Shkencëtarët bëjnë një zbulim të madh për Parkinson-in: zbulojnë “shkaktarin proteik” që shkakton sëmundjen

Keshilla Mjekësore

Gazeta Express

01/10/2025 19:34

Shkencëtarët kanë arritur për herë të parë të vizualizojnë drejtpërdrejt grumbujt e proteinave në tru që besohet se nxisin sëmundjen e Parkinson-it, duke u afruar një hap më pranë trajtimeve të mundshme.

Parkinson-i është një çrregullim neurologjik progresiv dhe i pashërueshëm që prek trurin, por edhe trupin në përgjithësi, duke dëmtuar jetën e miliona njerëzve.

Pacientët zakonisht vuajnë nga dridhje progresive dhe probleme me lëvizjen, që përfundimisht mund t’ua marrin pavarësinë.

Ndërsa shkencëtarët kanë ditur prej vitesh se grumbuj të vegjël — të quajtur oligomerë alfa-sinukleinë — me shumë gjasë shkaktojnë fillimin e Parkinson-it në tru, deri më sot ata nuk kanë mundur t’i vizualizojnë këto proteina në indin e trurit njerëzor.

Por në një përparim të madh, ekspertët nga Universiteti i Kembrixhit, University College London, Instituti Francis Crick dhe Politekniku i Montrealit kanë zhvilluar një teknikë që u mundëson jo vetëm t’i shohin këto grumbuj në tru, por edhe t’i numërojnë ato.

Për më shumë se një shekull, mjekët kanë konfirmuar Parkinson-in përmes pranisë së depozitave të mëdha të proteinave, të njohura si trupa Lewy. Por tani ekspertët thonë se këta grumbuj më të vegjël, që formohen më herët, mund të jenë shkaktarët e dëmtimit të qelizave të trurit që lidhet me Parkinson-in.

Profesor Steven Lee, ekspert në kimi biofizike në Kembrixh dhe bashkëautor i studimit, tha:

“Trupat Lewy janë shenja dalluese e Parkinson-it, por ata në thelb tregojnë se ku ka qenë sëmundja, jo ku është tani.

“Nëse mund ta vëzhgojmë Parkinson-in në fazat e tij më të hershme, kjo do të na tregonte shumë më tepër rreth mënyrës se si zhvillohet sëmundja në tru dhe si mund ta trajtojmë atë.”

Deri tani, këta oligomerë kanë qenë shumë të vegjël për t’u parë, vetëm disa nanometra të gjatë. Por ekipi ka zhvilluar një teknikë të quajtur Advanced Sensing of Aggregates for Parkinson’s Disease (ASA-PD), e cila përdor lazerë për të shënuar proteinat në indin e trurit pas vdekjes.

Dr. Rebecca Andrews, e cila kreu studimin në laborator, shtoi:

“Kjo është hera e parë që kemi mundur të shohim oligomerët drejtpërdrejt në indin e trurit njerëzor në këtë shkallë: është si të shohësh yjet në mes të ditës.”

“Oligomerët kanë qenë si gjilpëra në kashtë, por tani që e dimë ku janë këto gjilpëra, mund të na ndihmojnë të synojmë qelizat e caktuara në rajone të veçanta të trurit,” shtoi Profesori Lucien Weiss, bashkëautor i studimit, nga Politekniku i Montrealit.

Në studimin aktual, të botuar në revistën Nature Biomedical Engineering, studiuesit analizuan mostra të indeve të trurit pas vdekjes nga persona me Parkinson dhe i krahasuan ato me individë të shëndetshëm të së njëjtës moshë.

Ndërsa proteinat u zbuluan si tek truri i shëndetshëm ashtu edhe tek ai i prekur nga Parkinson-i, te pacientët me Parkinson oligomerët ishin shumë më të mëdhenj, më të ndritshëm dhe më të shumtë — duke sugjeruar një lidhje të drejtpërdrejtë me përparimin e sëmundjes.

Ekipi identifikoi gjithashtu një nënklasë oligomerësh që shfaqeshin vetëm te pacientët me Parkinson, të cilat ekspertët thonë se mund të jenë shenjat më të hershme të dukshme të sëmundjes — ndoshta vite para se simptomat klasike të shfaqen.

“Kjo metodë nuk na jep vetëm një foto momentale,” shpjegoi Prof. Weiss.

“Ajo ofron një atlas të plotë të ndryshimeve të proteinave në tru dhe teknologji të ngjashme mund të aplikohen edhe për sëmundje të tjera neurodegjenerative si Alzheimer-i dhe Huntington-i.”

Profesor Sonia Gandhi, eksperte e neurodegjenerimit në Institutin Francis Crick, shtoi:

“Mënyra e vetme reale për të kuptuar çfarë po ndodh në një sëmundje njerëzore është të studiojmë drejtpërdrejt trurin e njeriut, por për shkak të kompleksitetit të tij të madh, kjo është jashtëzakonisht sfiduese.”

Studiuesit tani shpresojnë që ky zbulim do të ndihmojë të kuptohet më mirë pse, ku dhe si formohen këta grumbuj proteinash dhe si çojnë në sëmundje.

Aktualisht, diagnoza zakonisht vendoset bazuar në zhvillimin e simptomave të fazës së vonë, pasi të jenë përjashtuar kushte të tjera shëndetësore.

Organizatat për Parkinson-in vlerësojnë se më shumë se një në katër pacientë me këtë gjendje diagnostikohen gabimisht para se të marrin diagnozën e saktë.

Rreth 166,000 njerëz në Britani mendohet se jetojnë me këtë sëmundje dobësuese, dhe numri është në rritje. Deri në vitin 2050, numri i personave me Parkinson në mbarë botën pritet të dyfishohet, duke arritur në 25 milionë.

Shenjat e hershme të Parkinson-it përfshijnë dridhje, ngurtësi, ngadalësim të lëvizjeve dhe humbje të nuhatjes.

Problemet e ekuilibrit, si vështirësitë në koordinim dhe ngërçet muskulare, janë shenja të tjera të zakonshme.

Pacientët gjithashtu shpesh vuajnë nga probleme të shëndetit mendor si depresioni dhe ankthi, si pasojë e sëmundjes.

Edhe pse ekzistojnë ilaçe që ndihmojnë në lehtësimin e disa simptomave, të shkaktuara nga vdekja e qelizave nervore në tru që prodhojnë dopaminë, nuk ka ilaçe që ngadalësojnë apo ndalojnë vetë sëmundjen.

Ekspertët ende po përpiqen të zbulojnë çfarë shkakton vdekjen e këtyre qelizave nervore.

Megjithatë, mendimi aktual është se kjo vjen nga një kombinim i ndryshimeve gjenetike dhe faktorëve mjedisorë.

Rreziku për zhvillimin e gjendjes rritet ndjeshëm me moshën, dhe shumica e pacientëve diagnostikohen mbi 50 vjeç. /GazetaExpress/