Anne Frank: Një laps, një ditar, një zë i fuqishëm për të sfiduar tmerrin

Arte

Gazeta Express

15/07/2025 14:55

Ana shkroi për të zakonshmen dhe të rëndësishmen: tensionin e jetës në aneks, argumentet, urinë, zhurmën e tmerrshme të hapave jashtë. Ajo shkroi për dashurinë e saj me Pjetrin, zhgënjimet me nënën e saj dhe ëndrrat e saj për t’u bërë shkrimtare.

Përgatiti: Arjanita Havolli

Ajo nuk ishte një hero në kuptimin konvencional. Ajo nuk udhëhoqi marshime, nuk nisi revolucione apo shpiku makina madhështore. Ajo nuk kishte ushtri. Asnjë podium. Asnjë vend pas saj. Ajo që kishte Ana Frank ishte një stilolaps, letër dhe dëshira e zjarrtë për t’u dëgjuar në një botë që po përpiqej ta fshinte atë.

 Në po atë botë që po digjej nga urrejtja dhe dhuna, një vajzë e vogël u ul dhe nisi të shkruante. Jo për të luftuar. Jo për të shpëtuar veten. Por për të dëshmuar. Me vetëm një ditar dhe një shpirt të pathyeshëm, Ana Frank i tregoi phistorisë se edhe heshtja mund të bërtasë duke u bërë kështu një nga figurat më të rëndësishme të shekullit XX.

 E lindur si Annelies Marie Frank më 12 qershor 1929, në Frankfurt, Gjermani, ajo ishte më e vogla e dy vajzave në një familje hebreje të dashur e liberale. 

 Gjatë asaj kohe, Gjermania po përballej me një krizë të thellë ekonomike, papunësia ishte në nivele alarmante dhe varfëria ishte përhapur gjerësisht. Në këtë klimë pasigurie dhe zhgënjimi, Adolf Hitleri dhe partia e tij naziste filluan të fitojnë terren dhe mbështetje të madhe nga populli. Ai ushqeu dhe shfrytëzoi ndjenjat antisemitike që tashmë ekzistonin, duke fajësuar hebrenjtë për vështirësitë që po përjetonte vendi.

Përballë kësaj urrejtjeje në rritje dhe situatës së rënduar, prindërit e Ana Frank, Otto dhe Edith, vendosën në 1934 për t’i shpëtuar kërcënimit në rritje nazist duke u larguar nga Gjermania dhe kërkuar siguri në Amsterdam. 

 Ajo që shumë nuk e kuptojnë është se sa moderne, madje progresive ishte familja Frank përpara se të detyroheshin të fshiheshin. Otto Frank ishte një biznesmen i arsimuar mirë që drejtonte një biznes që merrej me shitjen e pektinës, një përbërës i përdorur për trashjen e reçelit dhe ai besonte në rritjen e vajzave të tij me lirinë e mendimit. Nëna e Anës, Edith, ishte më tradicionale dhe e rezervuar, gjë që ndonjëherë krijonte fërkime mes saj dhe Anës, siç pasqyrohet në ditar. Margot Frank, motra e madhe e Anës, ishte e qetë, studioze dhe thellësisht fetare, shumë e ndryshme nga natyra e hapur dhe kurioze e Anës.

Atje, në Amsterdam, Ana jetoi një fëmijëri relativisht normale. Ajo mësoi gjuhën, bëri miq të rinj dhe shkoi në një shkollë holandeze afër shtëpisë së saj. 

Ajo nuk ishte ndryshe nga asnjë adoleshente tjetër, derisa historia e futi në kapitullin e saj më të errët.

Më 1 shtator 1939, kur Ana ishte vetëm 10 vjeçe, Gjermania naziste pushtoi Poloninë, duke shënuar kështu fillimin e Luftës së Dytë Botërore. Më pas, më 10 maj 1940, nazistët pushtuan edhe Holandën, dhe brenda pesë ditësh, ushtria holandeze u dorëzua. Me kalimin e kohës, regjimi nazist nisi të vendoste gjithnjë e më shumë ligje dhe kufizime që e bënin jetën e hebrenjve gjithnjë e më të vështirë. Hebrenjve iu ndalua hyrja në parqe, kinema dhe dyqane që nuk ishin hebreje. Këto rregulla bënë që shumë vende të bëheshin të palejueshme për Anën. Babai i saj u detyrua të dorëzojë kompaninë, pasi hebrenjtë nuk kishin më të drejtë të menaxhonin biznese. Edhe shkollimi ndryshoi: të gjithë fëmijët hebrenj, përfshirë Anën, duhej të ndiqnin shkolla të veçanta hebraike.

