Eseja e javës/ Tim Kreider: E di çka mendoni për mua

Arte

Gazeta Express

20/06/2025 16:48

Tim Kreider është eseist dhe kartunist amerikan. Ka botuar përmbledhjen me ese “We Learn Nothing,” më 2012; si dhe librin comic “The Pain–When Will It End?”. Ka shkruar për gazeta të njohura si The New York Times, The Men’s Journal, Nerve.com, The Comics Journal dhe Film Quarterly.

E DI ÇKA MENDONI PËR MUA

Nga Tim Kreider

Së fundmi kam marrë një e-mail që nuk ishte menduar për mua, por kishte të bënte me mua. Aksidentalisht më kishin futur në cc. Ky është njëri prej zareve më të errëta të komunikimit elektronik, Arsyeja nr. 697 pse interneti është i keq – pasoja e llahatarshme e shtypjes “reply all” në vend të “reply” ose “forward”. Konteksti është se kam marrë me qira një kope dhish për arsye që nuk janë relevante këtu dhe kam dërguar një e-mail në masë me fotografi të dhive të bashkëlidhura për të ilustruar a) unë kam dhi; dhe b) ishte gjë e mirë. Shumica e përgjigjeve që kam marrë shprehnin një adhurim me vend dhe zili për dhitë e mia, por mesazhi në fjalë nuk ishte menduar si përgjigje për mua po si një shtojcë drejtuar disa prej marrësve bashkëpunëtorë, duke psherëtirë rreth llojit të shpenzimeve që po bëja në kurriz të të ardhurave të mia të pamjaftueshme. Ishte përdorur edhe fjala ‘obobo’.

Shpesh kam menduar se sulmi i vetëm kibernetik më shkatërrues që një mendje djallëzore dhe anarkiste mund të shestojë do të ishte jo ai mbi ndonjë sektor ushtarak a financiar, por thjesht ai që do të bënte përnjëherësh universalisht publik çdo e-mail dhe tekst të dërguar kurdo herë. Do të ishte sikurse papritur të hiqej forca e fuqishme bërthamore nga universi; struktura e shoqërisë do të avullohej në çast, çdo martesë, miqësi dhe partneritet biznesor do të zhbëhej. Qytetërimi, që mbahet tok nga një web i brishtë i një të folure me takt, kapërcimesh të sjellshme dhe gënjeshtrash të bardha, do të kolapsonte në një apokalips kundërpadish të hidhëta dhe qarjesh, prishjesh e përleshjesh, shkurorëzimesh e bankrotimesh, skandalesh e dorëheqjesh, grindjesh të përgjakshme, zënkash, kërdi të papara nëpër rrugë dhe pakëanqësi të vazhdueshme.

Ky e-mail në fjalë nuk ishte, në vetvete, ndonjë gjë e madhe. Toni i e-mailit është dukshmërisht i lehtë të keqinteropretohet dhe mesazhet e miqve të mi lehtësisht do të mund të lexoheshin si një luajtje e kokës e përzemërt më parë se sa si rrotulli i syve përbuzës. Është fort e zoshme t’i bësh një analizë gramatikore fjalës ‘obobo’ në këtë kontekst. Dhe le të jemi të ndershëm – unë i kam punët tmerrësisht keq me para, por prore ma ka pasur ëndja ta mendoj për këtë si një cen të pëlqyeshëm. Ajo që ishte befasisht lënduese nuk ishte se e-maili ishte fyes, pro thjesht se ishte jo-simpatik. Të dëgjosh opinionet e pacensuruara të njerëzve të tjerë rreth teje në një përkujtim i pakëndshëm se ti je thjesht një person tjetër në botë dhe se jo të gjithë të shohin në dritën falëse që ti shpreson se të shohin, duke u treguar tolerantë dhe duke të ta mbajtur anën. Ka diçka posaçërishr ararmante kur kupton se sa të vegjël jemi dhe se sa pak përkrahje hasim në kokat e të tjerëve.  

Kjo përvojë nuk është një risi e epokës së informacionit; përherë ka qenë e kapshme për ne me anë të dëgjimit aksidental të një muhabeti në momentin e gabuar. Kam shkruar ese për miqtë që ndieja se ishin bujarë dhe empatikë, që ata e kanë përjetuar si diçka shkatërruese. Po ashtu kanë shkruar për mua, në aso mënyrash që nuk kishin asgjë të keqe, por prapë për mua ka qenë e dhimbshme t’i lexoj. Thjesht nuk është e këndshme të jesh i vrojtuar objektivisht – është si shohësh një fotografi tënden online, jo duke buzëqeshur ose pozuar, por thjesht duke shikuar në mënyrën siç me gjasë e bën gjithmonë, i pëvëmendshëm, me fytyrën e shprishur dhe me gojën hapur. Është dëshmi se ne jemi të dukshëm prë të tjerët, se jemi të parë, në tërë marrëzinë dhe budallallëkun tonë lakuriq.

