Tregimi i javës/ Ali Smith: Arti i gjithkundit

Arte

Gazeta Express

22/11/2025 15:12

Ali Smith (1962), prozatore, dramaturge, gazetare dhe akademike skoceze.

ARTI I GJITHKUNDIT

Jam munduar të jem ngado gjatë gjithë jetës sime. 

Vitin e kaluar shkova nëpër të gjitha vendet. Kam shkuar në Greqi, kam shkuar në Francë, kam shkuar në Holandë, kam shkuar në Marok, kam shkuar në Kanada, kam shkuar në Gjermani. Këto janë vetëm disa nga vendet nga kam qenë. Kam fluturar, kam biçikletuar, kam shkuar me Eurostar, kam shkuar me trena të zakonshëm, kam marrë autobusët, kam ngarë makinën, jam ulur në karrigen mbrapa të shumë taksive. Sidoqoftë, ngado që kam shkuar, nuk ishte punë të shpëtoja prej saj. Lëshoja çantën në kalldrëm, nëpër dysheme, ose pjesët me bari të rrugëve, shtigjeve të ecjes ngjitur kanaleve, ose plazheve të shtruara me plastikë, ose platformave të stacioneve hekurudhore, ose në shtrat, ose në tavolinën e palosshme të gjërave të bërë prej kanavace dhe alumini që disa hotele e kanë posaçërisht për valixhet – dhe ku isha?

Isha në një bankë në një kopsht shumë të bukur sipër kodrës së një pjerrtësire të rregulluar bukur mirë mbi qytetin e Napolit. Nëse shikoje lart nuk shihje Vezuvin fare, për shkak të ndotjes. Dhe nëse shikoje poshtë, nuk e dije se Napoli ishte aty poshtë dhe nuk ishe në gjendje të dëgjoje ulërimat dhe gumëzhimat e trafikut, por për shkak të ndotjes ishte thua se Napoli nuk ekzistonte fare. 

Bukur.

Po mendoj, Roterdami ishte i këndshëm. Ka disa galeri të mëdha. Më pëlqeu veçanërisht vepra mesjetare Madona dhe fëmija me engjëjt e imët të artë që rrezatojnë në unazat e gërshetuara përreth tyre, duke luajtur instrumente muzikore, duke formuar një seri rrathësh drite, si vibrimet ose aura që përhapet prej tyre, dhe nën këmbt e saj ajo është duke e shtypur një gjë të gjatë të hajthme si përbindësh, një lloj djalli, ma ha mendja, këtë duhej të nënkuptonte. Dhe kur u ndala dhe shikova pikturën, një pikturë e vogël aq sa dora ime, të një pirgu librash të vjetër të bukur në tavolinë dhe një libri të mbajtur dhe të hapur në faqen dyshe, boshe përveç figurës së një burri që qëndronte në largësi dhe dhe mbante në dorë shpatën, thua se feqet e bardha ishin një fushë në pritje që të formohej, për një moment, për pak sekonda, duke shikuar atë pikturë, isha tamam aty para saj dhe në të njëjtën kohë isha diku tjetër. 

Po ashtu, galeria kishte një kafe/restorant shumë të këndshme; ditën që shkova kishte supë preshi, shumë e shijshme, e edhe tualetet ishin vepër arti, me pllaka të vockla jashtë si ato që kanë pikturat ku gjejmë titujt/informacionet për artistët. 

Por saherë dhe sakohë që isha atje, prapë përpiqesha të isha diku tjetër. 

***

Aty ishte një vajzë që e njihja nga shkolla; emri i saj ishte Debbie dhe i ati i saj ishte me nam diku tjetër. Kjo do të thotë se ai mbarështonte kohë, më kishte thënë ime më; ishte krejt e njohur në mesin e të afërmëve si i ati e Debbiet, kohë pas kohe, mbarështonte kohën. Mamaja e saj punonte në pikën e karburanteve ku vëllai im i madh punonte në autolarje të shtunën dhe të dielën dhe kjo, së toku me një sjellje të hijshme, donte të thoshte se Debbie, që ishte një goxha vajzë e zorshme dhe nga ai lloji që dështonte në provime dhe prirej të bënte gjërat në mënyrë mediokre, më mbronte mua nëse më rastiste të më kërcënonin banda e vogël e vajzave që sorollateshin përreth hyrjes së shkollës në pritje që t’iua ngjeshnin shpulla vajzave që mësonin fort. 

Një të premte si gjën e fundit mbajtëm orën e qepjes dhe për ktë ishim ulur sipas radhës alfabetike, që do të thotë se Debbie dhe unë ishim ngjitur njëra-tjetrës. Meqë ajo e dinte se unë i doja librat, më foli për librin e saj të preferuar, që ishte The Railwaz Children nga E. Nesbit. Filmi është i mirë, po, tha ajo, por libri është më i mirë, shumë më i mirë. Mandej ma huazoi dhe ishte aq e kënaqur kur ia ktheva që më kisht epëlqyer po aq sa asaj sa në të vërtetë i bëri qepjet e mia për një javë të tërë; ajo bënte punën e saj me nxitim dhe furi, pastaj ma jepte punën e saj të mbaja nën tavolinën time, bash nën hundën e mësuesit të qepjes. Ky ka qenë semestri i vetëm në jetën time kur kam marrë një notë të mirë në qepje. Njëherë, në një orë mësimi anglishteje, mësuesi ynë, që e quante veten versioni galik i emrit të tij dhe ishte i njohur për ritualin e tij të hedhjes së gjylës dhe ngritjes sp saltirit në kopshtin e tij të pasmë për çdo vit në Natën e Vitit të Ri dhe që ende vishte një uniformë të zezë gjatë orës, diçka që nuk e bënte askush tjetër në shkollë, dhe që prore bënte më të mirën e tij kur lexonte Shekspirin me zë nëpër klasë, dhe që përçmonte Debbien për ndonjë arsye, me gjasë ngase stafi, si prindërit, e njihnin bananë e saj dhe dinin për atë që bënte me kohën, na tha të gjithëve të hapnin librin tonë të poezisë te një poezi e Rudyard Kiplingut me titullin Nëse. Mandej tha se i pari nga ne që do të ngrihej në këmbë të recitonte, duke shqiptar fjalët në mënyrë të përsosur, duke e bërë të tërën nga thellësia e zemrës, mund të largohej pastaj nga ora dhe të shkonte të drekonte më herët. 

