Intervista e javës/ Agnes Varda, mbledhësja e pasioneve

Arte

Gazeta Express

09/05/2025 14:38

Agnès Varda (1928 – 2019), regjisore, skenariste dhe fotografe franceze.

Botuar së pari në: Indiewire, www.indiewire.com, 5 dhjetor 2009.

Filmat e Agnès Vardës janë të dendur me Agnès Vardën – realitetin e saj, mendimet e saj, zërin dhe pasionin e saj. Filmat e saj fiksion – ‘La Pointe Courte’ (1954), Cléo de 5 à 7’ (1961), ‘Le Bonheur’ (1964), ‘Vagabond’ (1985) – janë vepra të mëdha feministe që eksperimentojnë me temën dhe formën si filmat më të mirë të New Wave franceze. Ajo konsiderohej pararendëse e lëvizjes së nderuar kinematografike të Truffaut dhe Godardit dhe s’do mend ajo ishte ndikuese në ton dhe në stil. Varda, sidoqoftë, me gjasë është më e njohur për talentin e saj si dokumentuese, çka e ka shtuar numrin e saj të filmave fiksional dhe jo-fiksion. Edhe veprat dramatike si L’une chante, l’autre pas, (1977) shërbejnë si dokument i kohëve të tyre – në këtë rast specifik, telashet feministe të të gjashtëdhjetave dhe të të shtatëdhjetave. Shkëlqimi i Vardës është më i dukshëm sidoqoftë në vepra si Jacquot, një portret i burrit të saj të ndjerë, filmbërësit Jacques Demy (Umbrellas of Cherbourg), ‘Vagabond’ dhe filmat e shkurtër i mahnitshëm si ‘Opéra Mouffe’ dhe ‘Salut les Cubains’, që përdor shkathtësitë që ajo i ka mprehur gjatë viteve të hershme si fotogazetare.

Për dokumentarët e saj më të vonë, Les Glaneurs et la Glaneuse (Kallëzambledhësit dhe unë), Varda e ktheu minikamerën e saj DV në një praktikë të vjetër – të mbledhë atë që ka mbetur pas korrjes – të krijojë një portret të ditëve moderne të “kallëzambledhësve”, atyre njerëzve të uritur që jetojnë me mbeturinat që ne të tjerët i kemi hedhur dhe atyre, si ajo vetë, që krijojnë art nga imazhet e dhe materialet që i mbledhin.

Andrea Meyer ka folur me regjisoren legjendare rreth lidhjes me audiencën e saj, intuitën, prodhimin e filmit dhe shkrimin mbi kinemanë.

Andrea Meyer: Mbledhja e kallinjve është një temë fort e pazakontë. Vras mendjen çka ju çoi te kjo si temë për një dokumentar.

Agnès Varda: Mbledhja e kallinjve në vete nuk është e njohur – është harruar. Fjala në frëngjisht është passé. Kësodore isha e intriguar nga njerëzit në rrugë që mblidhnin ushqime. Mandej mendova, çka po ndodh në arat me grurë? Asgjë nuk ka mbetur në fushat me grurë. Kështu që shkova tek arat me patate dhe gjeta këto patate në formë të zemrës dhe më bëri të ndihesha mirë. Më bëri të ndihesha se isha në rrugën e duhur.

AM: Ju fusni shumë gj nga vetja juaj dhe emocionet tuaja në filmat tuaj, kjo e bën edhe audiencën të vërë veten e vet aty po ashtu.

AV: Saktësisht. Ju e dini, kjo është ajo që përnjëmend dua – të involvoj njerëzit. Secilin person. Audienca nuk është tufë njerëzish. Ju e dini, nuk është “Audience”. Për mua janë një qind, tre qind, pesë qind njerëz. Është një mënyrë për të takuar gruan, burrin. Është e ekzagjeruar, por, përnjëmend, unë jap mjaftueshëm nga vetja ime, kështu që ata duhet të vijnë tek unë. dhe duhet të vijnë te njerëzit që unë i bëj t’i takojnë (në film). Unë nuk mendoj se ne i harrojmë ata. Ngase njerëzit (që i intervistoj) janë shumë unikë, shumë bujarë – dinë shumë për shoqërinë. Nuk janë të pakëndshëm, të këqij. Janë bujarë. Janë të thinjur, anonimë – po pra, njerëz të poshtëruar, në njëfarë mënyre. Në njëfarë mënyre, ata na bëjnë të ndihemi se jemi ne ata që duhet të turpërohen, jo ata. Dhe, s’do mend, unë përdor bukur shumë energji t’i bëj të duken mirë, të shprehin gjërat qartë, përfshirë dhimbjen, tërbimin, vështirësinë e të jetuarit, e të ngrënit. Pra, ne të tjerët hamë më tepër se sa që duhet gjithë kohës. Çdonjëri nga ne. Ndërsa gjysma e botës vuan urie.

