Kujtim nga ferri: I mbijetova një bombe atomike. T’i japim fund kërcënimit bërthamor

Lajme

Gazeta Express

06/08/2025 13:45

Shkruan Terumi Tanaka, ish-profesor, i mbijetuar i bombës bërthamore në Nagasaki dhe një aktivist kundër luftës bërthamore.

Në një botë ku kërcënimi bërthamor po rikthehet me një normalitet shqetësues, ku nëndetëset e armatosura me koka bërthamore lundrojnë mes tensioneve të përshkallëzuara në Europë dhe Lindjen e Mesme, dhe ku fuqitë e mëdha i përmendin armët bërthamore si mjete presioni në diskursin diplomatik, kujtimet e atyre që e kanë përjetuar tmerrin bërthamor bëhen më të rëndësishme se kurrë. Sot, ndërsa tabuja e përdorimit të armëve bërthamore po zbehet dhe traktatet ndërkombëtare po shpërfillen, dëshmitë si ajo e Terumi Tanaka, një ish-profesor japonez dhe i mbijetuar i bombës së Nagasakit, janë një thirrje e fuqishme për ndërgjegjësim dhe veprim. Ai nuk flet thjesht për të shkuarën, por për një të ardhme që ende mund të parandalohet.

Nga Terumi Tanaka, për New York Times: 

Unë isha 13 vjeç më 9 gusht 1945, kur Shtetet e Bashkuara hodhën një bombë atomike mbi Nagasaki, Japoni. Ne banonim rreth tre kilometra nga pika zero, por falë ndonjë mrekullie unë mbijetova. Dera prej xhami që më ra sipër nuk u thye.

Anëtarët e tjerë të familjes sime nuk patën aq fat. Kur nëna ime dhe unë shkuam t’i kërkonim, zbuluam se bomba kishte marrë jetën e pesë të afërmve tanë: dy hallat e mia, gjyshi dhe kushëriri im vdiqën nga djegie të rënda. Xhaxhai im, e zbuluam pak më vonë, vdiq nga rrezatimi pasi kishte shkuar të kërkonte ndihmë.

Deri në fund të vitit 1945, numri i njerëzve që kishin vdekur në Nagasaki vlerësohej rreth 70,000. Bomba e hedhur mbi Hiroshima disa ditë më parë vrau 140,000 njerëz. Në total, rreth 400,000 njerëz u ekspozuan ndaj të dy bombave. Shumica e madhe e tyre ishin civilë, kryesisht gra, fëmijë dhe të moshuar. 

Unë e tregova këtë përvojë në fjalimin tim në ceremoninë e çmimit Nobel për Paqen në dhjetorin e kaluar, kur e pranova çmimin në emër të “Nihon Hidankyo”, Konfederatës Japoneze të Organizatave të të Mbijetuarve nga Bombat A dhe H. Komiteti na dha këtë çmim në njohje të punës që kemi bërë gjatë 70 viteve të fundit për të ndërtuar dhe forcuar tabunë globale kundër përdorimit të armëve bërthamore. Ne e kemi bërë këtë përmes përdorimit të dëshmive të “hibakusha-ve”, siç quhemi ne të mbijetuarit e bombës atomike dhe anëtarët e “Nihon Hidankyo”, për të përhapur njohurinë në mbarë botën se çfarë bëjnë armët bërthamore ndaj qenieve njerëzore.

Shpërthimi është i ngulitur në kujtesën e atyre që mbijetuan.

Yoshie Oka, 14 vjeç, ishte në detyrë vrojtimi në një bunker në Hiroshima.

“Teksa po shikoja në anën tjetër të dhomës për të folur me personin pranë meje, ndodhi një flakë e bardhë,”kujton ajo. Zonja Oka u hodh nën disa pajisje, por arriti të dilte jashtë me një shoqe klase që gjithashtu mbijetoi.

“Gazi radioaktiv ishte si mjegull, dhe nuk mund të shihnim as 10 metra përpara nesh,” tha ajo. 

Një tjetër e mbijetuar nga Hiroshima, Setsuko Thurlow, ka përshkruar çfarë ndodhi pranë pikës zero, ku mijëra studentë po ndihmonin për të pastruar rrugët nga zjarret.

“Pothuajse të gjithë u dogjën dhe u avulluan pa lënë gjurmë, dhe më shumë vdiqën brenda disa ditësh,” tha ajo. “Në këtë mënyrë, grupmosha ime në qytet u shua pothuajse e gjitha.” 

Pas një shpërthimi bërthamor, një valë goditëse e madhe udhëton me qindra kilometra në orë. Përtej zonës së menjëhershme, shpërthimi shkakton dëmtime në mushkëri, dëmtime në veshë dhe gjakderdhje të brendshme. Valët e nxehtësisë shkaktojnë djegie të rënda dhe zjarre në një zonë të gjerë, shpesh duke çuar në stuhi të mëdha zjarri. 

