Megjithatë, shqetësimi im është që konteksti dhe rendi ndërkombëtar në të cilin kam punuar nuk ekziston më. Kjo është më shumë si bota e djeshme -“Die Welt von Gestern”, siç do ta quante Stefan Zweig.

Bota sot nuk është e karakterizuar nga paqja e qëndrueshme në shekullin XXI; përkundrazi, ajo eklipson logjikën e shekullit XIX. Kjo logjikë njihej si “Fuqia është e drejta”. Prandaj, jemi dëshmitarë të rikthimit të politikës së fuqisë, sferave të ndikimit dhe shtrëngimit ushtarak – karakteristika të diplomacisë së shekullit XIX – si në Perëndim ashtu dhe në Lindje. Lufta e Rusisë në Ukrainë, politika e asertive e Kinës në Azi dhe konfliktet rajonale në Lindjen e Mesme dhe Afrikë reflektojnë se rendi ndërkombëtar i bazuar në norma po shembet. Ky ndryshim i rëndësishëm sfidon idenë se konfliktet dhe mosmarrëveshjet ndërkombëtare duhet të zgjidhen përmes dialogut dhe negociatave.

Po ashtu, po përballemi me një krizë të multilaterizmit. Shohim më shumë diplomaci bilaterale në veprim ndërsa fuqitë e mëdha përpiqen të ndërmjetësojnë dhe mbyllin luftërat. Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara është në një mënyrë të paralizuar, i dominuar nga vetot dhe interesat e kundërta të fuqive të mëdha. Forumet e tjera multilaterale po humbin besueshmërinë dhe funksionalitetin – kush, për shembull, i kushton vëmendje asaj që thotë OSBE-ja në Evropë apo asaj që thotë OBT-ja në nivel global? Nëse po hyjmë në një rend shumëpolar, siç sugjerojnë shumë liderë dhe studiues, atëherë po e bëjmë këtë pa norma dhe rregulla multilaterale. Kjo mund të çojë në rikthimin e anarkisë globale.

Vetëm duke lexuar titujt e sotëm, shohim se misionet e paqes po dështojnë ose janë të pa-financuara – si në Mali apo Republiken Demokratike të Kongos; përpjekjet e ndërmjetësimit po anashkalohen ose injorohen, shpesh të zëvendësuara nga ndërhyrje të njëanshme ose rajonale – siç shihet në Evropë, Lindjen e Mesme dhe Azi. Jemi dëshmitarë të një shkatërrimi të përditshëm të normave dhe institucioneve që mbështetën rendin ndërkombëtar liberal. Karta e Kombeve të Bashkuara, të drejtat e njeriut, parimet dhe vlera të tjera të rëndësishme nuk trajtohen më si të nevojshme.

Me çfarë lloj sfidash po përballet sot paqja dhe dialogu? E para, fragmentimi: më shumë akterë, më shumë lojtarë të vetos, më pak konsensus. E dyta, mosbesimi – mes Lindjes dhe Perëndimit, mes Veriut dhe Jugut Global, dhe mes shtetit dhe shoqërisë. Proceset e paqes shpesh përdoren për të fituar kohë ose për të shtuar presion, jo si angazhime të vërteta për zgjidhjen e konflikteve. Është shqetësuese se si perceptohen dialogu dhe diplomacia – dialogu shpesh shihet si i dobët ose naiv përballë forcës. Është e vërtetë: forca mund të fitojë luftërat, por kurrë nuk mund të ndërtojë një paqe të drejtë. Prandaj, dialogu është metoda e vetme për të arritur një paqe të qëndrueshme. Më shumë se kurrë, duhet të rindërtojmë kulturën e dëgjimit dhe të ndërtimit të besimit – në nivel lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar.

Ne kemi nevojë për një paradigmë të re paqeje gjatë kësaj periudhe ndërmjetësuese gjeopolitike. Paqja duhet të kalojë përtej armëpushimeve dhe traktateve të imagjinuara. Ajo duhet të përfshijë drejtësi, përfshirje, dinjitet dhe njohjen e padrejtësive të kaluara. Ndërmjetësimi duhet të jetë i lokalizuar dhe të përfshijë shoqërinë civile dhe zërat e margjinalizuar. Dialogu duhet të mbrohet dhe të promovohet si qëndrueshmëri strategjike – jo si dobësi.

Si përfundim: po jetojmë mes dy rendesh botërore, asnjëra nuk ofron qartësi, parashikueshmëri, stabilitet ose siguri. Në këto kohë të pasigurta, paqja dhe dialogu duhet të mbrohen – jo vetëm si një imperativ moral, por si një nevojë strategjike. Kostoja e shkatërrimit të tyre është shumë e lartë: pasiguri globale, krizë politike dhe shoqërore dhe mundësia e rikthimit të një konflikti në shkallë globale.

Autori, këtë fjalim e mbajti në kuadër të pjesëmarrjes së tij në Samitin Ekonomik të Euroazisë, të organizuar nga Dr. Akkan Suver dhe Fondacioni Marmara Group, i titulluar “Një botë më njerëzore”.

Ky samit, sipas autorit të këtij fjalimi, është një nga platformat më të mira në të dy kontinentet për dialogun global dhe që prej më shumë se tridhjetë vitesh ka luajtur një rol të rëndësishëm në kuptimin, shpjegimin dhe trajtimin e çështjeve më urgjente.