Tregimi i javës/ Platonovi: Kodra Lobskaja

Arte

Gazeta Express

29/08/2025 15:13

Andrej Platonoviç Platonov (1899 – 1951), prozator, poet, filozof dhe dramaturg rus. Edhe pse e konsideronte veten komunist, vepra e tij kryesore kishte mbetur e pabotuar, për shkak të qëndrimit të tij skeptik ndaj kolektivizimit bujqësor dhe politikave staliniste, por edhe për shkak të formës eksperimentale avangarde të afërt me ekzistencializmin. Ndër veprat e tij më të njohura, të botuara pas vdekjes, Kotlovan (1969) dhe Chevengur (1972). 

KODRA LOBSKAJA

Nga Andrek Platonovi

Një ditë, kohë më parë, një mëditës nga Karelia po ecte përgjatë bregut të liqenit Onega. Mbi mbarë sipërfaqen e natyrës së hirtë të lashtë kishte gurë, rrënjë të thata, mbeturina të lëna pas nga kalimtarët e rrallë dhe bërlloqe të tjera, thua se toka aty ishte e verbër dhe, duke mos e parë kurrë fytyrën e vet, nuk ishte në gjendje ta rregullonte veten.

Mëditësi shikoi përreth në reflektimin e zbrazët të ujit, ajrit dhe tokës. Donte të zinte vend dikund, ngase donte të ekzistonte derisa të merrte fund jeta e tij. Së shpejti ai pa një breg, ose një kodër, jo larg nga aty deri ku vinte uji. Në atë kodër, si një konstelacion yjesh të shkretuara, gjendej një fshat prej katër kasollesh; njëra kasolle nuk kishte oxhak dhe mbi çatinë e një tjetre ishte ulur një burrë, ai vetë sa gjysma e kasollës, i cili po shikonte tej në liqenin Onega, në një pikë të largët. 

Mëditësi nga Karelia u ndal te një vend. Nuk kishte nga t’ia mbante, fare pak fuqi i kishin mbetur në trupin e tij. Teshat mbrapa shpinës së tij, po t’i shiste në Petrozavodsk në ditën e pazarit, nuk do t’i sillnin më shumë se njëzet kopekë. Nëna dhe babai i tij kishin vdekur shumë kohë më parë, larg shtëpisë, duke punuar për njëfarë pasaniku finandez. Edhe ai vetë kishte shkuar në Finlandë, gjithnjë duke shpresuar se jeta e tij do të merrte të mbarën, duke qenë se ishte i zoti të punonte fort dhe zemra e tij ishte krejtësisht e hapur për lumturinë. Në Finlandë ishte pajtuar nga një bujk që rriste bagëti bulmeti dhe nxirrte gjalpë nga qumështi i tyre. Aty, në një fermë të kamur dhe të zymtë, ai kishte rënë në dashuri me të bijën e bujkut, por ajo kishte qenë tepër e frikësuar nga babai dhe nëna e saj që t’ia kthente dashurinë atij, apo kujtdo qoftë tjetër. Sherri i frikës nga familja e saj, ajo jetonte vetëm, thjesht por rehat. Nuk ishte e lumtur; babai dhe nëna e saj e kishin mësuar të donte vetëm kafshët, të mirat dhe bagëtitë që i kishin vënë mënjanë gjatë gjithë jetës, por tash kishte ardhur koha që ajo të njihje me një të huaj. Me durim dhe tmerr ajo e përqafonte mëditësin nga Karelia kur ai përpëlitej nga dashuria mbrapa saj dhe nuk kishte aty rrotull njeri të gjallë që t’i shihte. Së shpejti zotëruesit vërejtën se bija e tyre, që bënte jetën e një mëditëseje në shtëpinë prindërore, kishte ngelur shtatzënë. Ditëve në vijim ata nuk i thanë asnjë gjë asaj, por i kishte kapluar një tërbim i fshehtë. Me gjasë i mërziste fakti se papritur do të kishin dy gojë të reja për të ushqyer në shtëpi – beben e së bijës dhe burrin e saj – dhe se bija e tyre dukej e zverdhur, e kishte humbur takatin, nuk ishte në gjendje më të bënte punët e shtëpisë me zellin e kërkuar dhe flinte tepër. Mëditësi atëherë nisi të punonte me të gjitha fuqitë e zemrës së tij, si të donte të hakmerrej për gruan e tij dhe të justifikonte ushqyerjen e një personi të ardhshëm. Prindërit nuk e qortuan të bijën as nuk e përzunë mëditësin, megjithëse, sigurisht, e merrnin me mend afërsinë dhe dhembshurinë që kishin për njëri-tjetrin. Vunë mënjanë zemërimin e tyre si kurnacë, thua se ai zemërim ishte një e mirë e domosdoshme dhe ishte më mirë të mos ia tregonin askujt para kohe, që të mos ia ulnin vlerën. 

