Edukimi në Kosovë në periudhën e AI-t: Nga kriza drejt shpresës

Shkurt e Shqip

Gazeta Express

24/06/2025 18:48

Shkruan: Egezon Baruti

Para disa viteve, kisha shkruar një artikull për rezultatet shqetësuese të PISA-s, duke pyetur: “A ishte testi PISA një surprizë apo realitet?” Sot, me zhvillimin e inteligjencës artificiale, kemi mundësinë të përgjigjemi pyetjes së re: a mund AI-ja të shndërrohet në shpëtimtaren e arsimit kosovar?

Realiteti i hidhur mbetet i njëjtë. Rezultatet e PISA 2022 e vendosin Kosovën në vendin e fundit të Evropës, me vetëm një të pestën e nxënësve që arrijnë nivelin bazik në matematikë krahasuar me mesataren e OECD-së. Siç kisha vërejtur në 2020, kjo nuk ishte surprizë – edhe testimet e brendshme tregonin rezultate të dobëta, veçanërisht në fizikë dhe lëndët shkencore. Shkollat tona vuajnë nga mungesa e infrastrukturës, klasa të mbipopulluara ku mbi gjysma punojnë me dy ndërrime, dhe një mungesë akute mësuesish të kualifikuar.

Por sot kemi një dritë shprese të re. Kërkimet ndërkombëtare tregojnë se AI-ja mund të prodhojë përmirësime të jashtëzakonshme në mësimdhënie, duke ofruar zgjidhje për shumë nga problemet tona strukturore. Më e rëndësishmja, AI-ja mund të implementohet me kosto relativisht të ulët, duke e bërë atë të përballueshme edhe për buxhetin tonë të kufizuar arsimor.

Një prej avantazheve më të mëdha të AI-së është aftësia për të tejkaluar barrierat gjuhësore dhe kulturore. Përmbajtje arsimore me cilësi të lartë nga gjithë bota mund të integrohet dhe përshtatet për kontekstin tonë shqiptar. Materiale mësimore nga universitetet prestigjioze, platformat e mësimit interaktiv, dhe burime shkencore mund të bëhen të disponueshme në gjuhën shqipe me përkthime të sakta dhe kulturalisht të përshtatshme.

Imagjinoni një model AI të trajnuar specifikisht për kurrikulën e Kosovës, që përmban të gjithë përmbajtjen më të mirë arsimore nga bota. Në botën e AI-së dhe teknologjisë, një nga problemet kryesore është përditësimi i librave dhe materialeve mësimore – proces ky që kushton kohë dhe para të shumta. Por me AI-në, në vend që të harxhojmë miliona euro për blerjen e librave të shtrenjtë që shpesh janë të vjetruar që në momentin e printimit, mësuesit tanë mund të gjenerojnë përmbajtje me cilësi të lartë me një prompt të thjeshtë dhe ta printojnë atë.

Kjo do të thotë se një mësuese e matematikës mund të krijojë ushtrime të personalizuara për klasën e saj, e përshtatura me nivelin e nxënësve dhe shembujt lokalë. Një mësues historie mund të gjenerojë materiale që lidhin ngjarjet botërore me kontekstin kosovar. Një mësuese shkencore mund të krijojë eksperimente të sigurta dhe të realizueshme me mjetet që ka në dispozicion në shkollën tonë. Të gjitha këto, pa pasur nevojë të presë vite për aprovimin e librave të rinj ose për buxhete të veçanta.

Mësimi i personalizuar përfaqëson ndoshta aspektin më revolucionar të AI-së në arsim. Fëmijët janë si lule – secili lloj ka nevojat e veta specifike për t’u rritur dhe lulëzuar. Ashtu siç trendafilin nuk mund ta ujitësh si tulipanin, edhe çdo nxënës ka ritmin, stilin dhe metodën e tij unike të të mësuarit. AI-ja mund të identifikojë këto diferenca individuale dhe t’i përshtasë mësimet sipas nevojave të secilit fëmijë.

Në klasat tona të mbipopulluara, ku një mësues duhet të menaxhojë deri në dyzet nxënës, mësimi i personalizuar ka qenë praktikisht i pamundur. AI-ja mund të ndryshojë këtë realitet. Sisteme inteligjente mund të monitorojnë progresin e secilit nxënës, të identifikojnë vështirësitë specifike, dhe të ofrojnë ushtrime shtesë ose shpjegime alternative për ata që kanë nevojë. Kjo do të thotë se nxënësi që ka vështirësi me algebrën mund të marrë mbështetje shtesë, ndërsa ai që është i talentuar në shkenca mund të ketë sfida më të avancuara.

AI-ja mund të ndihmojë edhe mësuesit tanë, që shpesh janë të mbingarkuar dhe të pambështetur. Mjetet e inteligjencës artificiale mund të automatizojnë shumë nga detyrat administrative, të krijojnë plane mësimore të personalizuara, të vlerësojnë detyrat e shtëpisë, dhe të ofrojnë raporte të detajuara për progresin e nxënësve. Kjo do t’u japë mësuesve më shumë kohë për atë që bëjnë më mirë – të ndërveprojnë drejtpërdrejt me nxënësit dhe t’i inspirojnë ata.

Sfida kryesore mbetet implementimi i mendueshëm dhe gradual. Ne nuk mund të presim që AI-ja të zgjidh të gjitha problemet tona menjëherë, por mund të fillojmë me projekte pilot në shkolla të përzgjedhura, të vlerësojmë rezultatet, dhe të zgjerojmë gradualisht përdorimin. Është e rëndësishme që të trajnojmë mësuesit, të sigurohemi që teknologjia të jetë e arritshme për të gjithë, dhe të ruajmë elementin njerëzor në procesin e mësimdhënies.

Kosova ka popullatën më të re në Evropë – kjo është avantazhi ynë më i madh. Me investim të zgjuar në AI dhe arsim, ne mund të kthejmë këtë potencial demografik në një forcë që do ta çojë vendin tonë drejt një të ardhmeje më të ndritur. Pyetja nuk është më nëse AI-ja mund të ndihmojë arsimin kosovar – është se sa shpejt mund ta përqafojmë këtë mundësi transformuese.