Epistula e javës/ Anne Sexton për Dennis Farrell: 28 mars 1963

Arte

Gazeta Express

07/11/2025 16:40

Anne Sexton (1928 – 1974), poete amerikane, fituese e Çmimti Pulitzer, më 1967, për librin ‘Live or Die’.  

[Për Vëlla Dennis Farrell]

[40 Clearwater Road]

28 mars 1963

Mik i dashur i mirë, vëlla Dennis,

Isha shumë e lehtësuar të merrja letrën tënde sot, ngase, po të tregoj, kisha nisur të bëhesha merak… jo se ti nuk më do më, por në merak se diçka mund të shkojë keq. Mendova për një kohë se letra ime e fundit ishte thjesht shumë e “fortë” (për eprorët e tu, nëse jo për ty), ose se mbase ti ishe i sëmurë (edhe mendërisht, ose në fund të fundit në prag të vdekjes!)… ëndrra të tilla të merakosjes sa u bëra merak për… dhe në njëfarë mënyre, kur harroja të merakosesha përpiqesha të brengosesha dhe nuk po ia dilja (siç më ngjet herë pas here) të dëgjoja predikimin mbrëmjesor derisa po shkoja në Boston. Çfarë vajze e vogël qesharake që jam…

Miku im i dashur… do të doja që doktori yt të ishte afër teje që të flasësh me… Por ma ha mendja se kjo është e pamundshme. Ajo që kam ndër mend është aq e ngatërruar sa nuk jam e sigurt se mund ta them qartë… nuk kam menduar për këtë, siç e sheh… thjesht ende nuk më ka shkuar mendja se ti mund të jesh duke menduar të “kapërcesh murin”… se, natyrisht, me tërheqjen e të kundërtave, e mendoja murin të mrekullueshëm dhe të jesh jashtë në botën e përditshme është e mrekullueshme. Nuk e kam fjalën e mrekullueshme… e kam fjalën për ikjen… por më shumë se kaq… ka diçka (në mendjen time) të bëjë me një marrëdhënie me Krishtin që duket e pamundshme për këdo që del nga KËTU. Por unë di pak gjë…

Dhe duke qenë se unë di pak gjë nga jeta e manastirit dhe ndoshta pakëz më shumë për të qenët mësimdhënës, shkoj me mendjen se vetëm sa mund të ta zgjas dorën dhe të të them se unë jam mikja jote dhe se besoj se ti do të gjesh lumturinë pavarësisht se ku do të shkosh apo qëndrosh.

Ndoshta unë di më shumë për jetën “këtu jashtë” (O Zot! Kjo po nis të tingëllojë si terminologji burgu)… e kuptoj, bukur kujdesshëm, se çka mendon ti kur e përshkruan qëndrimin tënd të moçëm ndaj vetes tënde si një eunuk i veçuar shpirtëror… Mendoj se mund ta kuptoj, ngase ka cilësi që do të më tërhiqnin.

Por lërmë të ta shpjegoj një gjë… bukur të komplikuar në lidhje me… Letrat tona… pavarësisht sa të drejtpërdrejta dhe njerëzore që të mund të të duken, nuk mund të krahasohen me marrëdhënien e drejtpërdrejtë. Në një letër (pavarësisht se sa shpejt, apo ndershmërisht, apo lirisht, apo ëmbëlsisht është shkruar) është më e mundshme të duash dhe të duhesh, më e mundshme të dalës jashtë dhe ta marrësh… nuk ka mure në letra, nuk ka sende – fjalët mund të fluturojnë nga zemra jote (përmes gishtërinjve) dhe askush nuk ka nevojë njëmend të jetojë në to. E mendoj këtë seriozisht dhe ftohtësisht dhe (si gjithmonë) dashurisht. Ti më thua “papritur e gjeta veten në një marrëdhënie njerëzore për të cilën shpesh kam ëndërruar, por kurrë s’e kisha kuptuar se ekzistonte”… O Zot i madh. Duhet të më dëgjosh, se e ndiej se në njëfarë mënyre të kam mashtruar duke menduar se është përnjëmend marrëdhënie njerëzore. Është marrëdhënie letrash mes njerëzve. 

Duhet të më besosh, ngase po ndiej një faj të çuditshëm. Jam shumë e sigurt se asnjë marrëdhënie si kjo, me dashurinë që mund të kemi për njëri-tjetrin, nuk ekziston në jetën e përditshme. Kam frikë se do ta marrësh këtë “ne” si një lloj standardi dhe do të dalësh ta kërkosh. Nuk ka shumë të tilla prej nesh! Dhe as “nesh” (“us”) nuk do të ekzistonte po të mos ishte për letrat, pullat dhe postën e Shteteve të Bashkuara (U.S.)

