Cili është tërmeti më i fuqishëm në histori?

Lajme

Gazeta Express

22/05/2025 8:19

Teksa sot lexojmë që një tërmet i fuqishëm me magnitudë 6.1 ka tronditur banorët e Kretës në Greqi, në të njëjtën datë, por 65 vite më parë është regjistruar tërmeti më i fuqishëm në histori. A2 CNN raporton se më 22 maj të vitit 1960, në Kili u shënua tërmeti më i fuqishëm i regjistruar nga instrumentet sizmike, i cili shkaktoi dëme të shumta  jo vetëm në Kili por dhe më gjerë, humbje të konsiderueshme jetësh, zhvendosje dhe shkatërrime, si edhe një cunami masiv që përshkoi Oqeanin Paqësor.

Me një magnitudë prej 9.5 ballë, tërmeti i njohur si tërmeti i Valdivias ose Bío Bío goditi bregdetin qendror-jugor të vendit. Epiqendra ishte e vendosur pranë qytetit të Valdivias, por preku rreth 900 km përgjatë zonës së subduksionit ku pllaka Nazca rrëshqet nën pllakën e Amerikës së Jugut.

Tërmeti u shkaktua nga rrëshqitja e papritur midis dy pllakave tektonike, me një lëvizje mesatare prej rreth 15 metrash deri në 40 metra. Ky çlirim gjigant energjie gjeneroi jo vetëm një dridhje të zgjatur dhe shkatërruese, që zgjati mbi 10 minuta, por edhe një cunami masiv. A2 CNN shkruan se dallgët mbi 20 metra të larta përgjatë bregdetit kilian, më pas arritën pothuajse në të gjitha brigjet e Oqeanit Paqësor: Haëaii, Japoni, Filipine, Zelandë e Re dhe shumë të tjera.

Një cunami pasoi disa orë pas tërmetit

Dëmi ishte shkatërrues. Më shumë se dy milionë njerëz mbetën pa strehë vetëm në Kili. Tërmeti vrau afërsisht 3,000 njerëz, por numri i të vdekurve u përkeqësua me mbi 50 të vdekur në Haëaii dhe më shumë se 100 në Japoni për shkak të cunamit. Valët arritën në brigjet e huaja shumë orë më vonë, në kohë teorikisht të mjaftueshme për të lëshuar paralajmërime efektive. Megjithatë, në atë kohë ende nuk kishte një sistem ndërkombëtar paralajmërimi për cunami, raporton A2 CNN.

Tërmeti i Kilit i vitit 1960 frymëzoi sistemin e parë të paralajmërimit për cunami në Paqësor

Në përgjigje të kësaj tragjedie, sistemi i parë i paralajmërimit të Paqësorit, me seli në Honolulu, u lançua në vitin 1965. Kjo ngjarje përfaqëson një moment historik në historinë e sizmologjisë dhe zbutjes së fatkeqësive natyrore. Ai mësoi se sa thelbësor është monitorimi global dhe ofroi të dhëna thelbësore mbi dinamikën e tërmeteve të subduksionit.

Tërmeti i Valdivias, së bashku me ato të Sumatrës në vitin 2004 dhe të Japonisë në vitin 2011, ndryshuan thellësisht kuptimin tonë për ngjarjet e mëdha sizmike dhe treguan se, pavarësisht përparimit shkencor.