Fëmija kishte lindur papritur, një nate aty në fshat; lindjen e kishte ndihmuar e zonja e shtëpisë, gjyshja e bebes, ndërkohë që gjyshi i bebes, bujku, ishte në dhomën tjetër, duke mbërthyer me ngut një kofin prej dërrasash të moçme që tashmë kishin shërbyer për shumëçka përreth shtëpisë. Mëditësi-baba qëndronte jashtë në terrin e natës, ku nuk mund ta shihte njeri. Ai e dëgjoi vajin e tmerrshëm të fëmijës, që kishte rastisur në jetë për herë të parë dhe, duke mos qenë i mësuar me jetën, menjëherë ishte sëmurë. Babai i të sapolindurit u ul në gjunjë, duke e ngjeshur fytyrën për shtyllës së gurtë të ndërtesës dhe dridhej nga trazimi. I dëgjoi hapat e gruas të të zotit të shtëpisë dhe ca të rëna çekani nga dhoma e largët, por nuk e kapi domethënien e punës së natës të pronarit. Dëmija qau një çikëz dhe u ndal: kishte vdekur pas kishte jetuar pakëz, mbase dy orë: ishte sikur thjesht ta kishte hapur përgjysmë derën e botës, pastaj të mos kishte hyrë, ngase ishte bërë një gabim dhe kishte ardhur në vendin e gabuar. Në mëngjes, e ligur dhe dalë mendsh, bija e pronarit shkoi te burri i saj i pamartuar. I tregoi se kishte lindur një djalë dhe kishte vdekur; ishte ngulfatur nga një jastëk që nëna e saj ia kishte vënë në fytyrë. Ajo vetë kishte qenë në gjumë; kishte qenë e mbuluar nga gjaku, që i rridhte ende. Në mbrëmje pronari e nxori trupin e bebes jashtë oborrit me një kofin të bërë në shtëpi. E bija atëherë jetoi edhe dy ditë të tjera. Ajo shkonte rreth e përçark fermës, duke mbledhur tufa bari, sende, materiale e vegla, duke i prekur dhe duke i përkëdhelur me duart e saj. Babai i saj e kyçi derën e hyrjes, por e bija as që e mori mundin ta hapte. E ligur nga lindja, me gjakun që i rridhte teposhtë këmbëve, ajo jetonte pa fjetur, duke lëvizur pandërprerë përreth fermës së prindërve. Por mamaja i tha së bijës të mos sorollatej së koti: edhe me një kovë fare të vockël mund t‘u çonte viçave ujë për të pirë. E bija mori një kovë dhe u nis për te pusi. Në thellësinë e errësirës së tij, në pasqyrën e ujit të largët, ajo pa qiellin e ndritur të kaltër të pranverës dhe cepin e një reje të bardhë, por era e mori renë me vete dhe në pasqyrën e ujit të ndenjur u shfaq fytyra e vdekur e fëmijës së saj, një fëmijë që ajo kurrë nuk e kishte parë të gjallë; duke u anuar përpara asaj fytyre të largët ishte një grua dhe në atë grua ajo pa vetveten. Nëna e fëmijës së vdekur e puthi fëmijën e saj në fund të pusit, por papritur nëna u zhduk; dhe përsëri aty ishte vetëm djali i vdekur. Fytyra e tij ishte e veshur nga një re që lundronte nëpër qiell; u bë e padukshme. Vajza-nënë e la kovën e vogël boshe mbrapa kornizës së pusit dhe u hodh në pus, të shihte sa më shpejt fëmijën e saj, përposh resë në qiell që e kishte mbuluar fytyrën e tij. 

