Nga kolateralë në pjesëmarrës: boshnjakët dhe normalizimi Kosovë–Serbi

OP/ED

Gazeta Express

09/06/2025 9:38

Boshnjakët nuk janë kolateral i dialogut. Ata janë qytetarë të Republikës së Kosovës. Dhe është koha që edhe ata të kenë vendin që u takon në tryezat ku vendoset për të ardhmen e vendit. Në çështje që kanë të bëjnë me arsimin, vetëqeverisjen lokale, shërbimet publike apo të drejtat gjuhësore dhe kulturore, boshnjakët duhet të jenë në tavolinë – jo në margjinat e saj.

Shkruan: Haris Alija

Prej më shumë se dhjetë vjetësh, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë në Bruksel është paraqitur si rruga drejt normalizimit, si ura që do të lidhë të ardhmen e dy vendeve mbi baza të reja. Por ndërsa dritat e vëmendjes janë përqendruar pothuajse ekskluzivisht në marrëdhëniet shqiptaro-serbe, zërat e komuniteteve të tjera – siç është ai i boshnjakëve – kanë mbetur në hije. Ata nuk janë thirrur kurrë në tryezë. Ata nuk janë përmendur në asnjë marrëveshje. Por çdo marrëveshje i prek edhe ata.

Boshnjakët janë komuniteti i tretë më i madh në Kosovë. Jetojnë në të gjitha pjesët e vendit nga Prizreni deri në Mitrovicën e Veriut. Dhe megjithatë, në diskursin politik, në proceset vendimmarrëse dhe veçanërisht në kornizën e dialogut, ata nuk ekzistojnë. Ata janë të padukshëm.

Kur dialogu ngec, siç ndodh shpesh, pasojat i ndjejnë më fort komunitetet e vogla. Institucionet bllokohen. Shërbimet publike nuk funksionojnë. Shteti nuk arrin të depërtojë atje ku është më i nevojshëm. Në veri të Kosovës, dikur jetonin mbi 15 mijë boshnjakë. Sot, ky numër është zvogëluar në më pak se një mijë. Shumëica janë larguar në vitet e mëparshme për shkak të kërcënimeve nga strukturat paralele, por sot po ikin nga mungesa e shpresës. Nuk ka shkollë në gjuhën boshnjake. Zhvillimi është i bllokuar. Punësimi është minimal. Janë qytetarë të vendit, por ndihen të huaj në shtëpinë e tyre.

Nëse formohet një strukturë e re institucionale, siç është Asociacioni i komunave me shumicë serbe, shtrohet një pyetje legjitime: çfarë ndodh me boshnjakët që jetojnë në ato komuna? Kush do t’i përfaqësojë ata? Kush do të mbrojë të drejtat e tyre në një mekanizëm që nuk i ka përfshirë që në nisje?

Për më tepër, ndjenja e përjashtimit ka rrënjosur apati dhe mosbesim. Shumë boshnjakë nuk shohin më kuptim as në votë, as në institucione, as në premtime politike. Rinia po largohet, sepse nuk sheh të ardhme në një sistem që nuk e njeh. Dhe kjo nuk është vetëm humbje për ta është humbje për gjithë Kosovën.

Shteti i Kosovës është ndërtuar mbi parimet e barazisë, pluralizmit dhe përfshirjes. Është krenar për identitetin e tij multietnik. Por ky identitet nuk mund të mbetet vetëm në dokumente kushtetuese apo broshura diplomatike. Ai duhet të përkthehet në pjesëmarrje reale. Në mundësi të barabarta. Në përfaqësim aktiv në proceset kyçe, përfshirë edhe në dialogun me Serbinë.

Prandaj, është koha që zëri i boshnjakëve të dëgjohet. Jo për hir të politikës së balancës, por për hir të drejtësisë. Dialogu nuk mund të jetë i plotë pa ata që jetojnë realitetin e tij çdo ditë. Marrëveshjet që ndikojnë në jetën e komuniteteve të vogla nuk mund të merren pa praninë dhe pëlqimin e tyre. Në çështje që kanë të bëjnë me arsimin, vetëqeverisjen lokale, shërbimet publike apo të drejtat gjuhësore dhe kulturore, boshnjakët duhet të jenë në tavolinë jo në margjinat e saj.

Boshnjakët nuk kërkojnë favore. Ata nuk kërkojnë trajtim të veçantë. Ata kërkojnë diçka më të thjeshtë të përfshihen. Të dëgjohen. Të trajtohen si pjesë përbërëse e shtetit që e quajnë shtëpi. Dhe kjo nuk është vetëm çështje e tyre. Kjo është çështje e demokracisë së Kosovës.

Paqja afatgjatë dhe stabiliteti nuk mund të ndërtohen mbi marrëveshje dypalëshe, ndërsa komunitete të tëra ndihen të padukshme. Demokracia nuk mund të jetë funksionale nëse nuk është përfshirëse. Përfaqësimi nuk mund të jetë legjitim nëse është selektiv. Nëse Kosova dëshiron të jetë shtet evropian, duhet të dëshmojë se është edhe shtet i çdo qytetari të saj pa dallim.

Boshnjakët nuk janë kolateral i dialogut. Ata janë qytetarë të Republikës së Kosovës. Dhe është koha që edhe ata të kenë vendin që u takon në tryezat ku vendoset për të ardhmen e vendit. Sepse pa to pa të gjithë ne ky vend nuk mund të ndërtojë një të ardhme të drejtë, të barabartë dhe të përbashkët.

(Haris Alija është, Fotoreporter dhe kineast, punon në Radio Televizionin e Kosovës (RTK). Ky publikim u mundësua në kuadër të projektit “Dialogue, Solution, Future”, me mbështetjen e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Republikës Federale të Gjermanisë, të implementuar nga Iniciativa e Re Sociale (NSI) dhe Instituti për Politika Sociale Musine Kokalari. Përmbajtja nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Republikës Federale të Gjermanisë).