Kur kujtimet bëhen letërsi, testamenti që la Marcel Proust! Jeta e shkrimtarit francez që jetoi i izoluar nga bota

Arte

Gazeta Express

09/07/2025 15:44

Marcel Proust lindi më 10 korrik 1871 në një familje të pasur pariziane. Babai i tij, Adrien Proust, ishte një mjek i njohur, ndërsa nëna, Jeanne Weil, vinte nga një familje hebreje me origjinë të pasur.

Që në fëmijëri, Proust vuante nga astma kronike, gjë që e detyroi të kalojë shumë kohë në ambiente të mbyllura, nën përkujdesjen e nënës së tij. Sëmundja dhe delikatesa fizike ndihmuan në zhvillimin e ndjeshmërisë së tij të jashtëzakonshme, që më vonë do të bëhej themel i stilit të tij letrar. Ai studioi në Lycée Condorcet dhe më pas në Sorbonë, ku ndoqi filozofi dhe letërsi. Gjatë rinisë, frekuentoi sallonet elitare të Parisit, ku u njoh me figurat më të rëndësishme të kulturës franceze të kohës. Ndikimet nga Ruskin, Sainte-Beuve, Baudelaire dhe filozofia e Bergsonit ishin të dukshme në formimin e tij intelektual.

Proust fillimisht botoi disa ese dhe tregime të shkurtra, por vepra që e bëri të pavdekshëm ishte cikli romanesk “À la recherche du temps perdu” (“Në kërkim të kohës së humbur”), një nga monumentet më të mëdha të letërsisë botërore. Cikli përbëhet nga shtatë vëllime, ku më i njohuri është “Swann’s Way” (Në drejtim të Swann-it), botuar më 1913. Ky cikël letrar nuk është një rrëfim linear. Është një eksplorim i kujtesës, ndjesisë dhe kohës. Mënyra si ai rikthen ngjarje të kaluara përmes një përvoje të vogël siç është shija e një biskote madeleine e zhytur në çaj u bë simbol i “kujtesës së pavullnetshme”, një nga konceptet më novatore të tij.

Vepra është një reflektim i thellë mbi natyrën e kohës, dashurisë, artit, xhelozisë dhe identitetit. Stili i tij karakterizohet nga fjali të gjata, të ndërlikuara, të mbushura me ndjeshmëri, vëzhgime të hollësishme psikologjike dhe përshkrime të imta. Leximi i Proustit kërkon durim, por ofron një përvojë të jashtëzakonshme shpirtërore dhe intelektuale. Megjithëse fillimisht e pati të vështirë të gjente botues për librin e tij, më vonë ai u bë një nga shkrimtarët më të vlerësuar të shekullit XX. Vepra e tij u lexua, u analizua dhe u imitua nga shumë autorë të mëvonshëm, përfshirë Samuel Beckett, Virginia Woolf dhe Vladimir Nabokov. Jeta e Proust-it u shënua nga izolimi. Pas vdekjes së nënës së tij, ai u tërhoq gjithnjë e më shumë në vetmi, shkruan panorama.

Jetonte kryesisht natën, punonte për orë të tëra në errësirë, i rrethuar nga dorëshkrime dhe kujtime të së kaluarës. E rregulloi dhomën e tij me mure të mbuluara me tapete korku, për të parandaluar zhurmën që e shqetësonte. Ai nuk u martua kurrë dhe ishte i njohur për homoseksualitetin e tij, që e mbante pjesërisht të fshehur në publik, por që reflektohet në mënyrë të koduar në veprat e tij, veçanërisht në marrëdhëniet komplekse midis personazheve. Proust vdiq më 18 nëntor 1922, në moshën 51- vjeçare, nga një sëmundje pulmonare. Pas vdekjes së tij, u botuan vëllimet e fundit të ciklit monumental, duke përmbyllur atë që konsiderohet sot një nga projektet më ambicioze të prozës moderne.

Në letërsinë botërore, Proust nuk është thjesht një autor i rëndësishëm ai është një epokë më vete. Ai e zgjeroi mundësinë e romanit, i dha letërsisë një përmasë të re reflektimi mbi njeriun dhe kohën. Emri i tij qëndron pranë gjigantëve si Tolstoy, Joyce apo Kafka. Proust është një shkrimtar që nuk lexohet për t’u argëtuar, por për të kuptuar veten. Ai e zhyt lexuesin në një introspeksion të thellë dhe i mëson atij artin për të dëgjuar zërin e kujtesës. /Tema