Mëditësi u ndie i lodhur nga jeta; kapërceu mbi murin e gurtë të fermës së kamur të tjetërsuar dhe e braktisi të zotin pa i marrë rrogat e veta. 

Tash mëditësi po qëndronte në bregun e liqenit Onega, ku si toka si uji e kishin një fund. Ai u ndje se e kishte arritur fundin e jetës së tij; mund të vazhdonte të ekzistonte, por asgjë e re as e panjohur nuk mund t’i bënte vaki më, qoftë në lumturi qoftë në pikëllim. Zerma e tij i njihte kufijtë e të dyjave. 

U ngjit në kodër dhe pyeti burrin mbi çati, “Çfarë vendi është ky?”

“Kodra e Lobskajës – kush tjetër?” tha burri mbi çati.

“E fshati?” pyeti mëditësi.

“Njëjtë – Kodra e Lobskajës. S’ka një tjetër të tillë në botë, të gjithë e njohin.”

“Çka mund të shohësh prej aty lart? Pse je ulur aty mbi çati? Do ta bësh ndonjë vrimë në të!”

Burri mbi çati ishte i shtyrë në moshë, por ishte rruar mirë si njeri i kamur a me shkollë.

“Po e mbikëqyr erën mbi liqe, mandej do të shkoj të mas ujin,” tha burri sipër me fytyrë të pastër të lëmuar. “Jemi nga stafi i Akademisë perandorake të Shkencave. Ne jemi postarë, e masim ujin dhe stuhitë këtu.”

Edhe mëditësi do të kishte dashur të bëhej postar aty për aty – ose çkado tjetër, mjaft që t’i jepnin për të ngrënë – po kush do ta merrte atë? Postari duhet të rruhet, të shkruajë dhe të kuvendojë. Ai zgjodhi kasollën më të varfër dhe më të thjeshtë dhe eci drejt saj, duke dashur të gjente shpëtim nga rraskapitja. Çatia e drunjtë e kasollës ishte çarë dhe ishte mbuluar me myshk të vjetër, radhët më të poshtme të trarëve ishin ulur deri në tokë, duke u kthyer në thellësinë e vendit të tyre të lindjes dhe prej aty, prej shtatit të vërtetë të kasollës, po rriteshin dy degë të reja të liga që ndërkohë do të bëheshin lisa të fuqishëm dhe do të hanin me rrënjët e tyre hirat e kësaj banese të shtjerrë që ishte përdorur nga erërat, shirat dhe raca njerëzore. Kasollja ngrihej në një ngastër të shkretë të vendit, që ishte rrethuar nga piketat, gurët e marrë nga bregu i liqenit dhe bartur atje rastësisht, fleta llamarine çatie që më shumë gjasë ishin sjellë nga ndonjë qytet i largët nga ndonjë tufan dhe materiale të tjera të pavlera apo të rastit. Po ky mur nuk mbante më; gurët po binin dhe piketat ishin anuar; ishin thyer prej kohësh, i kishte ngrënë dheu. 

Në nevojë ekzistence, por jo i sigurt se si t’ia dilte t’i kënaqte njerëzit që nuk i njihte, mëditësi nisi të meremetonte këtë mur, duke i rendisur gurët me radhë, duke i përforcuar piketat dhe duke pastruar mbeturinat e vjetra nga toka. Një grua doli në verandë. Ai pa një grua me fytyrë të plotë, e bukur në dukje, e cila nuk ishte ende në moshë; mund të ishte e ve, ose mbase ishte ndonjë beqare e lindur që të kujdeset për prindërit e moshuar. 

“Prej nga je, surrat-pulë?” pyeti gruaja. “Dhe çka të ka sjellë këtu në Kodrën Lobskaja?”

Bredharaku vuri dorën në fytyrën e tij: nuk ishte as e thatë as e dalë – disa vajza në të kaluarën madje i kishin thënë se dukej i ëmbël.

“Baje bishtin menjëherë!” tha gruaja e panjohur dhe u kthye brenda në shtëpi.

