Shkencëtarët zbulojnë se autizmi mund të jetë pjesë natyrore e evolucionit të njeriut

Keshilla Mjekësore

Gazeta Express

29/09/2025 19:53

Shkalla e lartë e autizmit dhe çrregullimeve të tjera neurozhvillimore mund të lidhet me mënyrën se si njerëzit janë zhvilluar në të kaluarën, sugjeron një studim i ri.

Rastet e diagnozës së autizmit janë rritur për dekada, me një në 36 fëmijë në Mbretërinë e Bashkuar që besohet të ketë Çrregullim të Spektrit Autik.

Globalisht, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) vlerëson se rreth një në 100 fëmijë kanë autizëm.

Ndërsa janë paraqitur një numër teorish për rritjen e rasteve – me Presidentin Trump këtë javë që fajësoi përdorimin e Tylenol gjatë shtatzënisë – ekspertët mbeten të pavendosur nëse kjo rritje lidhet me tej-diagnostikim apo me faktin se më shumë fëmijë realisht kanë këtë gjendje.

Por tani studiues amerikanë thonë se përzgjedhja natyrore mund të ketë nxjerrë në pah gjene të lidhura me autizmin, me sjellje që lidhen me çrregullimin, të cilat shpesh përfshijnë tipare njohëse unike për njerëzit.

Duke shkruar në revistën Molecular Biology and Evolution, ekspertët në Universitetin Stanford zbuluan se lloji më i bollshëm i neuroneve në shtresën e jashtme të trurit – të quajtura neurone L2/3 IT – janë zhvilluar jashtëzakonisht shpejt te njerëzit, krahasuar me gjitarët e tjerë.

Ky evolucion i shpejtë përfshiu një ulje të dukshme në gjenet e lidhura me autizmin dhe shizofreninë, duke mbështetur hipotezën se shprehja më e ulët e gjeneve të lidhura me autizmin tek njerëzit rrit rrezikun për autizëm.

Sipas studiuesve, ky evolucion i përshpejtuar solli ndryshime dramatike në gjenet e lidhura me autizmin, të cilat me shumë gjasë u shtynë përpara nga përzgjedhja natyrore – një mekanizëm i evolucionit me anë të të cilit një specie ndryshon me kalimin e kohës në përgjigje të ndryshimeve në mjedis ose konkurrencës mes organizmave.

Megjithatë, ata shtuan se arsyeja pse ky ndryshim i ka sjellë dobi njerëzve mbetet e paqartë.

Një shpjegim i mundshëm është se evolucioni i shpejtë i këtyre gjeneve specifike mund të ketë ngadalësuar zhvillimin e trurit pas lindjes, duke rritur kapacitetin për gjuhë dhe forma më komplekse të të menduarit.

Alexander Starr, ekspert i çrregullimeve neurozhvillimore dhe evolucionit njerëzor dhe autor kryesor i studimit, tha:

“Rezultatet tona sugjerojnë se disa nga të njëjtat ndryshime gjenetike që e bëjnë trurin e njeriut kaq unik, gjithashtu e kanë bërë njerëzimin më neurodivers.”

Ky studim vjen në të njëjtën kohë kur Trump shkaktoi reagime të ashpra javën e kaluar, duke pretenduar se marrja e paracetamolit gjatë shtatzënisë po ushqen një “krizë” të autizmit.

Shkencëtarë ndërkombëtarë i hodhën poshtë menjëherë komentet e tij si “fryrje paniku”, duke theksuar se nuk ka “asnjë provë të fortë” për ta mbështetur këtë pretendim.

Megjithatë, disa thonë se ndonëse nuk është e qartë nëse paracetamoli shkakton autizëm – një gjendje që e bën të vështirë për individët të kuptojnë sinjalet sociale dhe të shprehen – diçka po e shtyn rritjen e rasteve, me një në 100 fëmijë tashmë të prekur.

Në një deklaratë më 22 shtator, Trump u tha gazetarëve se marrja e paracetamolit është thjesht “jo e mirë”, duke shpallur:

“Të gjitha gratë shtatzëna duhet të flasin me mjekët e tyre për kufizimin e përdorimit të këtij ilaçi gjatë shtatzënisë.”

