Eseja e javës/ Maggie Nelson: Te Giròja

Arte

Gazeta Express

05/09/2025 14:36

Maggie Nelson (1973), shkrimtare amerikane. Fituese e National Book Critics Award për librin e saj Argonauts, 2015.

TE GIROJA

Maggie Nelson

Rreth leximit të ‘Dimër në Abruco’ të Natalia Ginzburgut në fillim të pandemisë

Nuk ma ka ënda edhe aq të lexoj këtyre ditëve; pse kujt ia paska ënda? Kush ka kohë, me të gjithë fëmijët në shtëpi? Kush mund të përqendrohet? Dje, leximet e mia kishin të bënin me librin Go, Dog. Go!¹, një ndërmarrje e sukseshme, derisa po mundohesha t’i hyja thellë, ose thjesht të ballafaqohesha, ndjesisë së kënaqjes me zbulimet fonetike, ashtu siç isha ulur në një kauç të ngrohtë ngjitur një personi që e adhuroja, ndërkohë që një frikë e madhe, hidhërim, pasiguri dhe panik po dyndej jashtë. Dhe jashtë nuk kishte veçse rrugë të shkreta – nëse jo rrezatuese – me qetësinë e re. 

Ndjesia më bëri ta nxirrja nga rafti Natalia Ginzburgun; ndjeva një nevojë të beftë ta rilexoja ‘Dimër në Abruco’, një ese që unë e konsideroj njërin prej eseve më të mira dhe më tronditëse të shkruara ndonjëherë. Është vetëm pesë faqe e gjysmë; ia dola mbanë ta lexoja ndërsa po kujdesesha për tim bir në mes të një tjetër ore mësimi krejtësisht kaotike, në Zoom, megjithëse qëllim-mirë, për klasën e dytë.  

Eseja e Ginzburgut nis si një përrallë deskriptive e një qyteti të vockël italian në dimër: kuzhina shpellare të ndriçuara nga zjarri i druve, proshutë të varur në çengela, gra që i kanë humbur dhëmbët që në moshën tridhjetëvjeçare, borë që të mbulon. Mandej, në faqen e dytë, Ginzburgu na thotë thjesht, ‘Fati ynë ishte syrgjyni.’ Nuk e thotë pse, por janë të dyzetat e hershme të shekulli XX në Itali, kështu që mund ta marrim me mend. Pastaj na flet për jetën e re në fshat me bijtë e saj të vegjël dhe burrin e saj, një profesor antifashist që shkruan në një tavolinë ovale në kuzhinën e tyre. Marrim vesh për rutinën, hidhësitë, kënaqësitë dhe për ankthet e tyre, të mbetur pezull, siç janë, në një gjumë të thellë dhe të shqetësuar. Eseja mban një epigraf nga Virgjili: Deus nobis haec otia fecit. Zoti na e ka dhuruar këtë çlodhje. 

Dhe çlodhja del të jetë, siç na e bën të qartë paragrafi i fundit i tmerrshëm, i kristaltë: ‘Im shoq vdiq në burgun Regina Coeli në Romë pak muaj pasi që u larguam nga fshati. Para ankthit të vdekjes së tij vetmitare, para alternativave të ankthshme që i kishin paraprirë vdekjes së tij, pyes veten nëse kjo gjë na ka bërë vaki, neve që blinim portokaj te Giròja dhe dilnim të shëtisnim nëpër borë. Atëbotë kisha besim në një të ardhme të lehtë dhe të lume, dëng me dëshira të plotësuara, me përvoja dhe ndërmarrje të rëndomta. Por ajo ishte koha më e mirë e jetës sime dhe vetëm tash që më ka ikur nga dora përgjithmonë, vetëm tash po e kuptoj këtë.’ Eseja mbyllet me datën 1944.

