Eseja e javës/ David Sedaris: Hija e buzëqeshjes tënde

Arte

Gazeta Express

21/03/2025 16:54

David Raymond Sedaris (1956), shkrimtar, humorist, komedian dhe radio kontribuues. U bë i njohur më 1992 kur National Public Radio dha esenë e tij “Santaland Diaries”. Ka botuar përmbledhjen e parë me ese dhe tregime të shkurta, ‘Barrel Fever’, më 1994. Libri i radhës, ‘Naked’ (1997), ishte i pari i një seri të New York Times Bestsellers dhe më 2000, përmbledhja e tij ‘Me Talk Pretty One Day’ u shpërblye me ‘Thurber Prize for American Humor’.

HIJA E BUZËQESHJES TËNDE

David Sedaris

Një e metë e një vile 500 vjeçare me tavane me trarë të lëshuar është ajo ku njerëzit – sidomos mysafirët – e thyejnë kokën bukur shpesh. Vizitorët largohen me ca xhunga të mëdha sa topat e golfit në ballin e tyre dhe më shumë se njëherë më është dashur të pastroj gjakun dhe copëza skalpi nga shtalkat e dyerve. Një e mirë është se me tavane kaq të ulëta nuk ka drita të vendosura mbi kokë. Kjo do të thotë se askush nuk mund t’i ndezë, aq më pak t’i ndezë dhe të largohet, duke e lënë dhomën të rregulluar në një stil antik rustik që duket e trishtë dhe shpëlarë, si një skenë krimi ku është përdorur si armë ndonjë kopaçe. Është qesharake se si me një të prekje të një ndërprerësi mund të performosh një sharmektomi: duke e hequr qafe çka do që e bën një vend ftues. Edhe më të çuditshëm janë njerëzit që s’e vënë re këtë. Kurrë s’e kam ditur se ti je person i tillë, mendoj shpesh, i shokuar se dikush që e pëlqeja aq sa ta ftoja në shtëpinë time doli të jetë njëri nga ata – një tip që e njoh tepër mirë.

Sikur babai im të ishte kukull folëse, ai lloji me një zile në shpinë që, kur e shtyp, e bën të përsëritë frazën e tij më të shpeshtë, atë që e bën atë ai që është, e para do të ishte “Ndize atë mut drite”, e ndjekur nga “Fike atë mut drite”.

Jam i tëri për pjesën “ndale”. Është një prej frazave me patentë. Kurrë nuk i lë dritat ndezur në një dhomë ku nuk rri. Kur jam vetëm në dhomë jam mësuar të përdor ndonjë bateri kur lëviz nga njëri kat në tjetrin. Nuk është se kam kurnac. Në të vërtetë, thjesht është harxhim kot. Duke pasur parasysh rezervat e kufizuara të burimeve natyrore që na kanë mbetur, çka është më e rëndësishme, të ndriçoj dhomën time boshe të ndejës pa asnjë arsye, apo të mbush makinat që konservojnë trupat e ngrirë krionikisht të fituesit të dyfishtë të Koronës së Trefishtë, Ted Williamsin? Nuk jam fans i bejsbollit, po do ishte bukur të shihja dikë që ka vdekur më 2002 i shkrirë, të zbulojë se kemi një president zezak dhe të vdesë përsëri, këtë herë nga një sulm në zemër.

Kur isha duke u rritur, ushqimin e gatuante nëna ime, nëna ime e shtronte në tavolinë. Shumicën e kohës me pastrimin merrej ajo vetë. A ishte e tepërt të kërkoje, atëherë, të haje nën dritën e qirinjve të saj të dashur? “Nuk po e shoh këtë dreq darke?”, ankohej im atë dy sekonda pasi që ulej.

Ai e ndizte dritën mbi kokë dhe përposh saj ne dukeshim të gjithë verdhacukë. Qirinjtë e ndezur në mbajtëset e tyre të lezetshme tash ishin veç ndezës cigaresh, për mamanë time së pari, e më vonë thjesht për të gjitha motrat e mia dhe mua. Në momentin që babai im e përfundonte vaktin e tij largohej nga dhoma e ngrënies dhe shkonte poshtë të shikonte televizorin. Atëherë ne fiknim dritën e tavanit dhe kalonim orë të tëra në tavolinë. Natyrisht aso kohe fytyrat tona ishin rioshe, por pakëz skuqje nuk prishte punë. Sa i përket nënës sonë, ajo ishte transformuar. Çdonjëri dukej më mirë nën shkëlqimin e butë të një qiriu dhe çdo gjë tjetër po ashtu: ora e gjyshit me bateri, tavani me shtresën e tymit ngjyrë djathi, portretet familjare të njollosura keq të vëna mbi bufe; derisa nuk ndizej drita e tavanit, të gjitha këto gjëra faleshin.

