Epistula e javës/ Çehovi për Suvorinin: Dy letra, dhjetor 1888

Arte

Gazeta Express

09/05/2025 14:34

Anton Çehov (1860 – 1904), njëri prej shkrimtarëve më të mëdhenj rus. Përveç dramave dhe tregimeve, Çehov ka lënë pas vetes edhe një pasuri të pafundme letrash, drejtuar personave të ndryshëm. Aleksej Suvorin (1834-1912) ishte po ashtu një botues dhe shkrimtar i njohur rus. Korrespondenca e tyre ishte e begatshme, mirëpo kanë mbijetuar vetëm letrat e Çehovit drejtuar Suvorinit. Suvorini, në ditën e vdekjes së Çehovit, i kishte kërkuar motrës së Çehovit t’ia kthente të gjitha letrat që ia kishte dërguar. Me gjasë, me t’i marrë, i ka djegur

Për Aleksej Suvorinin

23 dhjetor 1888, Moskë

I dashur Aleksej Sergejeviç,

… E lexova dramën tënde përsëri. Në të gjej një pjesë të madhe që është e mirë dhe origjinale, çka nuk është parë më herët në letërsinë dramatike dhe bukur do gjëra të tjera që nuk janë të mira (për shembull, gjuha). Meritat dhe të metat e saj përbëjnë një kapital prej së cilës mund të nxjerrim shumë dobi, nëse përballemi me ndonjë kritikë. Por ky kapital do të mbetet joproduktiv dhe i pafrytshëm derisa të bëhet i papërdorshëm dhe të botohet. Kjo nuk është kritikë. Tatisqevi, i cili i ndjek shtigjet e rrahura, gomari Mikneviq dhe indiferenti Burenin – përfshijnë gjithë baterinë kritike të Rusisë. S’ia vlen fare barra qiranë të shkruhet për këtë bateri, ashtu siç s’ka dobi t’ia rrasësh lulet te hunda dikujt që e ka marrë një të ftohur. Ka momente kur mua pozitivisht s’më bën zemra për ca gjëra. Për kë dhe çka shkruaj unë? Për publikun? Por unë s’e kuptoj atë as nuk besoj në të më shumë se sa në fantazma: është i pakulturuar dhe i paedukuar, derisa elementet e tij më të mira janë të pavetëdijshme ose nuk janë të sinqerta para nesh. S’e kap dot në jam a jo i nevojshëm për këtë publik. Burenini thotë se unë jam nuk jam dhe se merrem me vogëlsira, por Akademia më ka ndarë një çmim – as dreqi vetë s’do të ishte i zoti ta kuptonte a t’i binte në fije kësaj çështjeje. A mos shkruaj për para? Por unë s’fitoj kurrë asgjë dhe nga mungesa kronike e tyre jam pothuajse indiferent, në botëkuptimin tim, ndaj tyre. Punoj për para dembelshëm. A shkruaj për të qenë i vlerësuar? Por vlerësimi veç sa më irriton. Shoqëria letrare, studentët, Yevreinova, Pleshçejev, vajzat e reja e kështu me radhë ma ngrenë në qiell “thyerjen nervore”, por vetëm Grigoroviçi e vuri re përshkrimin tim të reshjes së borës. Etj. etj. Po të kishim ndonjë kritikë, do të dija se posedoj me material pune – i mirë a i keq s’ka rëndësi – dhe se për njerëzit e përkushtuar në studimin e jetës jam i nevojshëm si ylli për astronomin. Pastaj do të punoja me zell dhe do të dija pse po punoj. Siç janë punët tash, unë, ti, Muravlini dhe të tjerët u ngjajmë maniakëve që shkruajnë libra dhe drama për kënaqësinë vetjake. Kënaqësia vetjake është, natyrisht, gjë e mirë: e ndien gjatë procesit të shkrimit, por çka pastaj? Por… Më duhet të them ndalu…