Ai më vonë e përsëriti: “Luftoni me çdo kusht që të mos e merrni.”

Një numër i vogël studimesh të publikuara gjerësisht kanë sugjeruar një lidhje të mundshme mes përdorimit të paracetamolit nga nëna dhe niveleve më të larta të autizmit apo ADHD-së.

Por gjetjet janë të paqëndrueshme, dhe ekspertët theksojnë se çdo lidhje mbetet e bazuar në prova shumë të kufizuara dhe kontradiktore.

Studimi më i fundit, i publikuar muajin e kaluar nga studiues në Mount Sinai në Nju Jork dhe Shkolla e Shëndetit Publik në Harvard, i këshilloi gratë të marrin paracetamol gjatë shtatzënisë vetëm me këshillën e mjekut – megjithatë autorët pranuan se provat nuk janë përfundimtare.

Ata i këshilluan nënat e ardhshme ta përdorin paracetamolin me kujdes, duke marrë vetëm dozën më të ulët efektive për kohën më të shkurtër të mundshme.

Por ata theksuan se rezultatet e tyre nuk provuan se ilaçi shkakton drejtpërdrejt autizëm apo çrregullime të tjera neurozhvillimore.

Në vend të kësaj, ata thanë se lidhja është mjaftueshëm e qëndrueshme për të justifikuar kërkime të mëtejshme.

Sekretari i Shëndetësisë Wes Streeting gjithashtu i hodhi poshtë komentet.

“Mos i kushtoni asnjë vëmendje asaj që thotë Donald Trump për mjekësinë,” tha ai.

“Në fakt, mos merrni as fjalën time si politikan – dëgjoni mjekët britanikë, shkencëtarët britanikë, NHS-in. Është jashtëzakonisht e rëndësishme, në një kohë kur ka skepticizëm, të ndiqet shkenca mjekësore.”

Në Angli, numri i fëmijëve që kërkojnë ndihmë për autizëm të dyshuar ka arritur një nivel rekord pas pandemisë së Covid-it.

Sipas shifrave më të fundit të NHS, pothuajse 130,000 të mitur nën 18 vjeç në Angli ende po prisnin një vlerësim në dhjetor 2024 – një rritje gjashtëfish në krahasim me 20,000 të regjistruar në dhjetor 2019.

Ekspertët kanë paralajmëruar prej kohësh se të rinjtë po përballen me një “krizë të padukshme”, me një sistem që ka dështuar në mënyrë të përsëritur të përballojë kërkesën në rritje.

Autizmi nuk është sëmundje dhe njerëzit e kanë që nga lindja, megjithëse mund të mos vërehet deri në fëmijëri ose edhe më vonë.

Ai ekziston në një spektër. Disa njerëz do të jenë në gjendje të jetojnë plotësisht të pavarur pa ndihmë shtesë. Të tjerët mund të kenë nevojë për mbështetje të vazhdueshme. /GazetaExpress/

SHENJAT DHE SIMPTOMAT E AUTIZMIT

Personat me autizëm kanë vështirësi me aftësi sociale, emocionale dhe të komunikimit, që zakonisht shfaqen para moshës tre vjeç dhe zgjasin gjatë gjithë jetës.

Shenjat specifike përfshijnë:

Reagime të pazakonshme ndaj erës, shijes, pamjes, prekjes ose tingullit

Vështirësi në përshtatjen me ndryshimet në rutinë

Paaftësi për të përsëritur ose imituar ato që u thuhen

Vështirësi në shprehjen e dëshirave me fjalë ose gjeste

Paaftësi për të diskutuar ndjenjat e tyre apo të të tjerëve

Vështirësi me shprehjet e afeksionit si përqafimet

Preferojnë të jenë vetëm dhe shmangin kontaktin me sy

Vështirësi në lidhjen me njerëz të tjerë

Paaftësi për të treguar objekte ose për t’i parë ato kur të tjerët tregojnë me gisht