AM: Duket se e shijoni përvojën e realizimit të një filmi?

AV: Nganjëherë më dalin lotët, ëh. Ai burri në karvan ishte shumë i dhimbshëm. E kishte humbur punën, e kishte humbur gruan, i kishte humbur fëmijët. Atëherë ti e ndien se duhet të rrish i heshtur, të dëgjosh dhe të përpiqesh të jesh sa më i padukshëm në karvan. Me një kamerë të vogël, përpiqem të mos e trazoj rrjedhën e fjalëve të tij. Pastaj vjen editimi dhe ti e sheh se çfarë do të bësh me të. Në sheshet e hapura, lëvizja pareshtur. Kisha shumë dhimbje të shihja gratë e moshuara, që kishin vështirësi të përkuleshin – dhe dilnin jashtë me një copë bukë. Pastaj prapë kërruseshin të merrnin ndonjë gjë tjetër. Kështu pra, aty është një grua e moshuar? Ajo shkon tek ato vezët. Shumica prej tyre janë të thyera. E gjen një kuti dhe ia del t’i gjejë ca vezë të pathyera. Kur ti e di çmimin e një veze, ti e kupton se ajo ka nevojë për para. S’do ta bënte këtë gjë gjysmë ore për të gjetur gjashtë vezë. Kështu që zemra ime e pësoi shumë rëndë për shkak të atij mjerimi.

AM: Sa nga ajo që keni xhiruar ishte e planifikuar?

AV: Shumë pak gjë ishte planifikuar. Ajo që planifikohet është të takosh këtë a atë person. Pastaj shkon t’i kërkosh, çka të merr një kohë të mirë. Nuk kisha ndonjë listë të kallëzambledhësve. Më duhej t’i gjeja.

AM: Mbledhja e kallinjve u bë një metaforë për shumë gjëra, edhe filmbërjen.

AV: Paj po. Është e vërtetë se filmimi, posaçërisht dokumentari, është mbledhje e diçkaje. Ngase ti zë atë që e gjen; përkulesh; shkon përqark; je kureshtar; përpiqesh të kuptosh ku janë gjërat. Por, s’mund ta çosh analogjinë më tutje, sepse ne nuk filmojmë vetëm mbeturinat. Edhe pse ka një analogji rreth njerëzve që shoqëria i hedh anash. Por është analogji shumë e rëndë.

AM: Një prej gjërave të tjera që e bëjnë filmin kaq tërheqës, si edhe veprat e tjera tuaja, është se ka të bëjë me ju po aq sa edhe me njerëzit jetën e të cilëve ju e dokumentoni. Vetë filmoni veten tuaj – duart tuaja, fytyrën tuaj, bile edhe blanat në tavanin tuaj.

AV: Kam dy duar. Njëra mban kamerën – tjetra në njëfarë mënyre aktron. Ma ka ëndja idenë se këto kamera dore – ato gjërat e reja numerike – janë të lehta, por nga ana tjetër shumë “makrofotografike”. A e dini çka është makro? Mund t’iu qasesh gjërave nga shumë afër. Mundem, me njërën dorë, ta filmojë tjetrën. Ma ka ëndja idenë se njëra dorë do të jetë prore duke mbledhur, tjetra prore duke filmuar. Më ka shumë ëndja idenë e duarve. Duart janë vegël e mbledhësve, e dini. Duart janë veglat e piktorit, artistit.

AM: Kam vënë re se keni pasur pothuajse të njëjtat kuadratura si te Jacquot, vetëm se janë flokët dhe duart e Jacquesit. Ato kuadratura janë shumë të bukura, aq të mbushura me emocione.

