Intervstë me Nita Qahilin: Për Artin, bubrrecat dhe rrezikun nga AI

Lajme

Gazeta Express

15/06/2025 13:22

Që nga kujtimet e fëmijërisë me bubrrecat e pikturuara e deri te ambiciet për të themeluar një muze të së ardhmes, Nita Qahili reflekton mbi artin si trashëgimi, imagjinatë dhe si arkitekturë e të bërit.

Këtu në Suzanne Podcast, shpesh e përcjellim punën e Galerisë Qahili në seksionin tonë javor Monday Marks. Prandaj ishim kureshtare të bisedonim me Nita Qahilin, që menaxhon këtë galeri familjare. Nga pasditet e fëmijërisë duke ripërshkruar pikturat e babait, deri te pasioni i sotëm për kurimin e ekspozitave, Nita Qahili duket sikur gjithmonë ka jetuar në një botë të formësuar nga imazhet, teksturat dhe pyetjet. Ajo është një vajzë e Prishtinës, por edhe artiste multidisiplinare, kuratore – një prodhuese e vërtetë kulturore me praktikë që përfshin dizajn grafik, histori arti, edukim dhe botim.

Puna e Nitës reflekton një kujdes të thellë ndaj njerëzve, procesit dhe vendit. Na pëlqen mënyra si ajo lëviz lirshëm mes drejtimit të një hapësire arti dhe ëndrrave për muze të së ardhmes. Në këtë bisedë TenTen, Nita na flet për rritjen mes skulpturave dhe hijet, vizionin e saj për Galerinë Qahili, shpresën për ekspozita spekulative që “kujtojnë të ardhmen” dhe për ato që nuk e lënë të flejë natën!

Cili ishte vepra jote e preferuar e artit në fëmijërinë e hershme? Çfarë emocionesh të sillte kur ishe e vogël?

U rrita e rrethuar nga arti. Çdo cep i banesës sonë ishte i mbushur me pikturat e babait tim dhe ato të miqve të tij artistë. Përveç tyre kishim edhe shumë skulptura – prej mermeri, suve apo druri – ndaj duhej gjithmonë të lëviznim me kujdes që të mos përplaseshim me to dhe të mos lëndoheshim.

Më kujtohet shumë qartë një seri pikturash të babait që përfshinin mizat. Ulesha dhe përpiqesha t’i numëroja, e magjepsur nga ajo çfarë po bënin, sikur të kishin një botë të fshehtë vetëm të tyren. Kishim gjithashtu shumë libra arti në shtëpi dhe na pëlqente t’i shfletonim. Më kujtohet një rast kur prindërit na dhanë letra, bojëra dhe lapsa, dhe na ftuan të përpiqeshim të riprodhonim një nga pikturat në libra. Ishte një sfidë, por edhe një lojë – një ftesë për të hyrë në botën e veprës përmes duarve tona.

Ka një vepër nga ato libra që më ka mbetur në mendje. U përpoqa ta kopjoja, pa sukses, duhet thënë. Ishte një fytyrë abstrakte, shumë e gjallë dhe ekspresive. Për mua, dukej si koka e një burri e mbushur me ndarje të ndryshme, secila e ngjyrosur ndryshe. Ende e kam versionin që vizatova kur isha fëmijë, dhe tani, kur e shoh, në fakt më duket mjaft e bukur.

Së fundmi, babai ma tregoi veprën origjinale që kisha përpjekur të kopjoja. Çuditërisht, nuk më ngjalli të njëjtën ndjesi si dikur. Dukej më pak e gjallë, më e largët. Më bëri të kuptoj sa shumë vjen magjia e artit nga mënyra se si e përjetojmë – sidomos kur jemi fëmijë.

Galeria Qahili është aktive tashmë prej më shumë se një dekade. Si ka evoluar vizioni yt për këtë hapësirë që nga fillimi e deri më sot?

Gjithçka nisi si një hobi, një projekt pasioni i mbështetur në dashurinë e thellë për artin dhe komunitetin. Prindërit e mi blenë tokën dhe ndërtuan ndërtesën nga themelet. Në fillim, hapësira që sot është galeria ishte atelieri i babait tim – e mbushur me tela, mjete pune dhe kaosin e qetë të krijimit. Por me kalimin e kohës, pamë potencialin që të bëhej diçka më shumë. Vendosëm ta shndërronim në galeri, jo vetëm për të ekspozuar punën e babait, por për të krijuar një hapësirë për artistë të tjerë dhe zëra të rinj.

Fillimisht, gjithçka ishte relativisht e thjeshtë: organizonim ekspozita, ftonim artistë dhe krijonim një vend ku dashamirët e artit mund të mblidheshin dhe të lidheshin me njëri-tjetrin. Por sa më shumë përfshiheshim, aq më shumë kuptonim thellësinë dhe kompleksitetin e asaj çfarë do të thotë të menaxhosh një hapësirë kulturore. Kishte shumë punë që ndodhte në prapaskenë – kërkime të vazhdueshme, rrjetëzim, dhe të mësuarit në mënyrë të pandërprerë. Filluam të vizitonim galeri të tjera, të takoheshim me kuratorë dhe galeristë, dhe të diskutonim faktorët më të gjerë që ndikojnë në suksesin dhe qëndrueshmërinë e një hapësire të tillë.

Ajo që ndryshoi rrënjësisht perspektivën time ishte programi i studimeve pasuniversitare në Arts, Culture and Society në Universitetin Erasmus. Gjatë atyre viteve fillova të kuptoja se proceset që ne i zbatonim në mënyrë intuitive – mënyra jonë e të menduarit, organizimit dhe reflektimit kritik – nuk ishin të rastësishme apo të improvizuara. Në fakt, ato bazoheshin në koncepte të forta dhe të njohura brenda botës së artit bashkëkohor. Kjo njohje më dha siguri dhe qartësi. Më tregoi se jo vetëm që jemi të aftë, por edhe të sinkronizuar me diskurset globale – dhe se vërtet mund ta bëjmë këtë.

Duke reflektuar mbi këto dymbëdhjetë vite, e shoh sa shumë është transformuar galeria jonë. Vizioni është rritur, hapësira është zhvilluar, dhe mënyra si njerëzit sillen dhe angazhohen me artin është ndryshuar. Sidomos gjatë gjashtë viteve të fundit, galeria është bërë më shumë se thjesht një vend për ekspozita. Tashmë është një hapësirë për të mësuar, për dialog, eksperimentim dhe shkëmbim kulturor.

Kur mendoj për të ardhmen, e shoh si një rrjedhë të natyrshme: të transformojmë galerinë në një muze privat. Një institucion që jo vetëm ekspozon, por edhe ruan, edukon, boton dhe sfidon kufijtë – duke ofruar të njëjtin thellim dhe rëndësi si institucionet e mëdha kulturore në botë. Është një vizion i madh, por një vizion për të cilin jemi të përkushtuar me pasion.

Lexojeni intervistë e plotë këtu: https://suzannepodcast.substack.com/p/tenten-with-nita-on-art-ants-and