Expo/ “Nga Arkivi: Të Fala Shoqërore” – burimi i gjallë: kujtesë, dokumentim dhe art

Arte

Donjeta Abazi

03/10/2025 15:10

Mbrëmë në Galerinë Kombëtare të Kosovës – Qafa, u hap ekspozita e titulluar “Nga Arkivi: Të Fala Shoqërore”, kuruar nga Hana Halilaj. Ekspozita e ndërtuar mbi arkivin e Galerisë Kombëtare të Kosovës sjell në qendër të vëmendjes një dimension shpesh të anashkaluar të institucioneve kulturore: kujtesën e tyre institucionale dhe dokumentimin historik të veprimtarisë 

Nga Donjeta Abazi

Kjo qasje e bën ekspozitën të rëndësishme jo vetëm për publikun e gjerë, por sidomos për studiuesit e artit, historianët dhe të gjithë ata që janë të interesuar në mënyrën se si arti është zhvilluar dhe administruar në Kosovë në dekadat e fundit.

Arkivi si dëshmi institucionale

Një pjesë thelbësore e ekspozitës i është kushtuar dokumenteve të shkruara, duke përfshirë korrespondenca zyrtare, marrëveshje bashkëpunimi, vendime institucionale dhe shkresa administrative të periudhave të ndryshme. Përmes tyre, vizitori ka mundësinë të shohë nga afër se si Galeria Kombëtare ka funksionuar në kuptimin organizativ: nga proceset burokratike të aprovimit të ekspozitave e deri te komunikimi i drejtpërdrejtë me artistë, kuratorë dhe institucione të tjera.

Dokumentet mbajnë vulat origjinale dhe nënshkrimet e zyrtarëve të kohës, duke e bërë arkivin një burim autentik dhe të pazëvendësueshëm të historisë institucionale. Ato tregojnë gjithashtu për mënyrën se si arti është perceptuar në nivel shtetëror dhe institucional, dhe se si është mundësuar prezantimi i tij për publikun.

Programet dhe bashkëpunimet ndërkombëtare

Nga dokumentacioni arkivor bëhet e qartë se Galeria e Arteve (sot Galeria Kombëtare e Kosovës) ka pasur një program aktiv të shkëmbimeve kulturore dhe të organizimit të ekspozitave ndërkombëtare. Një pjesë e materialeve përfshin korrespondenca dhe marrëveshje që lidhen me ekspozita të grafikës bashkëkohore suedeze dhe ekspozita të tjera të artistëve nga rajoni dhe më gjerë. Ky aspekt nënvizon rolin e Galerisë si një pikë takimi ndërkulturor, ku arti vendas ka bashkëjetuar me prurjet ndërkombëtare, duke krijuar një hapësirë të gjallë dialogu dhe shkëmbimi.

Posterët si burim historik dhe estetik

Një element qendror i ekspozitës janë posterët origjinalë të ekspozitave të mbajtura në Galeri gjatë viteve 1980. Posterët e artistëve si Nebih Muriqi, Nuredin Loxha dhe Jože Ciuha, por edhe posterët që promovojnë ekspozita kolektive ndërkombëtare, janë të ekspozuar si dëshmi e mënyrës se si arti është promovuar vizualisht.

Përveç funksionit të tyre praktik, këta posterë janë tashmë dokumente historike që na tregojnë jo vetëm për ngjarjet që kanë ndodhur, por edhe për gjuhën vizuale të kohës, për stilin grafik dhe për mënyrat e komunikimit kulturor në një periudhë të caktuar. Përmes tyre shihet se si Galeria ka kërkuar të ndërtojë identitetin e saj publik dhe si ka synuar të tërheqë audienca të ndryshme.

Ndërthurja e arkivit me artin

Ekspozita nuk kufizohet vetëm në dokumentacionin e thatë administrativ. Ajo përfshin gjithashtu edhe punime artistike, të cilat i japin një dimension estetik dhe interpretues arkivit. Këto punime shërbejnë si një kujtesë se përtej procedurave dhe dokumenteve, qëndronte gjithmonë krijimtaria artistike. Përmes kësaj ndërthurje, arkivi nuk paraqitet thjesht si një depo e ftohtë e të kaluarës, por si një burim i gjallë, që vazhdon të komunikojë me të tashmen dhe që mbetet thelbësor për të kuptuar zhvillimet e artit në Kosovë.

Rëndësia e arkivit në ndërtimin e narrativës kulturore

Ekspozita e bën të qartë se arkivi nuk është vetëm një mjet për të dokumentuar ngjarje të kaluara, por edhe një element themelor për të kuptuar identitetin e një institucioni kulturor. Në rastin e Galerisë Kombëtare të Kosovës, arkivi tregon përpjekjet për të ndërtuar një program artistik të qëndrueshëm, për të vendosur ura komunikimi me botën e jashtme dhe për të krijuar një hapësirë ku arti vendas ka mundur të zhvillohet e të promovohet. Ai është dëshmi e sfidave institucionale, por edhe e sukseseve, duke ofruar një pasqyrë të plotë të historisë së artit në Kosovë.

…

Duke nxjerrë në pah materiale të ruajtura në arkiv, kjo ekspozitë shërben si një ftesë për studiuesit që të vazhdojnë të hulumtojnë më tej mbi zhvillimin e artit dhe kulturës në vend. Për publikun e gjerë, ajo është një mundësi për të parë nga afër se si arti nuk është vetëm rezultat i procesit krijues individual, por edhe i një infrastrukture institucionale që ka bërë të mundur prezantimin dhe dokumentimin e tij.

Në përmbledhje, kjo ekspozitë rishikon historinë e Galerisë Kombëtare të Kosovës përmes arkivit të saj, duke e vendosur dokumentimin në qendër të reflektimit mbi artin dhe institucionin. Ajo e shndërron arkivin në një hapësirë ku ndërthuren kujtesa, dokumenti dhe arti, dhe ku historia e shkruar e institucionit bëhet e dukshme për publikun bashkëkohor. Përmes saj, theksohet rëndësia që ka arkivi jo vetëm për ruajtjen e së kaluarës, por edhe për ndërtimin e të ardhmes së institucioneve kulturore në Kosovë.

Shkëputur nga teksti kuratorial i Hana Halilaj:

“Duke rivizituar momente që ndikuan në formimin e institucionit, kjo ekspozitë fokusohet në dekadën e parë (1979–1989) të Galerisë Kombëtare të Kosovës (GKK) përmes arkivit të letrave, kërkesave dhe dokumenteve zyrtare. Fragmentet e paraqitura shfaqin jo vetëm aspiratat e një institucioni në formim, por edhe negociatat burokratike dhe kufizimet strukturore me të cilat ballafaqohej. Korespondencat, qofshin kërkesa për bashkëpunime, fjalime nga hapjet, apo shkëmbime me artistë dhe autoritete shtetërore tregojnë se si galeria mundohej të pozicionohej mes urgjencave lokale dhe qarqeve kulturore ndërkombëtare, gjatë ndryshimeve të kontekstit politik në Jugosllavi.”

/Gazeta Express