Njihja një “ne” dikur dhe pas një morie letrash dhe madje pas disa telefonatash,  “ne”-ja u takua dhe u bë copë e grimë si biskotë e thyer. Ishte ndërtuar me ajër dhe fantazma… ishte fort e bukur, por vdiq… ngase u mundua të bëhet e vërtetë, por nuk ka qenë kurrë e vërtetë.

Të dua, por kështu e kanë këto punë.

Gjithsesi nuk duhet të mohosh emocionet e tua të ndershme dhe të mira! Nëse ke qenë duke i mohuar ato, atëherë s’duhej kurrë të ma kishe shkruar letrën e parë… as nuk është dashur ta doje librin tim të parë, aq më pak ta lexoje. Ngase poezitë e mia janë të gjitha emocion, të fryra, por prapë emocion!

Ti e di, duket sikur unë kam qenë jashtë në “botë” tepër gjatë… për shumë vite dhe, natyrisht, ti nuk ke qenë… ti je rritur shumë në ndërkohë. Nëse idetë e tua nuk do të kishin ndryshuar, do të kishte me qenë një gjë e tmerrshme! Por… mirë… e di se ti thua se nuk ke iluzione romantike rreth jetës së “jashtme”… mbase më pak se sa që kam unë rreth jetës së ”brendshme”, jam e sigurt. Por gjithsesi, jam e brengosur se ti po bëhesh romantik thjesht për arsye se letrat e mia duket të kenë bërë një dallim kaq të madh. Vetëm ngase brengosem.

Mirë, natyrisht, Anne… (Unë flas me veten time kur të shkruaj ty)… po m’u desh të jem krejtësisht e drejtë, atëherë më duhet ta pranoj… se më pëlqen që ti të bëhesh murg… le të përballemi me këtë! Jo për arsye romantike, por për sigurinë tënde…

Çfarë kam thënë… kaluan tashmë tri orë; darka, koktejet, larja e enëve, fëmijët, etj., dhe prapë këtu. Kayo (im shoq) sapo erdhi dhe m’i shkrepi pesë fotografi të marra polaroidi. Do të t’i dërgoj… çështje realiteti dhe si bëri vaki të dukesha pikërisht në çastin që po të shkruaja. Janë fort të këqija, por mund të të habisin për një moment. Mendoja të t’i dërgoja ca të tjera… por s’e kam bërë kurrë. Pra ja ku jam për momentin… thjesht një person… ajo që ka thënë “duke i dashur burrat mësojmë si të duam Zotin”?

Kështu që nuk do të të flas më gjatë për atë se sa njerëzorja jonë (e imja dhe e jotja) nuk është e vërtetë… ngase nuk është saktësisht ashtu… se dashuria është e vërtetë, mendoj… puna është se thjesht jam e brengosur, i dashur vëlla Dennis, se nuk do të jetë kështu për ty jashtë në “botë”.

Edhe një gjë… do të të humb. Herët a vonë do të gjesh një grua dhe ajo s’do të të lërë të shkruash letra si këto (veç nëse je poet ose i shkrimtar krisur… nuk është një gjë edhe aq konvencionale të bësh… dhe është e habitshme se si kisha mund ta lejojë këtë… e gjitha që mund të them është se bashkëshortet janë ku e ku më konvencionale se sa kisha!)… pra do të të humb… por mendoj se mund ta duroj (duke qenë se kam mendar fort për të prej se e kam lexuar letrën tënde)… Në të vërtetë, dua të jesh i lumtur… E kjo do të më marrë kohë ta ndreq… të mendoj, të mësoj prej saj.

Nuk jam duke thënë asgjë në mënyrën e duhur, por ti e kupton, apo jo, se po përpiqem, më fort se kurrë më parë, të jem e ndershme dhe e drejtpërdrejtë?

Fotografia jote është në tavolinën time. Dukesh shumë i lezetshëm. Më mirë se sa unë në tavolinën time. E kam fotografinë tënde në tavolinë derisa shkruaj. 

Arsyeja pse po përgjigjem kaq shpejt (përveç faktit se ndihem e shtyrë ta bëj këtë) është lapsusi yt frojdian “shkruaj tash” (write now) në vend të “menjëherë” (right now) që më thoshte diçka rreth… mirë, thuhet, edhe “shkruaj tash” ose “të lutem më shkruaj” dhe dukej si një mesazh i fshehtë brenda rreshtave të tu të  shkruar mrekullueshëm… një lutje e fshehtë se jam e shtyrë nga (por me gjasë mua po më duket ashtu)…

… Të dua. do të doja të ishim të vërtetë. Nuk jemi, por jemi të vërtetë aq sa është e mundshme për njeriun. Po të takoheshim do të ishte e tmerrshme, do të ndiheshe i zhgënjyer dhe do të mendoje, “hm, kjo qenka thjesht një grua e rëndomtë… pak a shumë si nënat e atyre fëmijëve të cilëve u jap mësim”… ja pra çka do të mendoje… nuk do të isha… por ja si do të ishim. Por do të ketë njerëz të tjerë që s’do të jenë kësodore. Është e vështirë të njohësh dikë kur ti tashmë i njeh ata shumë mirë…