Me zemrën e ndalur mëditësi iu kthye meremetimit të murit, edhe pse tashmë ky mundim ishte i kotë. Po errej. Por nuk kishte kuptim të hidhërohej, kështu që e mbaroi punën, që ta bënte të bukur të jetuarit në këtë vend të huaj. Dyert e drunjta ishin në një gjendje të mjerë; megjithatë, të zdrukthëtuara dhe të lyera do të kryenin punë edhe për një kohë të gjatë. Meditësi i dëgjoi me keqardhje mënetashat në të cilat ishin mbërthyer dyert; mbërtheckat e vjetra ishin çliruar që moti. I shtrëngoi duke i qëlluar me një gur – me kaq ishte punë e kryer. U ul në tokë, duke e mbështetur shpinën për një guri. Terri i mbrëmjes e dendësoi heshtjen; tash mund të dëgjohej uji, duke rrahur trishtshëm bregun e liqenit Onega. 

Dera e kasollës u hap; me gjasë e zonja e saj po dilte jashtë prapë, ta zbonte njeriun e çuditshëm nga dera e saj. Mëditësi nuk priti po u ngrit në këmbë, duke dashur të largohej drejt ndonjë vendi bosh dhe ta kalonte natën aty. 

“Çka është gjithë kjo keqardhje për veten – a të ka mërzitur kush?” pyeti gruaja. “Eja brenda!”

Burri nga një vend shumë i largët bëri siç i tha ajo dhe u fut brenda, piu një supë të nxehtë lakre dhe u shtri të flinte në bankë. E zonja e shtëpisë u shtri mbi stufë dhe ia nguli sytë për një copë kohë bredharakut të përgjumur, derisa fitili i llampës nisi të pakësohej, ngase parafina ishte harxhuar. 

“Nuk qenka surrat-pulë!” tha e zonja e shtëpisë me vete pak para se ta zinte gjumi. “Nuk qenka djalë i keq fare – veçse i hajthëm dhe i skamur!”

Mëngjesin tjetër, derisa e zonja e shtëpisë ishte ende në gjumë, mëditësi e ndreqi kasollën dhe e ndezi stufën për çdo rast. Gruaja u rrotulla; i kishte dalë gjumi prej kohësh, po e shijonte të qenët dembele. Nuk kishte njeri të gjallë aty. 

“Pra, ti qenke e ve?” pyeti burri.

“Po, jam! Jam e ve!” gjegji e zonja e shtëpisë. “Im shoq ka vdekur. Kjo do të thotë se jam e ve.”

“Paska vdekur, ë?” tha mëditësi. “Epo, gjëra që ndodhin.”

Ranë në heshtje.

“Vër ca ujë në tenxhere,” tha e veja, “dhe shtoji ca hikërr. Vendose në stufë – pak më vonë do të kesh nevojë të hash ndonjë gjë!”

Njeriu i çuditshëm bëri si i tha, pastaj pyeti, “A jeton vetëm?”

“Po, jetoj vetëm,” tha e zonja e shtëpisë. “Burrat vijnë këtej pari byryten – unë jam e bëshme. Por jam e kujdesshme, nuk e çoj veten poshtë – jam e zonja e fatit tim tash, nuk ia kam nevojën ndonjë burri.”

Zemrën e mëditësit e përshkoi pikëllimi; nëse e zonja e shtëpisë mundka të bëjë pa burra, atëherë nuk paska nevojë për të.

“Unë nuk do të jem burrë,” tha ai. “Isha burrë dikur, po pastaj reshta së qeni. Ka vdekur një grua.”

“Nuk do të jesh?” pyeti e zonja e shtëpisë.

“Jo,” tha mëditësi. “Mos u bëj merak – merre shtruar në kasollën tënde. Unë do të gatuaj për ty dhe do të ruaj shtëpinë tënde. Do të shkoj të zë peshk. Dhe nëse ndonjë gjë prishet, do ta ndreq.”

E veja fytyrëplotë e zhbiroi me sy mysafirin e papritur. “Mirë pra, në rregull. Por është jetë e hidhët kjo, nëse u dashka të dëshirosh bukën e një të veje. Aj, nuk ka shpëtim prej ju burrave – jeni të urryeshëm!”