Ishte ajo gjëja e kotë që mësimdhënësi bën kur nuk ka ndonjë dëshirë të mbajë ndonjë orë të hairit. Vrava mendjen çfarë do të bëja me kohën, nëse do të ngrihesha unë e para. Meqë në shtëpi nuk ishte askush deri në orën një, atëherë nuk kishte ndonjë dobi të largohesha nga shkolla gjysmë ore më herët, ngase nuk kisha çelësa të shtëpisë dhe do të detyrohesha të ulesha në kopsht derisa njëri prej prindërve të mi të kthehej nga puna dhe qeni do të dëgjonte dhe do të fillonte të më lehte që të dal jashtë, pastaj edhe ashtu ishte duke rënë shi, por nëse hangari ishte i hapur, mund të ulesha aty dhe të prisja. Mirë pra. 

Sapo kish anisur të lexoja poezinë, posa kisha mbërritur të fundi i vargut të dytë, kru dikush mbrapa në klasë shtyu mbrapa një karrige dhe u ngrit në këmbë. 

Të gjithë ne kthyem kokat. 

Shikoni përpara, bëriti i moshuari Macneacail. 

Duke shikuar përpara, të gjithë ne dëgjuan Debbien të fillonte nga e para. Nëse mund kokën kur të gjithë përreth teje. Janë duke humbur të veten dhe duke të të akuzuar ty. Ndoqa poezinë në librin para meje përmes të gjitha katër vargjeve të saj. Ajo i shqiptonte në mënyrë të përsosur. U ndal në fund. Ti do të jesh burrë, biri im, tha ajo. 

Pastaj mori çantën dhe eci mes tavolinave drejt pjesës së përparme të klasës. 

Ah, por ti nuk e ke mësuar këtë në këtë orë mësimi, sot, ëhh, apo jo, em, eh – tha i moshuari Macneacail, që ishte i trazuar dhe e kishte vënë gabim emrin e Debbiet. 

Babai im e thotë para pasqyrës çdo mëngjes kur rruhet, tha Debbie. Dhe ju kurrë nuk na keni thënë se ende nuk na lejohet ta dimë atë. 

Ia mbathi nga dera pa shikuar mbrapa. Dera kërciti. Ne të gjithë kishim mbetur mbrapa.

Debbie kishte shkuar diku tjetër. 

Diku tjetër ku nuk ka telefona mobilë. Diku tjetër gjumi është i thellë dhe mëngjeset janë të mahnitshme. Duiku tjetër arti është i pafundmë, ekspozitat janë të lira dhe galeritë janë të hapura njëzet e katër orë në ditë. Diku tjetër alkooli është shaka që të gjithëve iu duket për të qeshur. Diku tjetër çdonjëri është i mirëseardhur siç do të ishit ju po të vinit pas një kohe shumë të gjatë diku larg dhe ata do ta kenë ndier mundgesën tuaj. Diku tjetër askush nuk ju ndal në rrugë t’ju thotë, a jeni katolik a protesant dhe kur ju thoni asnjëra, jam mysliman, atëherë të thonë po, por a je mysliman katolik a mysliman protestant? Diku tjetër nuk ka religjione. Diku tjetër nuk ka kufij. Diku tjetër askush nuk është refugjat, ose azilkërkues vlera e të cilit do të përcaktohet nga një qeveri. Diku tjetër askush nuk është diçka që do të përcaktohet nga askush. Diku tjetër nuk ka paragjykime. Diku tjetër të gjitha gjërat e gabuara janë gjërat e duhura. Diku tjetër supermarktetet nuk na posedojnë ne. Dikur tjetër ne përdorim duart tona si kupa dhe lumenjtë janë të pastër dhe të pijshëm. Diku tjetër fjalët e politikanëve janë të ushqyera nga zemra. Diku tjetër sharlatanët janë të njohur për mençurinë e tyre. Diku tjetër historia ka qenë e këndshme. Diku tjetër askush kurrë nuk do të thotë fjalët kthejeni dënimin me vdekje. Diku tjetër varret e të vdekurve janë të zbrazëta dhe shpirtrat e tyre fluturojnë mbi qytete në formacione instinktive dhe të ndryshueshme që mahnisin syrin. Diku tjetër poezitë anulojnë burgosjen. Diku tjetër ne mbarështrojmë kohën ndryshe. 

Saherë që udhëtoj, dëgjoj për të. Saherë që kthehem në shtëpi, e kërkoj atë. 

/Ali Smith, ‘Public Library and Other Stories’, Penguin 2015

/Përkthimi Gazeta Express