Një ekspert tregon një shenjë të demencës tek të rinjtë – s’është humbja e memories

Ndryshimet në gjuhë dhe çrregullimet vizuale janë disa nga shenjat më të hershme – por shpeshherë të shpërfillura – të demencës me fillim të hershëm, e cila mund të shfaqet edhe tek personat në të 30-at, paralajmërojnë ekspertët.

Demenca është një sëmundje që prek kujtesën dhe zakonisht lidhet me moshën e vjetër, ku shumica dërrmuese e rasteve ndodhin tek të moshuarit.

Megjithatë, demenca me fillim të hershëm, kur pacientët marrin një diagnozë rrënuese para moshës 65-vjeçare, është në rritje në Britani.

Ekspertët paralajmërojnë se të rinjtë nuk janë të vetëdijshëm për shenjat e veçanta paralajmëruese të kësaj gjendjeje dhe se ato janë të ndryshme nga humbja e memories që shfaqet tek të moshuarit.

Duke shkruar për platformën The Conversation, Molly Murray, eksperte për demencën e hershme nga Universiteti i Uest Skocisë, tha se për shumë pacientë, shenja e parë e gjendjes janë problemet me shikimin.

“Kërkimet tregojnë se për rreth një të tretën e personave me sëmundjen e Alzheimerit me fillim të hershëm [forma më e zakonshme e demencës], simptomat e para që shfaqen janë problemet me koordinimin dhe ndryshimet në shikim,” shkroi ajo, transmeton GazetaExpress.

Këto probleme mund të shfaqen si vështirësi në lexim ose në koordinimin e lëvizjeve, për shembull gjatë veshjes.

Kritikisht, këto ndodhin pa dëmtime fizike të shikimit, pasi problemi qëndron në mënyrën se si truri përpunon informacionin vizual.

Një tjetër shenjë e demencës me fillim të hershëm janë problemet me gjuhën.

Shembuj përfshijnë vështirësi në përdorimin e fjalëve të duhura në një fjali, ose pauza të gjata gjatë të folurit.

Pacientët mund të përjetojnë gjithashtu ndryshime të çuditshme në personalitet, si humbja e “filtërit” shoqëror, që i bën ata të duken të pasjellshëm apo të pandjeshëm.

Këto shenja mund të shfaqen edhe tek pacientët më të moshuar, por janë shumë më të rralla – ndodhin në rreth një në 20 raste.

Zonja Murray shtoi se këto ndryshime janë më të zakonshme në format më të rralla të demencës, si demenca frontotemporale (FTD).

FTD, megjithëse përbën një pjesë të vogël të rasteve të përgjithshme, është shumë më e zakonshme tek pacientët më të rinj, duke përbërë rreth dy në pesë diagnoza të demencës së hershme.

Shenjat e para të FTD shpesh përfshijnë ndryshime në gjuhë dhe sjellje për shkak të pjesëve të veçanta të trurit që preken.

Zonja Murray tha se duhet më shumë ndërgjegjësim për simptomat e ndryshme që mund të shkaktojë demenca me fillim të hershëm, si në publik ashtu edhe mes mjekëve.

“Keqkuptimi se demenca është një sëmundje e të moshuarve i lë njerëzit me demencë të hershme duke luftuar që të dëgjohen,” shkroi ajo.

“Demencat më të rralla lidhen edhe me simptoma atipike, të cilat shpesh kalojnë pa u vënë re. Kjo e zgjat udhëtimin drejt një diagnoze.”

Ajo shtoi se një pjesë e sfidës është se shumë nga simptomat e mundshme të demencës me fillim të hershëm mund të ngatërrohen me gjendje të tjera, si menopauza tek gratë, ose një periudhë e lodhjes mendore.

Marrja e një diagnoze të hershme është thelbësore në çdo moshë, sepse edhe pse sëmundja është e pashërueshme, trajtimet mund të lehtësojnë simptomat dhe ndonjëherë të ngadalësojnë përparimin e saj.

Shifrat më të fundit sugjerojnë se afro 71,000 pacientë aktualisht jetojnë me demencë me fillim të hershëm, duke përbërë rreth 7.5% të të gjitha diagnozave të demencës.

Kjo është një rritje prej 69% krahasuar me numrin e regjistruar në vitin 2014.

Shkencëtarët ende nuk janë të sigurt për arsyet e këtij rritimi, por besojnë se mund të lidhet me të njëjtët faktorë që po rrisin rastet në të gjitha moshat.

Këta faktorë përfshijnë rritjen e obezitetit, dietat e dobëta dhe vetëdijen më të madhe për sëmundjen.

Disa figura të njohura janë goditur nga demenca me fillim të hershëm, përfshirë prezantuesen e ITV Fiona Phillips, autorin Sir Terry Pratchett dhe aktorin Robin Williams.

Phillips, e cila prezantoi GMTV (tani Good Morning Britain) nga viti 1997 deri në 2008, mori lajmin për diagnozën e saj me demencë në vitin 2022.

Ajo ishte vetëm 62 vjeç në atë kohë dhe u njoftua se sëmundja e saj ishte shkaktuar nga Alzheimeri.

Ajo tha se kishte probleme me mjegullën mendore dhe ankthin muajt para diagnozës.

Phillips, e cila ka një histori familjare me Alzheimerin, tha se kishte menduar se diagnoza do ta godiste në të 80-at.

Ajo ka sugjeruar se orët e hershme të mëngjesit që lidhen me prezantimin e emisioneve për 11 vjet mund të kenë qenë një faktor.

