Zbulohet misteri i Ishullit të Pashkëve: Si u lëvizën statujat 900 vjet më parë

Mistere

Gazeta Express

08/10/2025 20:34

Një nga enigmat më të mëdha arkeologjike të botës ka qenë si u transportuan statujat gjigande të kokave në Ishullin e Pashkëve, të njohura si moai.

Të rënda nga 12 deri në 80 ton, shkencëtarët kanë spekuluar për shekuj se si qytetërimi i lashtë i Rapa Nui mund t’i vendoste në pozicionet e tyre të përhershme.

Zbulimi i fundit tregon se statujat, në fakt, “ecnin” drejt destinacioneve të tyre.

Përmes kombinimit të modelimit 3D dhe eksperimenteve praktike, studiuesit zbuluan se populli i Rapa Nui përdorte litarë për të lëkundur moai-t në një lëvizje zig-zag, duke shkuar përpara me relativisht pak forcë.

“Pasi fillon të lëvizë, nuk është aspak e vështirë — njerëzit tërheqin me një krah,” shpjegon Profesor Carl Lipo, bashkautor i studimit nga Binghamton University.

“Energji kursen, dhe lëvizja është shumë e shpejtë; pjesa më e vështirë është ta fillosh lëkundjen.”

Eksperimentet praktike

Për të provuar teorinë, studiuesit ndërtuan një replika 4.35-tonëshe të një moai-je, me bazë D-forme dhe gravitet të përparuar, si tek statujat origjinale.

Me një ekip prej vetëm 18 personash, ata arritën të lëviznin statujën 100 metra brenda 40 minutave, shumë më shpejt sesa përpjekjet e mëparshme.

Kjo mbështet idenë se moai-t më të mëdhenj u lëvizën duke ecur, dhe atributet e tyre, përfshirë bazën dhe pozicionin e përparuar, duket se ishin të dizajnuara për lëvizje.

Rrugët dhe tradita e mbijetuar

Studiuesit gjithashtu analizuan rrjetin e rrugëve të moai-ve, të krijuara posaçërisht për transportin e statujave gjigante. Rrugët, me profil konkav dhe gjerësi rreth 4.5 metra, ndihmonin në stabilizimin e statujave dhe lëvizjen e tyre përpara.

Madje, moai-t që binin anash rrugës tregonin shenja se njerëzit provonin t’i rregullonin duke gërmuar nën “këmbët” e tyre. Kjo tregon se populli i Rapa Nui dinte se metoda më e mirë ishte lëvizja ecëse.

“Populli i Rapa Nui ishte jashtëzakonisht inteligjent. Ata e kuptuan këtë dhe arritën gjëra që ne sot kemi shumë për të mësuar prej tyre,” shton Profesor Lipo.

Çfarë përfaqësojnë statujat?

Moai-t janë figura njerëzore monolitike të gdhendura midis viteve 1250–1500 nga populli i Rapa Nui. Të gjitha kanë koka të mëdha dhe konsiderohen fytyra të paraardhësve të adhurueshëm.

887 statuja shikojnë brenda ishullit, mesatarisht 4 metra të larta.

Disa kanë kapakë të kuq prej skorie, të quajtur pukao.

Statujat simbolizojnë autoritet dhe pushtet dhe besohet se përfaqësojnë kryetarët e mëparshëm dhe shpirtin e tyre (“mana”).

Megjithatë, misteri mbi transportin e tyre ka zgjatur për shekuj — deri tani. Eksperimentet e reja dhe modelimi 3D tregojnë një zgjidhje elegante: moai-t “ecnin” me ndihmën e njerëzve dhe litarëve, duke përdorur rrugët e përgatitura posaçërisht për ta. /GazetaExpress/