Kur duhet ta thyejmë ligjin

Shkurt e Shqip

Gazeta Express

10/10/2022 13:33

Sokratit iu dha një shans i drejtë për të bindur bashkëqytetarët e tij gjatë gjyqit të tij. Meqenëse ai nuk arriti ta bëjë këtë, ai tani është i detyruar t’i bindet vendimit të tyre edhe pse ai dhe Crito bien dakord se ishte i gabuar

Shkruan: Spencer Case

Kritoni i Platonit përshkruan një bisedë që zhvillohet në vitin 399 p.e.s. në një burg të Athinës, ku Sokrati pret ekzekutimin.

Jo shumë kohë më parë, një asamble prej më shumë se 500 qytetarësh athinas e dënoi Sokratin për korruptim të rinisë dhe pandershmëri, duke mos respektuar perënditë e qytetit. Sokrati i mohoi këto akuza. Për më tepër, ai këmbënguli se filozofia e tij publike,  jo shumë subversive, ishte në dobi të Athinës dhe në shërbim të perëndisë Apollon.

Megjithatë, juria nuk u bind dhe e shpalli atë fajtor. Ata u zemëruan më tej kur, gjatë fazës së dënimit të gjyqit, Sokrati sugjeroi që “ndëshkimi” i tij duhet të ishte një furnizim i përjetshëm me vakte falas në prytaneum, një vatër qendrore kjo, një nder që qe i rezervuar zakonisht për kampionët olimpikë. Këto lojëra  nga ana e tij nuk u luajtën mirë dhe Sokrati mori dënimin me vdekje. Një kremtim fetar e vonoi ekzekutimin për disa javë, por tani duket se është i pashmangshëm.

Hyn Crito, një mik me xhepa të thellë dhe dashuri akoma edhe më të thellë për Sokratin. Herët një mëngjes, Crito shfaqet në qelinë e Sokratit me një plan arratisjeje. Ai i dha ryshfet rojtarit të burgut dhe, me ndihmën e miqve të tjerë, mori masa që Sokrati të largohej në Thesali, një tjetër qytet-shtet grek. Atje Sokrati mund të jetojë vitet e tij të mbetura në mërgim me familjen e tij, e cila gjithashtu do të largohej nga Athina. Gjithçka është bërë me kujdes, përveç pjesës më të vështirë: bindjes së Sokratit që të pajtohej me planin (43a-44b, 45c).

Kushdo që e njeh Sokratin e di se kjo nuk do të jetë e lehtë për të ndodhur. Megjithatë, Crito është i vendosur të shpëtojë jetën e mikut të tij, dhe kështu ai vjen i armatosur me një sërë argumentesh. Crito e di se Sokrati nuk ka frikë nga vdekja, dhe kështu ai me mençuri u bën thirrje konsideratave që kanë më shumë gjasa të rezonojnë me Sokratin: ndjenjën e tij të nderit dhe detyrimet e tij ndaj të tjerëve.

1. Argumentet e Kritonit

Krito fillon personalisht: nëse Sokrati ekzekutohet, atëherë ai dhe të tjerët do të humbasin një mik të pazëvendësueshëm. Për më tepër, njerëzit do të pyesin veten pse miqtë e Sokratit nuk bënë më shumë për të shpëtuar jetën e tij kur kishin mjetet për ta bërë këtë. Ata do të pyesin: A është Crito aq i pasur sa nuk pranoi të ndahej me pak para për të shpëtuar jetën e mikut të tij? (44c)

Sokrati gjithashtu ka detyrime të rrisë dhe edukojë djemtë e tij, të cilët do të mbeten pa baba nëse Sokrati ekzekutohet (45d).

Më në fund, duke pranuar në mënyrë pasive fatin e tij të padrejtë, Sokrati do t’u japë armiqve të tij atë që ata duan, duke lejuar që e keqja për veten e Sokratit të triumfojë. Vdekja është rruga më e lehtë, dhe frikacake. Të vazhdosh të jetosh është më e vështirë dhe më e guximshme. Ikja nga kjo botë do t’i mohonte të keqes një fitore (45e-46a).

1. Përgjigjet e Sokratit

Sokrati dëgjon me durim dhe me kujdes arsyetimin e Kritos. Apelet ndaj reputacionit janë të gabuara, argumenton ai. Në fund të fundit, ne duhet të kujdesemi për atë që është në të vërtetë e drejtë, jo për atë që duket e drejtë për shumicën e njerëzve. Apelet për marrëdhëniet personale nuk janë më të mira. Sokrati nuk mund t’i edukojë fëmijët e tij duke u dhënë atyre një shembull sjelljeje të padrejtë për ta ndjekur. As nuk mund të ishte një shok i mirë. Sa për të ndihmuar armiqtë e tij – ajo që ata duan është ta dëmtojnë atë. Nëse Sokrati do të sillej në mënyrë të padrejtë, ai do t’u jepte atyre atë që duan duke dëmtuar shpirtin e tij.

Me këto argumente, Sokrati është në gjendje të bindë Kriton se drejtësia është e vetmja çështje që ka vërtet rëndësi. Nëse Sokrati mund të tregojë se arratisja do të ishte e padrejtë, atëherë asnjë nga pikat e Kritos nuk do të kishte ndonjë peshë (46b-48d).

1. Argumentet e Sokratit për bindje

Pasi ka neutralizuar argumentet e Kritos për arratisjen, Sokrati ngre çështjen e tij për të mbetur në Athinë dhe për të pranuar fatin e tij. Meqenëse dy gabime nuk bëjnë dot një të drejtë, padrejtësia e bindjes së tij lidhur me arratisjen pra që nuk duhet bërë dhe pranimi i dënimit të tij nuk duhet të ndikojë në mënyrën se si ne mendojmë për këtë vendim. Me fjalë të tjera, sjellja e padrejtë nuk e licenson Sokratin që të bëjë diçka të padrejtë për veten e tij. Crito pajtohet dhe kështu Sokrati mbron çështjen e tij se arratisja do të ishte e padrejtë për Athinën.

Këtu ka tre tema argumentuese të ndërlidhura. Së pari, arratisja do të krijonte një precedent për të tjerët, duke çuar në sjellje të tilla të shumta në numër të paligjshme. Së dyti, ligjet dhe institucionet e Athinës e bënë të mundur lulëzimin e tij për 70 vjet; të mos bindesh, tani do të ishte mosmirënjohje, njëlloj si të godasësh një prind. Tek e fundit, Sokratit nuk ishte i detyruar të kalonte gjithë jetën e tij të adulte në Athinë. Ai mund të ishte zhvendosur nëse nuk i pëlqenin rregullat e Athinës. Vendimi i tij për të qëndruar dhe për të marrë pjesë në institucionet ushtarake dhe civile të Athinës përbën një marrëveshje të heshtur për të respektuar ligjet athinase (49a-54e).

Sokratit iu dha një shans i drejtë për të bindur bashkëqytetarët e tij gjatë gjyqit të tij. Meqenëse ai nuk arriti ta bëjë këtë, ai tani është i detyruar t’i bindet vendimit të tyre edhe pse ai dhe Crito bien dakord se ishte i gabuar./ Përshtati Liberale.al