Sumiteru Taniguchi, që ishte 16 vjeç në Nagasaki, ishte duke hipur në biçikletë.

“Në flakën e shpërthimit u flaka nga biçikleta dhe u përplasa me tokën,” tha ai. Zoti Taniguchi pa se fëmijët që kishin qenë duke luajtur përreth ishin të gjithë të vdekur. Ai ishte më shumë se një kilometër e gjysëm larg nga shpërthimi, por pësoi djegie të rënda në shpinë, krahun e majtë dhe këmbën e majtë që u infektuan shpejt. Ai kaloi gati katër vjet në spital për t’u rikuperuar.

Pastaj vjen ndikimi shkatërrues i helmimit nga rrezatimi. Në Hiroshima, një djalë, 7-vjeçari Toru Ikemoto, dhe motra e tij 9-vjeçare, Aiko, ishin brenda në momentin e shpërthimit, por brenda pak ditësh filluan të humbnin flokët, i zuri temperatura dhe nuk mund të hanin, dhe mishrat e dhëmbëve u filluan t’iu gjakoseshin. Edhe pse të dy e kaluan fazën akute të gjendjes, ata vdiqën nga pasojat e mëvonshme. Toru vdiq kur ishte 11 vjeç dhe Aiko kur ishte 29. 

Shumë fëmijë që ishin ende në barkun e nënës në atë kohë lindën të vdekur ose me defekte në lindje. Frika për të dëmtuar fëmijët tanë të palindur, e kombinuar me stigmën që lidhej me ekspozimin ndaj bombës, na ka penguar shumë prej nesh të krijojmë familje.

Sot, tabuja bërthamore është në prag të shpërbërjes. Luftërat aktuale në Europë dhe Lindjen e Mesme që përfshijnë shtete me armë bërthamore, në të cilat ka arsye të forta për të besuar se ligji ndërkombëtar po shkelet rregullisht, dhe kërcënimet nga palët ndërluftuese për të përdorur armë bërthamore, po e dobësojnë tabunë ndaj përdorimit të tyre. India dhe Pakistani, për fat të mirë, nuk përdorën arsenalin e tyre bërthamor në një konflikt të fundit, por përplasja na kujtoi se luftërat mes fuqive bërthamore mund të ndodhin. 

Çmimi Nobel për Paqen që morëm dërgon një mesazh për të rinjtë, se ata duhet të jenë të vetëdijshëm se po përballemi me një emergjencë, dhe për nevojën që të shohim një lëvizje më të madhe të aktivistëve të rinj që punojnë për të trajtuar kërcënimin bërthamor. Edhe këtu në Japoni, jo mjaft njerëz e shohin këtë si një çështje urgjente. 

Ne e kemi zgjidhjen në duart tona: Traktati i Kombeve të Bashkuara për Ndalimin e Armëve Bërthamore. Traktati jo vetëm që ndalon armët bërthamore dhe të gjitha aktivitetet që lidhen me prodhimin, vendosjen dhe përdorimin e tyre, por gjithashtu kërkon që vendet që janë pjesë e traktatit të ofrojnë mbështetje për njerëzit që janë dëmtuar nga armët bërthamore në të kaluarën dhe për pastrimin e zonave që janë përdorur për testime bërthamore.

Më shumë se katër vjet pasi traktati hyri në fuqi, gjysma e të gjitha vendeve në botë e kanë nënshkruar, ratifikuar ose i janë bashkuar drejtpërdrejt. Por më shumë vende duhet të bashkohen. Për fat të keq, ne po shohim disa vende, veçanërisht ato që kanë armë bërthamore dhe aleatët e tyre që në mënyrë efektive miratojnë përdorimin e tyre, që, për fat të keq, përfshijnë edhe Japoninë, po kthehen drejt një mbështetjeje të shtuar te parandalimi bërthamor si një strategji ushtarake.

Nuk ekziston diçka e tillë si mbrojtje nga armët bërthamore. Nëse njerëzit që avokojnë për më shumë mbështetje ndaj armëve bërthamore do të kuptonin me të vërtetë se çfarë ndodhi 80 vjet më parë në qytetin tim dhe në Hiroshima, ata do të shihnin sa jo reale është të mendosh se këto armë të mbrojnë. Parandalimi bërthamor nuk është gjë tjetër veçse fuqi për të frikësuar. 

Nëse njerëzimi nuk ndjek paqen përmes ligjit ndërkombëtar të bazuar te Kombet e Bashkuara dhe traktatet e tyre, brezi tjetër shumë mirë mund të jetojë për të parë Luftën e Tretë Botërore, dhe kjo do të ishte vërtet katastrofike për të gjithë ne. Siç ka thënë njëherë Presidenti John F. Kennedy për natyrën ekzistenciale të kërcënimit bërthamor: 

“Armët e luftës duhet të shfuqizohen përpara se të na shfuqizojnë ne.” / Përktheu Lapsi.al