 Poshtë në dhomën time nuk kishte gjë tjetër veçse llamba, nganjëherë me përvijime të frikshme mbi hije, si të isha një hyjni e plakur e ekranit të heshtur më parë se sa një 15-vjeçar me tela në dhëmbë. Gjatë ditës ishte e rëndësishme të hapja perdet thjesht ashtu dhe t’i rregulloja varësisht kohës dhe motit. Drita më e mirë vinte ditën vonë dhe në vjeshtë, kur ishte e artë dhe depërtonte përmes grilave mbi shtratin e ndrequr në mënyrë të përsosur, sa nganjëherë rrëqethesha. A thua a shtrihen djemtë tjerë në gardërobën e vet, duke e adhuruar lojën e diellit dhe hijet mbi posterët e Gustav Klimtit?, pyesja veten.

Përgjigja, mësova në ditën time të parë të kolegjit, ishte jo. Dera e dhomës sime kishte mure çimentoje dhe shtretër me korniza të hekurta. Por, gjithsesi, me qirinj dhe llojin e duhur të llambave, mund të dukej bukur, tekembramja, mbrëmjeve. Por jo. Shoku im i dhomës, Gregu, ishte një asi tipi me vetëm dy shpejtësi: terr pis ose dritë mjaftueshëm sa për të bërë operacione. “Ai i ul grilat që të marrë një sy gjumë”, i shkrova nënës sime. “Po mendoj, kush e bën këtë? Pastaj zgjohemi, shkojmë në klasë dhe i lëmë grilat të mbyllura, por me dritën e tavanit ndezur. Dhe natyrisht shtrati i tij është i paprekur, me rrobat e grumbulluara sipër”. Kjo ishte mënyra si shprehesha unë, “Nëse po prisni prej meje që të studioj, atëherë më duhet t jetoj vetëm”. Ajo ma vuri veshin dhe kur erdhi pranvera isha vetëm. Gregu vinte herë pas here dhe thoshte, “Vend i lezetshëm”.

“Edhe i yti mund të jetë i lezetshëm”, i thosha, “Thjesht duhet të… duhet të…”.

Fjala që po e kërkoja, do ta merrja vesh më vonë, ishte “gay”. Po deshe që një dhomë me mure çimentoje të jetë e lezetshme, duhet të jesh gay.

Kur u vendosa për herë të parë në New York, e ndaja një apartament me një djalë të fortë të quajtur Rusty, i cili ishte i hatashëm në çdo aspekt përveç njërit: I donte dritat e tavanit dhe mund t’i linte ndezur edhe gjatë ditës. Kësodore, gjithë zemërim, jetoja në dhomën time si pritënak, nëse pritënakët fshijnë dy herë në ditë dhe i lajnë dhe hekurosin rregullisht perdet. Nga apartamenti që ndaja me Rustyn u vendosa tek ai i të dashurit tim, Hughut. Ne dy s’kishim aq gjëra të përbashkëta. Qe për shembull librat. S’ma ha mendja që ai të ketë lexuar ndonjëherë ndonjë roman personazhi i së cikës ka veturë. E ka mendjen veç te qerret e kuajve. Ose devetë. Ose elefantët me ngjyra të çmendura. Në bibliotekë shkon për atë që ka më së shumti pluhur. Kur e përfundon, ia jep nënës së vet, e cila gjithmonë e pëlqen atë libër po sa edhe i biri. Pastaj diskutojnë rreth tij me orë të tëra, ndërkohë që unë rri aty duke vdekur mërzie. Hugh dhe unë s’pajtohemi as për muzikën. Apo filmat, apo shout televiziv. Po mendova diçka qesharake, atij i duket dëshpëruese, ose mizore, ose, më e keqja, e “parashikueshme”, si të kishte ndonjë psike komike dhe mund të shohë gjithçka që po vjen me kilometra larg.

Çka kemi të përbashkët është neveria ndaj dritave të tavanit dhe edhe në ditët më të këqija shkoj me mendjen se ka mjafton që të jemi bashkë. Çdo natë qirinjtë janë të ndezur dhe të vendosur në tavolinën e kuzhinës. Në shkëlqimin e tyre mund të shoh personin që e kam takuar para njëzet e pesë vjetëve, ende i ri dhe i vrullshëm. Efekti është edhe më i fuqishëm kur vë syzet, duke mos lënë asgjë mes tij dhe syve që kam i kam prishur me një jetë të tërë duke lexuar në terr. “A je ti?”, e pyes nganjëherë. “Hej, ma jep dorën”. S’e kam prekur kurrë në rrugë, s’jam i gatuar ashtu, por posa të jemi bashkë në terrin tonë, s’shoh arsye të mos e bëj.

/Përkthimi: Gazeta Express