Autori i fshehtë i Herkulaneumit zbulohet pas 2,000 vjetësh

Mistere

Gazeta Express

07/05/2025 22:54

Pak objekte ngjallin aq shumë kuriozitet tek akademikët sa rrotullat e Herkulaneumit – dokumentet e lashta që u mbuluan nga shpërthimi i malit Vezuv në vitin 79 të erës sonë.

Këto dorëshkrime të rrokullisura të paçmueshme përmbajnë tekst të lashtë të shkruar me bojë karboni mbi papirus – një material i ngjashëm me letrën, i bërë nga bima papirus.

Tani, për herë të parë, studiuesit kanë zbuluar titullin dhe autorin brenda njërës prej këtyre rrotullave, të njohur si PHerc. 172, e ruajtur në Bibliotekat Bodleiane në Oksford.

Me ndihmën e inteligjencës artificiale, është identifikuar se bëhet fjalë për veprën “Mbi Veset” nga filozofi grek Filodemi, një traktat etik historik që ofron udhëzime për “kultivimin e një jete të virtytshme”.

Në shenjë vlerësimi për këtë arritje, studiuesit janë shpërblyer me Çmimin e Parë për Titullin nga Vesuvius Challenge, me një shpërblim prej 60,000 dollarësh / 45,000 paundësh.

Bibliotekari i Bodleian-it, Richard Ovenden, tha: “Zbulimi i titullit të plotë të një vepre brenda një rrotulle që ka qenë e lexueshme për herë të fundit dy mijë vjet më parë është një arritje e jashtëzakonshme. [Kjo] ilustron potencialin e madh që ka AI për të transformuar shkencat humane, për të thelluar të kuptuarit tonë të së kaluarës, dhe për të sjellë jetë të re në artefaktet e lashta.”

Vepra “Mbi Veset” – ose me emrin e plotë “Mbi veset dhe virtytet e tyre të kundërta, dhe tek kush gjenden dhe për çfarë” – ishte e njohur më parë, por kjo rrotullë e veçantë mund të jetë një vëllim i veprës që nuk është lexuar nga askush që nga koha e shpërthimit.

Thuhet se rrotullat e Herkulaneumit përmbajnë tekste të thella filozofike dhe letrare nga mendimtarë grekë dhe romakë. Por çdo përpjekje për t’i hapur fizikisht këto rrotulla të karbonizuara mund t’i kthejë në pluhur, duke rrezikuar humbjen e përhershme të përmbajtjes së tyre.

Për këtë arsye, shkencëtarët po përdorin metoda të zgjuara si skanimi me rreze X, programe për zbulimin e bojës dhe inteligjencën artificiale për t’i “hapur” në mënyrë virtuale.

Pas skanimit të rrotullës PHerc. 172 në korrik 2024 në laboratorin Diamond Light Source në Harwell, Oxfordshire, të dhënat u publikuan për publikun.

Organizata Vesuvius Challenge, që qëndron pas kësaj nisme, ftoi studiues nga mbarë bota të ndihmonin në deshifrimin e tekstit.

Pamjet e para nga brendësia e rrotullës PHerc. 172 zbuluan fragmente tërheqëse në greqisht. Por faqja e titullit ndodhej në qendër të rrotullës, duke e bërë jashtëzakonisht të vështirë për t’u lexuar – kërkonte analizë të hollësishme para se të interpretohej saktësisht.

Ky deshifrim u realizua në mënyrë të pavarur nga dy ekipe – Sean Johnson nga Vesuvius Challenge dhe ekipi hulumtues Marcel Roth dhe Micha Nowak nga Universiteti i Würzburgut, Gjermani. Të dy ekipet u shpërblyen me Çmimin e Parë për Titullin dhe gjetjet e tyre u verifikuan nga ekipi papyrologjik i Vesuvius Challenge.

Filodemi (rreth vitit 110-30 p.e.s.), autor i “Mbi Veset”, ishte një filozof dhe poet nga Gadara – një qytet helenistik që sot gjendet në Jordani. Ai përfaqësonte shkollën epikuriane të mendimit dhe theksonte kërkimin e kënaqësisë si qëllim i jetës, ndërkohë që kundërshtonte retorikën formale dhe logjikën e ngurtë.

Vepra e tij përbën pjesën më të madhe të bibliotekës së Vilës së Papirusëve në Herkulaneum, ku edhe u gjetën këto rrotulla, kështu që ekspertët nuk u habitën që edhe kjo vepër ishte e tij.

Megjithëse autori dhe titulli tashmë janë të qarta, vendi i kësaj rrotulle brenda serisë “Mbi Veset” – që përbëhet nga të paktën 10 libra – mbetet ende për t’u përcaktuar saktësisht. Shifra e librit në faqen e titullit mund të jetë alfa (libri i parë), por edhe delta (libri i katërt).

Disa libra të tjerë nga kjo seri janë tashmë të njohur, si “Mbi Menaxhimin e Pasurisë” (Libri 9) dhe “Mbi Mendjemadhësinë” (Libri 10).

Michael McOsker, studiues i papyrologjisë në University College London, e quajti këtë zbulim “një zhvillim shumë emocionues”.

“[Kemi] një mundësi të shkëlqyer për të mësuar më shumë rreth pikëpamjeve etike të Filodemit dhe për të krijuar një pamje më të plotë të serisë ‘Mbi Veset’, sidomos nëse kjo rrotullë është libri i parë,” tha ai.

“Është fantastike që progresi po ecën me ritëm të shpejtë dhe së shpejti do të mund t’i lexojmë këto rrotulla në tërësinë e tyre.”  /GazetaExpress/