S’ësthë nevoja të thuhet, kjo na turbulon, na zemëron dhe na bën ti dënojmë tradhtarët tonë si hipokritë me vese dhe dyfytyrësh. Çka, në të vërtetë, jemi të gjithë. Të gjithe ne tallemi me njëri-tjetrin mbrapa shpine, edhe me njerëzit që i duam. Sigurisht se e bëjmë – ata janë qesharakë. Cilido që ia vlen barra të njihet është po ashtu lodhës: duke bërë të njëjtat gabime vazhdimisht, duke dalë në takime me imbecilë, duke përfunduar pafundsisht në varësinë e tyre të mallkuar dhe zakonet vetëshkatërruese, i verbër ndaj të metave të tyre qesharake dhe kundërthënieve të dukshme, i përkushtuar rreptësisht ndaj çdonjërit që të bën të ndihesh i mjerë. (Dhe ata pak njerëz te të cilët s’ka asgjë qesharake janë ku e ku më të paarsyeshmit).

Ashtu siç të vësh në lojë dikë para hundës së tij është një mënyrë për ta bërë ta dijë se ti e njeh atë më mirë se sa që mendon ai, edhe duke u tallur me të mbrapa shpinës së tij është një mënyrë e lidhjes me miqtë tuaj të përbashkët, duke siguruar njëri-tjetrin se që të dy palët njihni dhe doni dhe jeni të marrosur pas po atij personi.

Megjithëse nganjëherë, le ta pranojmë pra këtë, ne thjesht jemi duke u bërë të këqij. Një mike imja e ka përshkruar kohën në shkollën e lartë ku dikush kishte ecur mbrapa saj derisa ajo kishte qenë duke thënë diçka të zgjuar në llogari të atij personi si ndjenjën më të keqe që ka pasur ndonjëherë – dhe jo vetëm për shkak të lëndimit që i ka shkaktuar një personi tjetër, po për shkak të asaj që ishte detyruar të kuptonte rreth vetvetes. Se pëqeshte njerëzit gjithë kohës, njerëz që s’e meritonin, që ishin përposh saj në hierarkinë shoqërore, thjesht për t’ia bërë vetes qejfin ose që të duket interesante ose e lezetshme.

Një mik tjetër njëherë ndau me mua njërin prej aforizmave të 12 hapave të programit rikuperues: “çka mendojnë njerëzit e tjerë për ty nuk është fare puna jote”. Si shumë prej urtësive, kjo tingëllon së pari e ngjashme, në mënyrë të dyshimtë, me broçkullat idiotike; s’do mend se çka mendojnë njerëzit e tjerë për ty është problemi yt, është puna jote më e rëndësishme në jetë të mundohesh të kesh kontroll mbë këtë, të bësh P.R. të palodshme dhe të kesh kontroll mbi veten. Secila grua që ka dalë ndonjëherë me ty duhet të digjet për ty përgjithmonë. Ato që të kanë refuzuar duhet ta gërrithin veten. Duhet të dashurohesh nga të tjerët, të respektohesh – mbi të gjitha, të merresh seriozisht! Ata që janë tallur me ty do të pendohen! Halli është se kjo është e pamend – psikologjia e diktatorëve që konsiderojnë çdo mospajtim si tradhti dhe periodikisht urdhërojnë spastrime për të siguruar lojalitetin e padiskutueshëm. Kjo s’është mënyra si qeveriset një vend.

Ideja e gabuar operative këtu është se ne besojmë se dashuria e pakushtëzueshme do të thotë të mos shohësh asgjë negative rreth dikujt, kur në të vërtetë vlen krejt e kundërta: të duash dikë pavarësisht të metave të tij tërbuese dhe absurditetit esencial. “A dua të jem i dashur nga tjetri pavarësisht? ka shkruar Donald Barthelme në tregimin Rebecca rreth një gruaje me lëkurë të blertë. “A e bën ti këtë? A e bën ndokush? Po a nuk jemi ne të gjithë, deri në njëfarë pike?”.

Ne s’u japim njerëzve të tjerë merita për të njëjtin kompleksitet të brendshëm që e marrim si të mirëqenë te vetja jonë, të njëjtën zotësi për të mbajtur ndjenjat kundërthënëse në baraspeshë, për afërsitë e përziera në mënyrë komplekse, për bujarinë e pafundme të zemrës dhe dashakeqësinë e vogël tekanjoze. Ne s’mund të besojmë se çdonjëri mund të jetë i pakëndshëm ndaj nesh dhe prapë të jetë i dhënë pas nesh në mënyrë të pafajshme, sado që ne e bëjmë këtë gjithë kohës.

Vite më parë një mik imi kishte parë një ëndërr rreth një shpikjeje të çuditshme: një shkallë me të cilën mund të zbrisësh thellë nëntokë, ku dëgjon incizime të të gjitha gjërave që dikush i ka thënë ndonjëherë për ty, si të mira ashtu edhe të këqija. Yçkla është se duhet të kalosh nëpër të gjitha gjërat më të këqija që i kanë thënë njerëzit para se të arrish te komplimentet më të larta krejt në fund. S’ka asnjë gjasë që unë do të mund të bëja më shumë se dy shkallare e gjysmë teposhtë asaj shkalle, por e kuptoj logjikën e saj të tmerrshme: po deshëm shpërblimin e të qenit të dashuruar nga të tjerët duhet t’i nënshtrohemi provës munduese të të qenit të njohur.

/The New York Times, 15.06.2013

/Gazeta Express