Gropa, vetura luksoze dhe Enver Hoxha, “Die Welt”: Në Shqipëri mos i beso Google Maps

Lajme

Gazeta Express

31/08/2025 14:01

Kushdo që bën një udhëtim me makinë nëpër Shqipëri mund të gjejë pamje marramendëse, por do të duhet të jetë përgatitur mirë për orientimin dhe për takime të çuditshme. Një udhëtim në një vend ku makina është simboli më i lartë i statusit.

Nga Teseo La Marca, “Die Welt”

4 orë në një rrugë me gropa që dukeshin si kratere guaskash. Asfalti ishte i pabarabartë ose nuk kishte fare. Shkëmbinj dhe degë që përplaseshin kërcënueshëm mbi makinë. Tundimi për t’u dorëzuar dhe për t’u kthyer pas ishte i madh. Por pastaj papritmas: një asfalt tëreqës, i teknologjisë së fundit, i niveluar dhe i shënuar në mënyrë të përsosur. Marr frymë lirisht dhe shtyp pedalin e gazit deri në fund.

Asnjë shofer tjetër nuk ka arritur deri këtu; e kemi të gjithë autostradën për vete. A është kjo një dhuratë nga qielli? Apo thjesht vepër e një zyrtari të korruptuar që ka shpenzuar këtu ndonjë sasi parash për zhvillim? Pas disa minutash, vjen përgjigjja: autostrada papritur dhe pa asnjë paralajmërim të çon në një shteg të pashtruar të denjë për rrugë me mushka, të ndërprerë nga kanione të panumërta të vogla të krijuara nga rrebeshi i fundit. Frenoj me forcë tamam në kohë.

Gropa dhe një rrugë shtetërore e shënuar gabimisht në Google Maps: Kjo është ajo që duhet të prisni kur nisni një udhëtim me makinë në Shqipëri. E megjithatë, ia vlen ta eksploroni me makinë këtë shtet të vogël ballkanik, jo më të madh se Brandenburgu. Një vend i vogël që ka shumë për të ofruar, nga plazhet me rërë në Adriatik deri te malet e larta alpine, nga kishat ortodokse deri te xhamitë osmane.

Marrja me qira e një makine në Shqipëri është e lehtë dhe relativisht e lirë. Për më tepër, shumë shqiptarë flasin gjermanisht, italisht ose anglisht në hotele dhe restorante. Ata që janë të gatshëm të përballen me trafikun e zhurmshëm të Tiranës ose të Durrësit dhe rrugët me gropa në brendësi të vendit do të shpërblehen bujarisht: me fshatra piktoreske, shkëmbinj të frikshëm dhe pamje marramendëse të Rivierës Shqiptare. Gjatë rrugës, ka mundësi të shumta për të zgjeruar horizontet tuaja.

Mësimi 1: Mos u mbështetni te Google Maps

Rrugët e këqija të Shqipërisë nuk dolën krejtësisht nga hiçi. Vendi ka një histori të kohëve të fundit të trazuar, ndonjëherë tragjike. Kur diktatura staliniste e Enver Hoxhës u shemb në vitin 1990, vendi mesdhetar u zhyt në një kaos të ngjashëm me atë të luftës civile, nga i cili u rikuperua ngadalë.

Sot, Shqipëria është një vend kandidat për në BE, ku progresi i shpejtë dhe kushtet para-industriale përplasen pa mëshirë. Kjo është arsyeja pse rrugët e shtruara mirë nuk ekzistojnë as në Google Maps, ndërsa shtigjet e mushkave ndonjëherë shënohen si autostrada. Megjithatë, turizmi është rritur ndjeshëm vitet e fundit. Edhe pse marketingu profesional i destinacioneve është ende në zhvillim e sipër, vendi është bërë një destinacion jo aq sekret për pushime, falë përhapjes së zellshme të informacionit gojë më gojë. Përveç peizazhit, udhëtarët shprehin entuziazëm për çmimet e përballueshme dhe mikpritjen në dukje të pakufishme shqiptare.

Kështu që e vizitova destinacionin tërheqës edhe për gruan time. Së pari morëm tragetin nga Italia përtej Adriatikut për në Durrës, ku do të merrnim me qira një makinë për të eksploruar jugun e vendit. Destinacioni ynë i parë është Berati, një qytet me arkitekturë osmane. Rruga më pas na çon përtej Vjosës (lumi i fundit i madh i egër i Evropës) deri te burimet termale pranë Përmetit. Prej andej, janë vetëm disa kalime për në shkëmbinjtë e Rivierës Shqiptare me plazhet e saj të gjata.

Për të ecur përpara, nuk duhet të mbështeteni vetëm te hartat dixhitale, por duhet të dëgjoni edhe këshillat e vendasve herë pas here.