Siç na udhëzon mençurisht fjala e urtë të kemi parasysh bekimet tona – çka unë e bëj – po ashtu nuk më mbetet veçse të pyetem se si ta mbaj këtë ndjenjë mirënjohjeje përmes dallgëve të jetës së përditshme shtëpiake kur shumë prej shtëpive tona janë të mbushura jo vetëm me dashuri dhe vlerësim, por po ashtu edhe me stres, turbullirë, madje edhe me dhunë, nga forca brenda dhe jashtë. Nëse kjo pyetje është retorike, atëherë është ngase nuk dua që askush – as unë vetë – të ndihet se po krijon afërsi gabimisht nëse dhe kur ajo ndjesi shkakton dhimbje. Sot, për mua, dhemb. Është e ëmbël, dhe dhemb. Mendoj se dhemb edhe për Ginzburgun dhe nuk jam e sigurt nëse ka mundur të jetë ndryshe, edhe sikur ta dinte se po do të ndodhte e tërë ajo që kishte ndodhur. 

Mbytja e besimit të Ginzburgut në një “të ardhme të thjeshtë të lume, dëng me dëshira të plotësuara” është mizore. Është edhe tingulli i qenieve njerëzore që përplasen për limiteve materiale dhe vdekjeprurëse, e mishit që bluhet nga historia. Në fillim të esesë, ajo kap çështjen thelbësore: ‘Kishte njëfarë uniformiteti monoton në fatet e njerëzve. Ekzistencat tona zhvillohen sipas ligjeve antike dhe të pandryshueshme, sipas ritmit të tyre antik dhe uniform. Ëndrrat nuk realizohen kurrë dhe sapo i shohim, thyhen, në një çast e kuptojmë se gëzimet më të mëdha të jetës sonë janë jashtë realitetit.’ Sa i përket kësaj, mendoj ndryshe nga Ginzburgu, se kurrë nuk kam qenë në gjendje të shikoj (ose gjej) ndonjë gëzim, të madh a të vogël, jashtë realitetit, çkado që të nënkuptojë kjo (po e lexoj atë, pas së gjithash, në përkthim). Ose, tekembramja, jo deri më sot. Por ndjesia e saj e ligjeve antike dhe të pandryshueshme mua më duket perfekte dhe, në rrethana të caktuara, një lehtësim i madh. 

Nuk dua të lë të kuptohet se nuk ka dhjetë mijë arsye pse ne nuk do të ishim këtu ku jemi sot, ose se askush nuk është përgjegjës për vuajtjet e tashme dhe ato që do të vijnë. Njerëzit janë përgjegjës dhe ne i dimë emrat e tyre. Njerëzit ishin përgjegjës edhe për vrasjen e burrit të Ginzburgut, i cili shkoi nga shkrimi në tavolinën ovale, rrethuar nga lodrat e fëmijëve të tij, që të vdiste nga arresti kardiak dhe kolecistiti akut në burg (më vonë i shndërruar në infektim të fshikëzes, si pasojë e torturave). Dua të them vetëm se, për ata që janë të patundur në besimin se zezona e madhe nuk duhet, nuk mundet, të jetë fati ynë – o se, nëse punojmë mjaftueshëm fort, apo mundohemi mjaftueshëm fort, apo shpresojmë mjaftueshëm fort, apo jemi të mirë dhe sajues mjaftueshëm, mund të jemi në gjendje t’ia hedhim – mund të jetë një çlirim të pranojmë marrëzinë tonë dhe t’i rikthehemi species, që është e përkufizuar, siç janë të gjitha format e jetës, nga një pasiguri e tmerrshme dhe e çmueshme, tek cila disa trupa nuk kanë nevojë të riprezantohen. 

Iu riktheva ‘Dimrit në Abruco’ ngase kisha nevojë për këtë përkujtim, ngase më duhej shoqëria e saj e sertë dhe e druajtur, që më erdhi sot përtej gjashtëdhjetë e gjashtë vjetësh dhe 6.331 miljesh. Ajo që më bëri të më dilnin lotët nuk ishte e re për mua. Por këtë herë, më shumë se sa lot për vetë Ginzburgun, unë qava për të gjithë ne, se edhe kemi blerë portokaj te Giròja dhe kemi dalë të shëtisnim nëpër borë. 

Shënim: 

1) Go, Dog. Go! – libër për fëmijë i shkruar dhe ilustruar nga P. D. Eastman, 1961.

/Marrë nga Maggie Nelson, ‘Like Love: Essays and Conversations’, Graywolf Press, 2024

/Përkthimi: Gazeta Express