Shumë raca, religjione, gjuhë dhe kultura janë zhdukur pa asnjë gjurmë – janë zhdukur ngase nuk kishin historianë dhe biologjistë. Pikërisht kështu një masë jetësh dhe veprash të artit janë zhdukur para syve tonë, për shkak të mungesës së plotë të kritikës. Njerëzit mund të thonë se s’ka asgjë për të bërë për kritikët tonë, se të gjitha veprat bashkëkohore janë të pakuptimta dhe inferiore. Por kjo është mendjengushtësi. Jeta duhet të vëzhgohet jo vetëm nga ana pozitive, por edhe ajo negative. Bindja në vetvete se vitet e tetëdhjeta nuk kanë sjellë asnjë shkrimtar të vlefshëm mund të shërbejë si material për pesë vëllime…

‘Ariu’ im do të ketë botimin e dytë. E ti po thua se nuk jam dramaturg i mrekullueshëm. E kam gatuar një komedi njëaktëshe me titull ‘Bubullima dhe vetëtima’ për Savinën, Davidovin dhe ministrat e tjerë të kulturës. Një natë gjatë një stuhie e çoj shërbëtoren Savina te mjeku i distriktit, Davidovi. Davidovi ka dhimbje dhëmbi dhe Savina ka një prirje të urryeshme. Bashkëbisedime interesante, të ndërprera nga bubullima. Në fund i martoj. Pasi ta konsideroj punë të mbaruar do të kthehem të shkruaj njëaktëshe dhe të fitoj bukën e gojës kështu. Besoj se mund të shkruaj nja njëqind sosh në vit. Temat për drama njëaktëshe që shpërthejnë nga unë si karburantet nga dheu i Bakusë. Pse s’mund t’ia jap plotin tim karburant sjellës të tokës Shçeglovit?

Ia dërgova Kudekovit një tregim për njëqind rubla dhe po të kërkoj të mos e lexosh. Më vjen marre. Natën e kaluar u ula të shkruaja një tregim për ‘Kohën e Re’, por erdhën disa dama dhe më morën me vete te Pluçika të shihnim poetin, Palminin, i cili, në një gjendjeje dehjeje u rrëzua dhe e çau ballin. U sorollata me këtë personazh të dehur për një orë e gjysmë a dy të mirë, u rraskapita, qelbesha jodoform, u katandisa në një gjendje shpirtërore të keqe dhe u ktheva në shtëpi i lodhur për vdekje. Sot veç u bë vonë ta shkruaj tregimin. Në përgjithësi bëj jetë të mërzitshme dhe po filloj të ndiej urrejtje herë pas here, diçka që s’më ka bërë vaki kurrë më parë. Muhabete të gjata të budallepsura, mysafirë, njerëz që kërkojnë ndihmë, për një -dy-a tri rubla kontribut, para të harxhuara në taksi për të vizituar pacientë që s’të paguajnë një kopek – shkurt, gjithçka është ashtu lesh e li sa të duket sikur je duke ia mbathur nga shtëpia. Njerëzit marrin hua dhe nuk i kthejnë, marrin libra prej meje, nuk kanë asnjë konsideratë për kohën time… Veç edhe një aferë dashurie të palumtur e kam mangut…

Do ta marrësh këtë letër ditën e parë të Krishtlindjeve dhe të uroj që tani. Pusho mirë. Motra ime jua dërgon falënderimet e saj ty, Anna Ivanovnës dhe fëmijëve. Gjithashtu unë të përshëndes ty përunjësisht dhe mbetem mërzitësi yt