Mësimi 2: Makinat e shtrenjta janë një çështje e ndjeshme

Mjeti ynë për udhëtim është një Citroën C1 i vogël, i kuq. Me të bie pak në sy në qytetet shqiptare – dukesh si një i varfër. Në rrugën drejt Beratit të dalin përpara thuajse vetëm furoristrada luksoze të lëmuara. Markat gjermane si Mercedes, BMW dhe Audi janë veçanërisht të pëlqyera. Ndërsa në fshatra has ende shumë “rrangalla” të vjetra.

Makina e bosëve krijojnë një kontrast të çuditshëm me fasadat e rrënuara të shtëpive që qëndrojnë të shpërndara nëpër peizazh. Shqipëria, me një prodhim të brendshëm bruto për frymë rreth 10.000 dollarë amerikanë, është ndër vendet më të varfra të Evropës; 4,5% e popullsisë është e kequshqyer, ndërsa shumë shtëpi mbeten skelete të papërfunduara për mungesë parash.  

Nga vjen, pra, kjo “begati makinash”? Kush mund ta dijë më mirë sesa ata që lëvizin me këto makina luksoze rreth e rrotull? Nga një BMW X5 i bardhë para nesh zbresin tre të rinj me shpatulla të gjera dhe nofulla të forta. Shoferi nuk e merr me humor pyetjen time disi të turpshme: “Shiko rrugët. Duhet të kesh makina të mëdha e të forta.” Një argument bindës. Dhe duke parë shtatin e tyre e shikimet e ashpra, pyetje të tjera nuk kishin më vend.

Mësimi 3: Mos merr njerëz në autostop natën

Është mbrëmje, jemi afër Beratit dhe e kuptojmë se ka njerëz për të cilët rrugët e këqija ndoshta janë edhe një përparësi. Sa më shumë errësohet, aq më shumë shfaqen ata në dritën e fenerëve. Të përkulur e të vetmuar ecin përgjatë rrugës. Ndonjëherë gra, por më së shumti burra të moshuar, të tharë nga jeta. Nga vijnë dhe ku shkojnë, nuk di ta shpjegojë as plaku pranë të cilit më në fund ndalojmë, për t’i ofruar një vend në makinë. Dikur edhe unë kam udhëtuar me autostop dhe e di se sa mirë bën kur të marrin disa kilometra rrugë me vete.

Na duhet pak kohë derisa në hartë të gjejmë një vend që tingëllon si fjala që plaku, me xhaketën e grisur, përsërit vazhdimisht. Një gisht i ngritur, një buzëqeshje – kështu funksionon komunikimi në raste të tilla. Që plaku nuk flet shumë, nuk është keq, sepse ka një erë të tmerrshme alkooli.

Në vendmbërritje, plaku falënderon. Sërish një re fryme që përzien birrën me verën. Pastaj ai tërheq e shtyn fort dorezën e derës, përpiqet kot ta hapë. Vetëm kur diçka kërcet, më kujtohet se duhet të jetë aktivizuar mbrojtja për fëmijët. Dal jashtë dhe i hap derën plakut. Ai falënderon edhe një herë, pastaj largohet shpejt duke çaluar. Në tapetin e këmbëve la pas dorezën e këputur të derës. Lamtumirë, garanci e makinës me qira.

Mësimi 4: Enver Hoxha njeri i mirë?

Tomori, mikpritësi ynë në Berat, e ka një shpjegim. “Janë ata krejt të varfrit që ende ecin më këmbë nga një fshat në tjetrin,” na thotë ai, “njerëz të moshuar si unë, me pension rreth 200 euro në muaj.” Fati i tij është që ka një shtëpi të hijshme në qendrën historike të Beratit. Sot aty jep dhoma me qira për turistë. Me ato para ka blerë një biçikletë dhe i ka financuar djalit studimet në Tiranë.

“Edhe unë do të kisha dashur të udhëtoja gjatë jetës sime,” thotë Tomori nga tarraca e tij me pamje nga qendra e Beratit. Për shkak të shtëpive karakteristike të bardha me shumë dritare të vendosura simetrikisht, Berati quhet edhe “Qyteti i 1 mijë dritareve.”

Tomori do të kishte dashur të shihte Italinë, ose SHBA-të, shton ai. Por për shkak të kostove kjo ishte e pamundur. Dikur, nën diktaturën e Enver Hoxhës, ishte radioja ajo që ia ushqente kureshtjen për botën e madhe. Në fshehtësi, në dhomën e tij, dëgjonte stacionet italiane; i donte shumë këngët e Adriano Celentano dhe Caterina Caselli.

