Epistula e javës/ Bishop për Marianne Moore, 5 dhjetor 1936

Arte

Gazeta Express

14/06/2024 16:01

Elizabeth Bishop (1911 –1979), poete dhe tregimtare amerikane. Fituese e çmimit Pulitzer për poezi më 1956, e National Book Award më 1970 dhe e Neustadt International Prize for Literature më 1976. Marianne Moore (1887 – 1972), poete moderniste amerikane, kritike dhe botuese. Ka fituar National Book Award, 1951; Pulitzer Prize, 1951; Bollingen Prize, 1951; Edward MacDowell Medal, 1967; National Medal for Literature, 1968

Për Marianne Moore

Hotel Chelsea, New York

5 dhjetor 1936

Shumë e dashura ime znsh. Moore:

Më vjen keq që ishim vonë mbrëmjen e fundit – na vjen keq që të ndërpremë dhe që e humbëm aq shumë nga fjalimi yt. Mendonim se e kishim programuar metron me kujdes, por kam frikë se s’e kishim bërë. Dukeshe shumë e lezetshme aty poshtë në paltformë: kadifeja e zezë të rri jashtëzakonisht mirë dhe nuk duhet të kërkosh falje për këpucët – duken tepër të vogla, të shkëlqyeshme dhe elegante, për mua. E shijova gjithçka që the dhe e qortova IRT që ishte aq i ngadaltë dhe audiencën që nuk qeshte më shumë – sa mendoja se duhej – me shumë shaka të tuat të shkëlqyeshme. Dhe ndienim gjithë atë adhurim për ty kur duhej të jepje ato përgjigje të improvizuara.

E shijova çdo moment përveç atij kur emri im më ra në kokë si plumb dhe ndjeva të më rridhnin djersët si një balonë mbi auditorium.

Dr. Williams është shumë i këndshëm se sa që e merrja me mend. Gruaja që e drejtonte është po ashtu e mrekullueshme – do të doja të kem një fotografi të saj. Portieri këmbëngulte që anëtari i tretë i grupit të hynte FALAS…

Faleminderit shumë që ma ke dërguar recensionin dhe artikullin. Por nga ato bashkë, kam lexuar veç NEW DIRECTIONS, sidoqoftë mendoj se vetë recensioni është kryevepër e atij lloji rreth të të cilit Gertrude do ta kishte të vështirë të na ngatërronte. Shkakton një efekt bukur Clyde Beatty – ti që dukesh goxha e vogël, por duke i flakur tutje lehtësisht të gjitha kafshët e paedukuara përreth.

S’e di si të ta them sa të mrekullueshme më duken disa gjëra që ti i the NJËZËRIT DHE E PAMPOSHTSHME. Shpresoj të mos e kesh dert – ia lexova ca prej tyre Margaret Millerit në telefon dhe ajo u nda po aq e kënaqur sa edhe unë. I kam pasur ca “ide” rreth Stevensit – por jam sorollatur rreth tyre në errësirë. Gjëra si citimi nga Koriolanusi, “vela” (spinnaker) dhe Merkuri, por posaçërisht “vela” – sjell ndriçimin më të menjëhershëm dhe më të përsosur. Njëmend më lënë pa fjalë krejtësisht – por vërejtjet e tua rreth “bravurës” dhe “vëllimit të deklaratave të përgjithshme detare” – më kanë mbajtur pothuajse në një gjendje humori të haresë prej se ka mbërritur letra.  

Vras mendjen a e ke parë La Tour exhibit në galerinë Knoedler – ngase aty ka një shembull të shkëlqyeshëm të “flakës që kthehet”.

Kam frikë se ideja ime e OWL’S CLOVER (Tërfilit të bufit) është shumë më e thjeshtë dhe më “popullore”. E marr si një mbrojtje të pozicionit të tij poetik dhe statuja – për atë zot – e ndieja dhe prapë nuk resht së ndjeri, është ART – nganjëherë të krijimit të tij të posaçëm, nganjëherë një sintezë historike, nganjëherë të punës së tij – por gjithmonë konceptimin e tij të një arti të tillë. Në seksionin e parë mendova se po e pranonte “dështimin” e një ARTI të tillë (Nuk më pëlqen të përdor këto fjalë, por ato duken të jenë të vetmet) që të arrijë jetët e njerëzve të palumtur dhe mundësinë e një ndryshimi – e diçkaje të re që ngrihet nga jolumturia, etj.