“Nuk ka shpëtim,” u pajtua mëditësi. Mori një stol dhe u largua një çikëz nga shtëpia, që t’i shpinte këmbët qetësisht, duke qenë se e zonja e shtëpisë kishte nevojë për qetësi.

Mëditësi vuri rregull në pronë shumë shpejt, pastaj nisi të peshkonte në liqenet e vockla afër liqenit Onega; nuk kishte pajimet e duhura për liqenin e madh. Kishte nevojë për peshk për të ushqyer veten dhe të zonjën e shtëpisë. Por e zonja e shtëpisë u lodh shumë shpejt nga hajet kreshmore të liqenit dhe i tha të shkonte te fabrika e drurit; aty mund të fitonte para dhe të blinte mish dhe beze për një fustan. 

Mëditësi shkoi në fabrikë dhe nisi të punonte aty nga ora gjashtë e mëngjesit deri në orën gjashtë të mbrëmjes. Aty mund të bënte vetëm punë që nuk kërkonin ndonjë aftësi, kështu që detyra e tij ishte të rrokulliste trungjet me dorë deri te karkasa e sharrës. Mbrëmjeve i gjithë trupi i tij ndihej bosh dhe indiferent nga humbja e energjive të jetës në orët e gjata të punës; kur kthehej natën pas punës dhe ulej te dera e hyrjes së ngastrës së vejushës, nuk ndiente më kurrfarë kënaqësie nga të qenët gjallë. 

Gruaja, ende një e huaj për të, përgatiste darkën dhe ulej jashtë; pastaj futeshin në kasolle bashkë dhe hanin nga i njëjti tas. 

Nganjëherë, natën, burri ngrihej papritur në heshtjen e zezë; zemra e tij lëngonte, por mendja e tij ishte e zbrazët dhe nuk donte t’i shfaqej asnjë mendim a kujtim. Përplasja e ujit në breg mezi dëgjohej; mbase një erë e largët po valëzonte liqenin Onega dhe uji po ikte nga era – drejt e në breg. Qiramarrësi punonte dhe e mbante të vejën me të ardhurat e tij, por ai prapë ishte paksa i frikësuar se mund ta zbonte. Ndoshta gruaja mund të ndihej e tërbuar në mëngjes, zemërimi mund të shpërndahet nëpër trupin e saj të gjerë – pas së gjithash ajo nuk dinte aspak se çfarë mund të ndodhte brenda saj dhe askush nuk e ka komandën mbi vetveten kur është duke jetuar në rehati, pa hidhërim dhe frikë – pastaj burrit të çuditshëm do të mund t’i mohohej strehimi. Por shllapuritja e druajtur dhe e vazhdueshme e ujit në bregun e zbrazët të liqenit Onega i solli qetësi shpirtit të qiramarrësit: nëse nuk mund të jetosh si qenie njerëzore, nëse duhet prore të jetosh me frikë, atëherë pse të marrësh mundin të jesh qenie njerëzore? Më mirë të bëhesh ujë, tokë ose erë. Gruaja dhe fëmija e tij po ashtu kishin reshtur se qeni njerëz, por ata ekzistonin diku – qoftë edhe vetëm si erë, ujë dhe tokë – dhe ishin diku afër; mund ta ndiente se ishin bashkë me të, në të njëjtën botë si ai, në zemrën e tij. 

Gati dy muaj pasi që mëditësi nga Karelia kishte nisur të jetonte me të venë, fabrika e drurit ishte mbyllur dhe punëtorët ishin pushuar që të gjithë; nuk kishte nevojë më për dërrasa, apo trungje, apo kompensata. 

Por çfarë kanë për të bërë njerëzit në një natyrë që po ashtu është e varfër, aq e varfër sa mezi mbijeton edhe ajo vetë? Në Karelia dielli shkëlqen pjerrtas madje edhe dimrit dhe ngrohtësia e tij shpërndahet përtej tokës deri në ajrin e zbrazët. 

/ Andrey Platonov, ‘The Return and Other Stories’, Harvill Press, 1999

/Përkthimi: Gazeta Express