A.Çehov

Për Aleksej Suvorinin

26 dhjetor 1888, Moskë

Më ke shkruar se duhet të punojmë jo për kritikën, por për publikun dhe se është shumë herët për mua të ankohem. Është kënaqësi të mendosh dikush punon për publikun, natyrisht, por si ta di unë se jam përnjëmend duke e bërë atë gjë? Çka me kufizimet e tij dhe disa cilësi të tjera, unë vetë nuk ndiej asnjë kënaqësi në punën time; publiku, megjithatë (nuk e kam quajtur të turpshëm), është i paskrupullt dhe i pasinqertë në qëndrimin e tij ndaj nesh; kurrë s’do ta dëgjosh të vërtetën prej tij dhe kështu s’mund ta kuptosh a ma ka nevojën mua apo jo. Mund të jetë se është herët për mua të ankohem, pro kurrë tepër herët të pyes veten në jam i angazhuar në një punë serioze ose të pakuptimtë. Kritika është e heshtur, publiku gënjen dhe instinkti im më thotë se jam duke i nxjerrë vetes punë me gjepura. Po ankohem? Nuk po më vjen në mendje toni i letrës sime, por nëse e kam bërë, jam ankuar jo për veten time, por për tërë vëllazërinë tonë shkruese, për të cilën ndiej keqardhje.

Gjithë javën kam qenë ligesht si bir kurve. Hemorroide të shoqëruara me kruarje dhe gjakderdhje, vizitorë, Palmini dhe kafka e tij e çarë, mërzi. Në mbrëmjen e parë të pushimit u vërdallisa mbi një njeri të sëmurë që vdiq para syve të mi. Në përgjithësi, ka pasur një mori motivesh morbide. Keqdashësia është një lloj frikacësie. E pranoj dhe e nëm veten. Mbi të gjitha jam i zemëruar me veten time që kam lejuar të vëresh melankolinë time, shumë e pavlefshme dhe e turpshme për dikë në moshën time, të cilën poetët e kanë ngrehur lart si një kohë lulëzimi.

Do të përpiqem të shkruaj një tregim për ty nga Viti i Ri dhe menjëherë pas të parit do të ta nis “Princeshën”.

Dramat njëaktëshe duhet t’i botosh vetëm në verë, jo dimrit.

Ti po dëshiron që unë ta liroj Sashën me çdo kusht. Por sigurisht “Ivanovi” zor se mund të hidhet në atë formë. Po qe e mundur të bëhet, atëherë s’do mend se do të bëj ashtu siç po dëshiron ti, por të lutem më fal nëse ia tregoj qejfin siç e meriton, krijesës së pështirë! (Ti thua se gratë dashurojnë pa dhembshuri dhe martohen nga dhembshuria. Po si është puna me burrat? Nuk më shqetëson të ketë grua përgojuese romanciere realiste, por s’ma ka ëndja kur njerëz si Juzhini i ngrenë gratë në krahët e tyre dhe përpiqen të tregojnë se edhe pse ajo është më e keqe se burri, prapëseprapë burri është i poshtër dhe gruaja është engjëll. Si burrat si gratë janë pa kurrfarë vlere, përveç se burrat janë më inteligjentë dhe të drejtë)…

Piktura ime po vazhdon në të njëjtën gjendje.

Në vjeshtë do të shkoj në Petersburg dhe do t’i marr me vete nënën dhe motrën time. Më duhet të bëj ca punë serioze.

Mos u zemëro me mua dhe më fal për melankolinë, e cila sidoqoftë s’më duket joshëse. Tek unë është ngjallur nga rrethanat mbi të cilat nuk kam kontroll…

Ma jep mësimin moral dhe mos kërko falje. Sikur ta dije sa shpesh u jap mësime morale të rinjve në letrat e mia! Madje më është bërë zakon. Unë kam fraza të tepërta të stërholluara dhe të gjata, ndërsa ti i ke të shkurtra. Të tuat dalin më të mira…

Lamtumirë. Të fala Anna Ivanovnës dhe gjithë familjes tënde.

Përzemërsisht i yti,

A. Çehov  

/Marrë nga Anton Chekhov, ‘Selected Letters’, Farrar, Straus And Company, 1955

/Gazeta Express