Ai flet rrjedhshëm italisht. “Por atëherë ruhesha që askush të mos e kuptonte,” tregon Tomori. Po të kishin marrë vesh njerëzit e gabuar që ai dëgjonte radio italiane, do ta kishin arrestuar si spiun.

Megjithatë, Enver Hoxhën, diktatorin paranojak të asaj kohe, ai prapë e quan “njeri të mirë”. Në socializëm, të paktën secili kishte një jetë të siguruar; djali i tij nuk do të ishte dashur të largohej. As drogë e as kriminalitet nuk kishte atëherë.

Sot, përkundrazi, këto janë. Prandaj për Tomorin edhe puna me makinat e bosëve është e qartë: “Të gjithë këta djem të rinj me fuoristrada të shtrenjta – ç’mendoni ju, nga e kanë gjithë këtë para? Të gjithë flenë me armën nën jastëk.” Për të, biçikleta mbetet më e dashura.

Mësimi 5: Edhe makinat e vjetra vlejnë si simbole statusi

Nga Berati udhëtimi vazhdon drejt maleve të egra të Përmetit, ku këmbët e lodhura nga udhëtimi i gjatë çlodhen sërish në ujin termal të burimeve të Bënjës, me temperaturë 25 deri në 30 gradë. Në sfond qëndron ura prej guri me harqe e Urës së Katiut nga shekulli XVIII, që të jep ndjesinë e një udhëtimi në kohë.

Malet e ashpra zëvendësohen shpejt nga kodrat bukolike. Rruga nga Përmeti deri në Adriatik kalon pranë tufave të deleve dhe mureve të vjetra prej guri. Interesante është se, sa më thellë futesh në provincën shqiptare, aq më pak shihen fuoristrada. Dhe megjithatë, këtu do të duhej të ishin më të nevojshëm. Në vend të tyre, has njerëz mbi gomarë ose mbi traktorë të vjetër që kullosin e tymosin.

Nëse pyet njerëzit e thjeshtë këtu, secili ka teorinë e vet për prejardhjen e makinave luksoze. Disa, si Tomori, e lidhin me tregtinë e drogës; të tjerë flasin për korrupsion. Dhe ai, thonë, e ka qendrën larg, në kryeqytet.
E vetmja gjë e padiskutueshme është se makinat në shoqërinë shqiptare kanë një rëndësi të jashtëzakonshme. Edhe kush drejton një Mercedes-Benz të vjetër e të gërvishtur, e mban atë gjithnjë të shndritshëm. Thuajse në çdo oborr, në çdo parking gjenden lavazhe të vegjël.

Një pronar i një lavazhi të tillë e shpjegon kështu dashurinë e shqiptarëve për makinën: “Një veturë është për shumë shqiptarë pasuria më e rëndësishme. Ata punojnë jashtë, jetojnë herë këtu, herë atje. Shtëpia mbetet dytësore, makina bëhet edhe më e rëndësishme.” Dhe kjo është e kuptueshme: Shqipëria është një vend tipik emigracioni – dërgesat e shqiptarëve të diasporës drejt atdheut janë të pazëvendësueshme për ekonominë. Në një vend ku jeta e mirë ka varur prej dekadash nga sa i lëvizshëm je, automobili merr pashmangshëm një kuptim të veçantë.

Mësimi 6: Ki besim te mikpritja

Në fund të udhëtimit tonë me makinë na ndodh megjithatë të hasim në një kontroll policie. Është pasdite vonë dhe dritat tona nuk ishin ndezur. “Your driving license”, thotë polici nga dritarja e hapur, kur kupton që unë nuk flas shqip. Më kap ankthi. Patentën time italiane e kisha humbur pak para këtij udhëtimi, ndaj kam vetëm një leje të përkohshme drejtimi italiane, që këtu nuk ka asnjë vlefshmëri. Polici më shikon me vëmendje. “Tourist?” pyet. Unë tund kokën. “You can go.”

Ja ku ishte sërish ajo mikpritje legjendare shqiptare. Edhe këtë herë na shpëtoi. Për të, për peizazhin dhe për kuzhinën e nënvlerësuar shqiptare ia ka vlejtur pa dyshim ky udhëtim.

Megjithatë, policia nuk kursen vetëm turistët. Pavarësisht kontrolleve të shpeshta në rrugë, nuk pamë asnjë fuoristradë të ndaluar; gjithmonë ishin makinat e vogla si e jona. Dhe nuk është për t’ua marrë për keq. Unë, si turist i paditur, mund të bëja pyetje naive e prapë pronarët e fuoristradave të më linin rehat – këtë e kërkon mikpritja shqiptare. Por për policët vendas nuk do të ishte kaq e lehtë të dilnin pa pasoja. /Përshtati në shqip Lapsi.al