Një orë më vonë… A do të mbarojë kjo letër ndonjëherë!? Nuk mund ta dërgoj, sepse nuk jam e sigurt rreth asaj çfarë kam thënë… Thjesht u ula këtu orën e fundit duke i rilexuar të gjitha letrat tona… duke i shikuar se si po mbushen me mirëkuptim dhe dashuri; duke vërejtur se kanë filluar kështu që në zanafillë; duke kujtuar sa larg kemi shkuar dhe sa shumë, në mënyrën tonë, kemi bashkëndarë… Jo. Isha gabim për atë që thosha në fillim të kësaj letre dhe për shkak të asaj që më duhet të vazhdoj të përpiqem ta them në mënyrën e duhur. Thjesht po përpiqem! Po vërej, përmes të gjitha letrave, se ne që të dy vazhdojmë t’i kërkojmë tjetrit të mos mendojë shumë për “mua” (atij që shkruan) si të ishim të frikësuar se do të mendohemi si të mirë dhe të vërtetë… të frikësuar nga piedestali në të cilin na vë tjetri. Të frikësuar se do të jemi të dashur kur brenda nesh që të dy e dimë se me gjasë nuk mund të jemi të dashur! Kjo është ajo që po vazhdojmë ta bëjmë. Që të dyjemi të frikësuar! Dhe tash jam… edhe më shumë… ngase kam frikë se kam ndikuar te ti që të mendosh për një lloj bote që ekziston në letrat tona… Por, thënë të vërtetën, për mua, në botën time, letrat tona kanëekzistuar! Përnjëmend po! Kanë pasur një domethënie shumë të madhe për mua dhe janë bërë një pjesë e rëndësishme e jetës sime. Përmes atyre letrave kam vazhduar të të mbaj në një lloj piedestali, ngase ti ishe murg… dhe ti më ke vënë në piedestal ngase unë isha poete (ose ajo poetja)… Në njëfarë mënyre që të dy ishim snobë… ishim, nuk jemi. Diçka ka ndodhur ndërkohë dhe është e vërtetë… Ndoshta jam duke thënë se marrëdhënia jonë thjesht nuk është pjesë e botës, por është pjesë e imja. (A ka kuptim kjo?)… Mëngjesin tjetër… Do të doja, për njëfarë arsyeje, të të citoj diçka nga një parathënie e “Letra Milenës” të Franz Kafkës… duke qenë se tema e “letrave” duket ta ketë mbështjellë tërë atë LETËR… vetëm një citim fragmentar… “Të shkruash letra… do të thotë të zhveshësh veten para fantazmave, diçka për të cilën ato presin me makutëri. Puthjet e shkruara nuk e arrijnë destinacionin e tyre, rëndom ato pihen rrugës nga fantazmat.”

Ja edhe diçka tjetër që G.B. Shaw ka shkruar në letrat e tij për Ellen Terry-n:… “Ata që mund të ankohen se atë gjë e gjen vetëm në letër, le të kujtojë se vetëm në letër njerëzimi ka arritur lavdinë, të bukurën, të vërtetën, dijen, virtytin dhe dashurinë e përhershme.”

Ti e di si është puna me letrat e Rilkes. Po dikush më tregoi dje një incident të çuditshëm dhe të rëndë të tij. Ai ishte shumë i afërt dhe i mençur dhe duke pasur parasysh letrat e tij… prapëseprapë si artist ishte shumë egoist dhe qenie njerëzore vetëmbrojtëse. Kur u martua djali i tij, ai nuk “kishte kohë për të humbur” që të shkonte në ceremoni, por e pyeti të birin nëse mund të shkonte pas ceremonisë tek ai bashkë me vajzën… goxha njerëzillëk!

Çka do të bësh kur të jesh “jashtë”… a do të jetosh në Çikago… do të marrësh ndonjë diplomë? A ke ndonjë gjë në mendje, ndonjë plan?

…Mirë, edhe nëse kjo letër nuk është aq koherente, më duhet ta lë kështu si është dhe ajo vetë ta bëjë më të mirën për mua. Kur u zgjova këtë mëngjes, mendova ta shqyeja dhe ta nisja një nga fillimi, por pastaj ndava mendjen se ajo nuk ishte çështja e vërtetë… dhe edhe nëse është e paorganizuar, është, në fund të fundit, vetja ime për aq sa është e mundshme.

Me dashuri, 

Anne

/Marrë nga Anne Sexton, ‘A Self-Portrait in Letters’, OpenRoad, 1977

/Përkthimi Gazeta Express