AV: Kur e kam bërë filmin timin, kam menduar se thjesht po bëja autoportretin tim, në njëfarë mënyre. Tash, shumë shikues – më vjen mirë që e hodhe fjalën këtu, se askush s’e ka bërë – kanë ardhur dhe më kanë thënë, “Kjo ishte shumë prekëse, përgjatë viteve ju keni arritur të njëjtat kuadratura siç keni bërë me Jacquesin: flokët e tij, sytë e tij dhe krahët e tij. Dhe dora e tij, me atë unazën e vogël”. Dhe thonë, “Në njëfarë mënyre, ishte si të prekje dorën e tij të filmit, përgjatë viteve”. Kur një burrë ma tha këtë, unë qava. S’e kisha vënë re këtë. Ju e dini, falë Zotit unë përpiqem të jem shumë e zgjuar në dhomën e editimit. Por ku filmoj, përpiqem të jem shumë instinktive. Duke ndjekur intuitën time – a është kjo fjala e duhur? Duke ndjekur lidhjen time, asociacionet e mia të ideve dhe imazheve. Dhe se si një gjë shkon tek një tjetër. Po pastaj, kur e bëj editimin, jam strikte dhe mundohem të jem strukturale. Po kur ai ma tha këtë, unë s’e kisha menduar kurrë. Por ai tha, “I keni bërë të njëjtat kuadratura”. Isha e impresionuar, qava. Dhe ai tha, “S’doja t’ju lëndoja”. Unë i thashë, “Nuk më keni lënduar – më keni bërë të ndihem mirë”. Po qaja, por ai më bëri të ndihesha, oh, se po bashkohesha me Jacquesin, në njëfarë mënyre. Dhe mendova: Mirë pra, më vjen mirë që punoj sipas intuitës. Ngase po ta kisha organizuar këtë, s’do ta kisha pëlqyer kaq shumë. E kuptova se kjo është të jesh artist, ëh – ngase punon me intuitë. I bën gjërat e duhura, në vendin e duhur, me imazhin e duhur, me ndjenjat e tua.

AM: intuita juaj është po ashtu përgjegjëse edhe për atë digresionet tuaja të mrekullueshme te Kallëzambledhësit.

AV: Është si një koncert xhazi. Ata marrin një temë, një temë me nam. Luajnë bashkërisht si në kor. Pastaj trumbeta fillon me një temë dhe bën një numër. Pastaj në fund të solos së tij, tema rikthehet dhe ata kthehen te kori. Pastaj atë temë e merr përsëri pianoja. Ai hallakatet duke luajtur, apo jo, pastaj kthehet prapë te tema dhe prapë te kori. Kam ndjesinë se digresionet e mia ishin të kësollojta – një çikëz fantazi; një çikëz liri e luajtjes së muzikës së gjërave që unë i ndiej, gjërave që i dua. dhe kthehem te tema: njerëzit jetojnë me mbetjet tona. Njerëzit ushqehen me atë që ne e hedhim (tutje). Dhe unë them “ne” ngase je ti, jam unë, është secili.

AM: Çka do të thotë për ju kjo retrospektivë e veprës suaj?

AV: Epo, do t’jua them. Kam pasur një retrospektivë në MoMA; kam pasur një në American Cinematheque; kam pasur një Walker Art Center of Minneapolis; në Francë kam pasur një në The Cinematheque. Epo, po plakem dhe njerëzit kanë nisur t’i mbledhin filmat e mi.

AM: çka mendoni se u ofrojnë njerëzve filmat e tu sot?

AV: Eh, duhet të ma thoni ju këtë.

AM: Ky do të ishte mashtrim. Çka mendoni?