“sikurse e zeza e asaj që ajo mendonte

se po ngatërrohej me ngjyrat në lëvizje aty

i ndryshoi ato, më në fund, në nuancën e saj triumfuese”

Mr. Burnshaw mendoj ishte një lloj elegjie e rreme e një arti të tillë, e kështu me radhë.

Sidoqoftë, çka më prek më shumë si e mrekullueshme rreth gjithë librit – ngase mendoj se ka bukur ca pjesë të vështira në të, a s’është kështu? – dhe nuk më pëlqen mënyra se si ai herë pas here duket se lëshon mjaft pëllitje në vargje të bardha – është se është një manifestim i idesë në punë – të bësh poezi, poezia që i bën ato, etj. Kjo, më duket, është mënyra se si duhet të mendojë poeti dhe duhet të jetë mësim për rivalët dhe kritikët e tij kokëtrashë, të cilët lexojnë ose shkruajnë të gjitha idetë e tyre në prozë të keqe, nuk japin asgjë në formë poezie përveç këshillash apo grimëza përshkrimesh melankolike. Jam e sigurt se kjo s’është mjaft e qartë dhe se ti je njëmend e mërzitur.

Po e përfshij këtu një faqe njëmend të pisët të grisur nga një program. A di gjë ti për këto koncertet e Brahmsit? Po i japin falas çdo të marte dhe të enjte në auditoriumin lart në Columbia dhe janë jashtëzakonisht të mira. Mora vesh për to veç javën e fundit dhe më vjen keq që i kam humbur gjithë ato të tjerat, përveç tri soshëve. Duke e ditur se ti je e dhënë pas Brahmsit mendoj se mbase mund të bësh atë udhëtimin e gjatë me tramvaj të martën, ose të enjten, ose gjatë të dyjave – Frank Sheridan është pianist njëmend i shkëlqyer – një prej më të mirëve që e kam dëgjuar – po mbase ti tashmë e njeh atë. Do të shkoj në ato dy koncerte dhe do të doja të të takoj aty ose kudo në rresht, apo në auditorium, që është sapo të dalësh nga metroja, 116th St., në të majtë. Sugjeroj të takohemi në stacionin 23rd St., ose këtu – po atëherë duhet të marrësh lokalin, çka është e mërzitshme – dhe mendoj, po e pate për zemër të shkojmë, se me gjasë do të ishte më e lehtë të takohemi pikërisht këtu; e pas kësaj me gjasë do të pimë çaj…

Të lutem mos më lër të të rëndoj me ftesa, por ka diçka tjetër që vetëdija ime më shtrëngon të të pyes. A e ke parë filmin SON OF A MONGOLIA? Është një recension – megjithëse bukur i papërshtatshëm – në të njëjtën përmasë që ka recensioni yt. Jam krejt e sigurt se do ta pëlqesh sa do të doja të mund të të nxitja të vish ta shohësh. Është xhiruar në Mongoli, me një kast vendasish dhe zhvillohet në peizazhin më të bukur – rrafshina të gjera të akullta, pallate të rrënuara, me ca kuaj të vegjël të shëndoshë si kuaj Ming që vrapojnë përreth; ka aty ca shfaqje bukur të çuditshme – një ndeshje mundjeje vendase e përzier me valle të çuditshme – dhe një derë e mrekullueshme pallati e lyer që hapet për të zbuluar një tank të pajisur me pushkë, etj. Mora vesh se këtu do të jepet vetëm edhe tri ditë dhe po planifikoj të shkoj ta shoh prapë të hënën pasdreke. Kam frikë se një lajm kaq i shkurtër është i pasjellshëm dhe e di se je e zënë – por do të isha shumë e lumtur po u ndjeve se mund të vish ta shohim bashkë. Nuk është xhiruar në peizazhe artificiale – pothuajse i tëri është spontan – dhe po ashtu shumë shumë për të qeshur.

Po e përfshij një poezi që z.Zabel e ka pranuar: do të doja të di nëse, siç e ndiej unë, do të mund të ishte shembull i një “pispillosjeje të qullët”. – Në pjesën e fundit i referohem efektit të posaçëm të dritave në telat e telefonit përpara, duke përçuar në terr.

Kam frikë se po bëhem barrë për kohën dhe durimin tënd.

Me dashuri,

Elizabeth

/Marrë nga Elizabeth Bishop, “Poems, Prose and Letters”, Library of America, 2008

/Përkthimi Gazeta Express