“Nën hijen e një peme u ula dhe qava” bën bashkë Kosovën dhe Afrikën e Jugut në teatër

Arte

Gazeta Express

30/09/2025 14:53

Një bashkëprodhim teatror i krijuar nga artistë nga Evropa dhe Afrika e Jugut do të shfaqet premierë më 17 dhe 18 tetor në Teatrin e Qytetit të Gjilanit, nga ora 20:0. Shfaqja “Nën hijen e një peme u ula dhe qava”, ka në përbërje emra të artisteve nga shumë vende. Autor i shfaqjes është Jeton Neziraj, dramaturg Greg Homman nga Afrika e Jugut dhe regjisore Blerta Neziraj.

Rreth prodhimit:

Në vitin 1990, me luftën në horizont, një grup ish-të burgosurish politikë, studentësh dhe intelektualësh nga Kosova nisën një lëvizje historike për pajtimin e gjakmarrjes . Deri në këtë pikë, qindra familje në Kosovë ishin në një gjendje armiqësie dhe gjakmarrjeje. Cikli i hakmarrjes kishte marrë formën e një rrethi vicioz, me gjakmarrje të transmetuara nga një brez në tjetrin dhe numri i vrasjeve midis dy palëve ndonjëherë arrinte në tridhjetë. Ajo që filloi si një lëvizje e vogël pajtimi, shpejt u shndërrua në një forum publik kombëtar, me nëna, baballarë dhe anëtarë të familjes që dolën në skenë para një audience dhe i falën gjakun e të dashurve të tyre familjes së vrasësit të tyre. U zhvilluan shumë ‘seanca’ publike dhe qindra familje u pajtuan gjatë këtij procesi. Gjithsej u zgjidhën 1,275 gjakmarrje dhe konflikte. Mbi gjysmë milioni njerëz morën pjesë në seancën e fundit publike të pajtimit.

Në anën tjetër të globit, në vitin 1995, qeveria e Afrikës së Jugut nisi Komisionin e së Vërtetës dhe Pajtimit, me qëllim shërimin e vendit dhe pajtimin e njerëzve, duke krijuar një hapësirë ​​që ata të përballen me të vërtetën e krimeve të kryera kundër tyre gjatë aparteidit. Viktimat dhe autorët e krimeve u vunë përballë njëri-tjetrit, në një ‘gjyq’ ku u zbuluan të vërteta të tmerrshme nga këto periudha dhune, shtypjeje dhe persekutimi.

Këto dy ngjarje të mëdha shoqërore dhe historike, shumë të dallueshme dhe megjithatë në shumë mënyra të ngjashme, kanë faljen në thelbin e tyre, si një gur themeli për shërimin dhe kohezionin shoqëror, emancipimin dhe pajtimin.

Përmes arkivit dhe dëshmive të mbledhura rishtazi, një grup artistësh nga Evropa dhe Afrika reflektojnë mbi mësimet që na ofrojnë sot Fushata e Pajtimit të Gjaqeve në Kosovë e vitit 1990 dhe Fushata e së Vërtetës dhe Pajtimit e vitit 1995 në Afrikën e Jugut – mësime që mund të na shërbejnë në një botë të përfshirë përsëri nga dhuna dhe konflikti. Nëse 30 vjet më parë, besohej se e vërteta ishte në gjendje të na çlironte, çfarë na çliron në epokën e sotme të pas-së vërtetës? Kur falim, a falim pa kushte?

Pas premierës botërore në Kosovë, në Teatrin e Qytetit të Gjilanit, “ Nën Hijen e një Peme U Ula dhe Qava”  do të prezantohet në Shfaqjen Teatrale Kosovë/Maqedoni e Veriut, e cila do të zhvillohet midis 28 tetorit dhe 1 nëntorit, si pjesë e turneut ballkanik. Do të nisë një turne evropian në prill 2026, në Afrikën e Jugut në qershor 2026 dhe do të shfaqet në Nju Jork në mars 2027.

Skenografi: Theun Mosk | Ruimtetijd (Holandë) | Kompozitor: Bongile Gorata Lecoge-Zulu (Afrika e Jugut) | Koreograf: Jochen Roller (Gjermani), Kostumografi: Blagoj Micevski (Maqedonia e Veriut).

Bashkëprodhuar nga: Qendra Multimedia (Prishtinë, Kosovë), The Market Theatre (Johannesburg, Afrika e Jugut), São Luiz Teatro Municipal (Lisbonë, Portugali), Teatro Della Pergola (Firenze, Itali), Theater Dortmund (Dortmund, Gjermani), Black Box teater (Oslo, Norvegji), Mittelfest (Cividale del Friuli – Itali).

Në bashkëpunim me: Ruimtetijd (Holandë), La MaMa (Nju Jork, SHBA), Teatri i Qytetit të Gjilanit (Gjilan, Kosovë), Festivali Sens Interdits (Lyon, Francë).