AV: Do të thosha energjinë. Do të thosha dashurinë për filmimin, intuitën. Mendoj, një grua që punon me intuitën e saj dhe përpiqet të jetë inteligjente. Është si një rrymë ndjenjash, intuite dhe gëzimi i zbulimit të gjërave. Të gjej të bukurën ku ndoshta nuk është. Të shoh. Dhe, nga ana tjetër, të mundohem të jem strukturale, e organizuar; të mundohem të jem e zgjuar. Të bëj atë që besoj se është cinécriture, çka unë vazhdimisht e quaj kino-shkrim. Çka nuk është skenar. Çka nuk është thjesht fjalë të rrëfyera. Është të zgjedhësh temën, të zgjedhësh vendin, sezonin, ekipin, të zgjedhësh kuadraturat, thjerrëzat, dritat. Të zgjedhësh qëndrimin tënd ndaj njerëzve, aktorëve. Pastaj të zgjedhësh editimin, muzikën. Të zgjedhësh muzikantët bashkëkohorë. Të zgjedhësh tonin e miksimit. Të zgjedhësh materialin publicistik, katalogun, posterin. E dini, është një punëdore e filmbërjes – në çka besoj përnjëmend. Unë e quaj këtë kino-shkrim. Mendoj, nëse një film është bërë mirë, është një film  shkruar mirë, për mua. Kino-shkruar. Pra, luftoj për këtë. Sado që unë e di se disa skenarë mund të jenë bëhen tok me ndonjë regjisor tjetër dhe me një editor tjetër. Kam parë filma të bërë për mrekulli në këtë mënyrë. Por mënyra si filmoj unë është, unë dua të jem e përgjegjshme për të tërën. Kurrë nuk punoj me projektet e njerëzve të tjerë, me skenarët e njerëzve të tjerë. Është modeste, por unë e bëj punën time, duke u munduar ta bëj të besueshme, prekëse. Mundohem të jem e zgjuar, duke e bërë audiencën te jetë inteligjente. Dhe po ju them – ata sillen si një audiencë inteligjente me mua. Parashtrojnë pyetje të mira; flasin me mua pas ekranizimeve; më tregojnë gjëra personale – duan të jenë të involvuar. Më thonë se janë të prekur. Kjo është një ndjesi e mirë. S’ka asgjë fare të bëjë me fitimet nga filmi. Shpresoj të dalë mirë, por është krejt gjë tjetër. Jam e lumtur kur ka sukses. Ju e keni parë se si 1001 net ishte një dështim i vërtetë. Por kur njerëzit flasin për të dhe e pëlqejnë – atëherë është në rregull. Nuk m’i shter energjitë; nuk më bën të ndihem se jam dështake, a gjëra të tilla. Kam dështime, kam edhe suksese.

AM: Ky i fundit është i bukur, të gjithë do ta duan.

AV: Jam në rrugë përsëri. Do të jem në rrugë, po. E lirë – duke u munduar të jem e lirë. Nga ajo që njerëzit bëjnë; nga suksesi. E dini, duke u munduar të jem e lirë nga gjërat e vogla. Ndihem bukur fort në rrugë. Megjithëse jetoj në qytet dhe e kam një çati.

AM: Një çati të bukur, do të tthosha.

AV: Një çati të çarë, mund të shtoj – por do ta ndreq. A s’ju duket qesharake mënyra se si them (tavani) se mund të jetë pikturë – se mund ta adhurojmë në ndonjë muze? Po, gjithçka mund të jetë art. Gjithçka mund të jetë e bukur. Le të mos jetë, “Ky është tavani i prishur. Dhe ky është muzeu”. Tavani është i prishur – më trazon, pikën. Po rrjedh uji – taktaktak. Por shiko, pse duhet të shkoj në muze dhe të them: “Tapies është e bukur kur e kam një (tavan)?”. (Në film) unë them, “tavani im është vepër arti”. Kjo është të kthesh në jetë – apo jo, jo vetëm të të duket e bukur – habi, gëzim, argëtim. Të gjesh argëtim diku ku nganjëherë ka veç mërzi; të gjesh argëtim kur është barrë. Gjithmonë mund ta bësh një gjë të duket ndryshe. Çka është një mënyrë të them se jam, në njëfarë mënyre, e mbrojtur nga të qenët e palumtur. Ka shumë palumturi në jetën time, ka dhimbje të madhe. Dhe jam e mbrojtur, në njëfarë mënyre. Ju e dini, ndihem sikur edhe njerëzit e vdekur përreth meje po më mbrojnë. Pra nuk kam edhe aq të drejtë të qahem.

/Marrë nga: ‘Agnès Varda, Interviews’, Edited by T. Jefferson Kline, University Press of Mississippi/ Jackson, 2014

/Gazeta Express