Nazistët shtrënguan edhe më tej kufizimet. Hebrenjtë u detyruan të vendosnin në rrobat e tyre Yllin e Davidit për t’u dalluar lehtësisht, dhe qarkullonin thashetheme se së shpejti të gjithë hebrenjtë do të dëboheshin nga Holanda. Më 5 korrik 1942, motra e Anës, Margot, mori një njoftim për t’u paraqitur në një të ashtuquajtur “kamp pune” në Gjermani. Prindërit e saj dyshuan për qëllimin e vërtetë të këtij urdhri. Duke mos besuar se bëhej fjalë për punë, ata vendosën që të nesërmen të fshiheshin, për të shpëtuar nga persekutimi.

Në pranverën e vitit 1942, më 6 korrik babai i Anës kishte filluar të mobilonte një vend të fshehur në Aneksin Sekret të ndërtesës së zyrës së biznesit të tij në Prinsengracht 263. Ai mori ndihmë nga ish-kolegët e tij. S’kaloi shumë, atyre iu bashkuan edhe katër persona të tjerë. Vendi i fshehjes ishte i ngushtë. 

Në ditëlindjen e saj të trembëdhjetë, pak para se të fshiheshin, Anës iu dorëzua një ditar. Në atë hapësirë të fshehur, të ngushtë, të varur nga frika, Ana gjeti oksigjen në shkrim. Ditari i saj, një dhuratë që e kishte marrë pak para se të fshihej, u bë bota e saj, i besuari i saj, zëri i saj. Për botën e jashtme, ajo ishte zhdukur. Por në faqet e saj, ajo ishte e gjallë dhe prezente.

Ana shkroi për të zakonshmen dhe të rëndësishmen: tensionin e jetës në aneks, argumentet, urinë, zhurmën e tmerrshme të hapave jashtë. Ajo shkroi për dashurinë e saj me Pjetrin, zhgënjimet me nënën e saj dhe ëndrrat e saj për t’u bërë shkrimtare. Por përtej hyrjeve të adoleshentëve kishte njohuri befasuese, reflektime të qarta dhe të zjarrta mbi luftën, padrejtësinë, identitetin dhe shpirtin njerëzor.

“Dua të vazhdoj të jetoj edhe pas vdekjes sime”, shkroi ajo dikur.

“Kjo është arsyeja pse i jam shumë mirënjohës Zotit që më dha këtë dhuratë, të cilën mund ta përdor për të zhvilluar veten time dhe për të shprehur gjithçka që kam brenda meje.”

Ana nuk ishte naive. Ajo ndjeu peshën e tmerrit rreth saj. E megjithatë, çuditërisht, ajo u kap pas shpresës. Një nga shprehjet më prekëse dhe të fuqishme që ka shkruar ndonjëherë “Pavarësisht gjithçkaje, unë ende besoj se njerëzit janë vërtet të mirë në zemër”, tregon se brenda saj ruhej një besim i thellë te njerëzimi, një shpresë që mirësia ekziston edhe kur bota duket e mbuluar nga errësira. Ky pohim nuk është naivitet, por një akt i madh guximi dhe besimi. Është një dritë që Ana zgjodhi ta mbante të ndezur përballë errësirës së tmerrshme që e rrethonte. Një deklaratë e potencialit të njerëzimit e shprehur në mes të kolapsit të tij.

Ky ishte revolucioni i Ana Frankut: jo i armëve, por i fjalëve.

Pas dy vitesh fshehje, aneksi u tradhtua, nga kush, askush nuk e di me siguri. Më 4 gusht 1944, familja Frank u arrestua. 

Aneksi sekret u transportua në kampin e përqendrimit dhe shfarosjes AuschwitzBirkenau. Udhëtimi me tren zgjati tre ditë, gjatë së cilës Ana dhe mbi një mijë të tjerë ishin të mbushur ngushtë së bashku në vagonët e bagëtive. Me të mbërritur në Auschwitz, mjekët nazistë kontrolluan se kush do dhe kush nuk do të mund të bënte punë të rëndë të detyruar. Rreth 350 njerëz nga transporti i Anës u dërguan menjëherë në dhomat e gazit dhe u vranë. Ana, Margot dhe nëna e tyre u dërguan në kampin e punës për gratë. Otto përfundoi në një kamp për burra.