Ajo u përfshi në një provë klinike me ilaçe për të ngadalësuar simptomat e sëmundjes. Në vitin 2023 ajo tha se trajtimi dukej se po funksiononte.

Ajo gjithashtu vuri re se një nga ndryshimet më të mëdha që nga diagnoza ishte humbja e “filtërit” gjatë bisedave.

“Thur disa gjëra qesharake. Jam bërë më e sinqertë me njerëzit, gjë që nuk e shoh si negative,” kishte thënë më herët ajo.

“Asnjë nuk ka reaguar keq dhe shumicën e kohës po i komplimentoj njerëzit dhe them gjëra që do t’i mendoja, por nuk do t’i thosha me zë.”

Sir Terry Pratchett, shkrimtari i njohur i serisë satirike Discworld, ishte një tjetër figurë publike e prekur nga demenca para moshës 65-vjeçare. Ai u diagnostikua në moshën 59-vjeçare me një formë të rrallë të quajtur atrofia kortikale posteriore (PCA).

PCA është një nga format e demencës që prek kryesisht aftësinë e trurit për të përpunuar informacionin vizual, pasi dëmtimi ndodh në pjesën e pasme të trurit.

Ata që vuajnë nga kjo gjendje mund të kenë vështirësi në lexim, drejtshkrim, ose në dallimin e objekteve në sfond me ngjyrë të ngjashme, si p.sh. një pjatë e bardhë mbi një mbulesë të bardhë.

PCA vlerësohet të përbëjë 5% të rasteve me Alzheimer të diagnostikuara në Britani dhe është më e zakonshme tek të rinjtë nën moshën 65-vjeçare.

Në fazat e avancuara, PCA fillon të ndikojë edhe në të menduarit, kujtesën dhe gjuhën, ashtu si forma më tipike e Alzheimerit.

Sir Terry, i cili e përshkroi sëmundjen e tij si “bezdisje e madhe”, u vlerësua për hapjen që tregoi për jetën me demencë dhe u bë patron i bamirësisë Alzheimer’s Research UK.

Ai ndërroi jetë në shtëpinë e tij në vitin 2015, “me macen që flinte në shtratin e tij, i rrethuar nga familja,” sipas botuesit të tij.

Aktori dhe komediani fitues i çmimit Oscar, Robin Williams, është një nga rastet më tragjike.

Ylli i Hollivudit vrau veten në vitin 2014, në moshën vetëm 63-vjeçare, pasi filloi të vuante nga halucinacione dhe deluzione që besohet të kenë qenë të shkaktuara nga demenca me trupa të Lewy-t.

Kjo lloj demence përbën një pakicë të rasteve – rreth një në 10.

Ajo shkaktohet nga grumbullimi i vogël i proteinave të quajtura trupa të Lewy-t në qelizat nervore të trurit, duke penguar funksionimin e tyre të duhur.

Ky proces mund të shkaktojë halucinacione vizuale dhe dëgjimore, konfuzion, dridhje, të fikët, depresion, ankth dhe lëvizje të dhunshme.

Ashtu si Alzheimeri, edhe kjo formë e demencës mund të shkaktojë probleme në të kuptuar, mendim, kujtesë dhe gjykim.

Ekspertët ende po përpiqen të kuptojnë pse zhvillohet kjo formë e demencës dhe nëse ka ndonjë rrezik që të jetë e trashëgueshme.

E veja e Williams-it, Susan Schneider Williams, tha se të mësoje për diagnozën pas vdekjes së tij ishte një “lehtësim” pas vitesh përpjekjesh për të kuptuar se çfarë po ndodhte.

“Isha e lehtësuar që kishte një emër. Robin dhe unë e përjetuam këtë gjendje së bashku, si të ndjekur nga një përbindësh i padukshëm.”

Williams dihej që po vuante nga gjendja gjatë xhirimeve, me regjisorin e Night at the Museum, Shawn Levy, që kujtonte: “Robin po përpiqej të mbante mend rreshtat dhe të bashkonte fjalët e duhura me interpretimin.”

“Robin më telefononte duke më pyetur nëse materialet ishin të përdorshme. E pashë moralin e tij duke u shkatërruar. Pashë një njeri që nuk ishte më vetvetja dhe mendonte se kjo ishte e pafalshme.”

Kur u bë autopsia dhe u zbulua ndikimi i trupave të Lewy-t në trurin e Williams-it, mjekët u habitën që ai kishte qenë në gjendje të ecë ose të lëvizte.

Progresi i kësaj forme të demencës varet nga pacienti, por koha mesatare e mbijetesës është pesë deri në shtatë vjet pas diagnozës.

Ashtu si format e tjera, ajo është progresive, që do të thotë se përkeqësohet me kalimin e kohës dhe shumica e pacientëve eventualisht do të kenë nevojë për ndihmë për t’u kujdesur për veten.

Demenca prek rreth një milion njerëz në Mbretërinë e Bashkuar.

Një analizë e fundit nga Alzheimer’s Society vlerëson se kostoja totale vjetore e demencës për Britaninë është 42 miliardë paund, me familjet që mbajnë barrën më të madhe.

Popullsia në plakje do të thotë se këto kosto – që përfshijnë të ardhurat e humbura nga kujdestarët jo të paguar – pritet të rriten në 90 miliardë paund gjatë 15 viteve të ardhshme.

Një analizë e veçantë nga Alzheimer’s Research UK gjeti se 74,261 persona vdiqën nga demenca në vitin 2022 krahasuar me 69,178 një vit më parë, duke e bërë atë vrasësin më të madh në vend. /GazetaExpress/