Në fillim të nëntorit të vitit 1944, Ana dhe motra e saj Margot u dërguan me transport drejt kampit të përqendrimit Bergen-Belsen, ndërsa prindërit e tyre mbetën në Auschwitz. Jeta në Bergen-Belsen ishte jashtëzakonisht e vështirë, ushqimi mungonte, temperaturat ishin të ulëta, lagështia ishte e vazhdueshme dhe sëmundjet përhapeshin me shpejtësi. Në këto kushte çnjerëzore, të dyja motrat u infektuan me tifus. Margot ndërroi jetë e para, dhe shumë shpejt pas saj, edhe Ana. Margot ishte nëntëmbëdhjet vjeçe ndërsa Ana pesëmbëdhjetë. Kjo ndodhi në shkurt të vitit 1945, vetëm pak javë përpara se kampi të çlirohej. 

Otto Frank, babai i Anës, ishte i vetmi nga tetë personat që fshiheshin në Aneksin e Fshehtë që i mbijetoi Holokaustit. Ai u çlirua nga Auschwitzi nga trupat sovjetike dhe gjatë kthimit të tij drejt Holandës mësoi me dhimbje se gruaja e tij, Edith, kishte ndërruar jetë. Kur më në fund arriti në Amsterdam, i erdhi lajmi më tragjik nga të gjithë: edhe Ana dhe Margot nuk ishin më gjallë. Një mik i dha atij ditarin e Anës, e gjetur dhe e shpëtuar nga Miep Gies, një nga qytetarët e guximshëm holandezë që kishte ndihmuar familjen të fshihej.

Duke lexuar fjalët e së bijës për herë të parë, Otto më vonë tha: “Nuk e kisha idenë për thellësinë e mendimeve dhe ndjenjave të saj.”

Ai ia kushtoi pjesën tjetër të jetës botimit të ditarit dhe ndarjes së zërit të saj me botën.

Dhe çfarë zëri ishte! 

“Ditari i një vajze të re”, botuar për herë të parë në 1947, që atëherë është përkthyer në mbi 70 gjuhë, është lexuar nga miliona dhe është bërë një gur themel i edukimit të Holokaustit. Por nuk është thjesht një dokument historik. Është një vepër letrare me ndershmëri dhe inteligjencë lirike të jashtëzakonshme. Është ditari i një adoleshenteje, por edhe kënga shpirtërore e një brezi të humbur.

Njerëzit në mbarë botën u njohën me historinë e Anës. Ajo u bë e famshme sepse ajo solli një zë. Aty ku tragjedia ndihej e pakuptueshme, ajo e bëri atë personale. Megjithëse ajo nuk u rrit kurrë. Nuk pa kurrë dritën e lirisë, nuk botoi kurrë librat që ëndërronte, nuk përjetoi as dashurinë, as jetën. Por përkundër kësaj, ajo bëri diçka që shumë njerëz të rritur nuk ia dolën: la pas një trashëgimi që trondit botën edhe sot, u bë diçka edhe më e rrallë: një dëshmitare e përjetshme. 

Nëpër rreshtat e ditarit të saj, ajo nuk është thjesht një viktimë. Ajo është një zë i gjallë, një shpirt që refuzoi të heshtte, një vajzë që mbijetoi në mënyrën më të fuqishme të mundshme, në kujtesë, në fjalë, në ndërgjegjen tonë.

Ana dikur shkroi: “Letra është më e durueshme se njerëzit”. Dhe duke i besuar mendimet e saj në letër, Ana na mësoi se kur raca njerëzore bie në errësirë, një vajzë trembëdhjetëvjeçare me një laps mund të ndezë dritë. Sepse një vajzë që shkruante në errësirë i mësoi botës se si të shikonte.

Historia e saj nuk është thjesht për t’u treguar. Ajo është për t’u ndjerë. Për t’u kujtuar. Dhe mbi të gjitha, për të mos u përsëritur më kurrë. Dhe sa herë që dikush hap ditarin e saj, ajo jeton përsëri, pesëmbëdhjetë, e patrembur dhe e paharruar.

/Gazeta Express